Ο τόπος μας, οι λίμνες μας και οι Νέες Καβάλες

Του Βασίλη Αθανασιάδη
Εκεί στα μέσα της τρίτης δεκαετίας του εικοστού αιώνα και της πρώτης του μεσοπολέμου(1921-1930), η Ευρώπη προσπαθεί να επουλώσει τις πληγές της, από τον τετραετή πολυαίμακτο πόλεμο, Α’ Π.Π. (1914-1918).

Κοσμογονικές αλλαγές έχουν συντελεστή, διάλυση αυτοκρατοριών (Αυστροουγγαρία, Οθωμανική Αυτοκρατορία κ.α.) και δημιουργία νέων εθνικών κρατών.

Έχουμε μετακινήσεις, αναγκαστικές ή εθελούσιες εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων που ξεσπιτώνονται και προσφυγοποιούνται προς τις νέες πατρίδες, εγκαταλείποντας το βιός τους, τους τόπους που γεννήθηκαν και έζησαν αυτοί και οι πρόγονοί τους εκατοντάδες χρόνια, με πόνο ψυχής αλλά και με δίψα για ζωή και δημιουργία στη νέα τους πατρίδα.

Εδώ στη πατρίδα μας ο πόλεμος τελείωσε μετά από τέσσερα χρόνια, το Σεπτέμβριο του 1922, με την Μικρασιατική καταστροφή και τον αφανισμό του Ελληνισμού της Ανατολής, που τον Σεπτέμβρη που μας πέρασε συμπληρώθηκαν εκατό χρόνια τον από τη μαύρη αυτή επέτειο..

Μετά τη λήξη του Ελληνοτουρκικού πολέμου και με το πρώτο μέρος της συνθήκης της Λωζάνης (30 Ιανουαρίου 1923)συμφωνείται η υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας με βάση το θρήσκευμα Χριστιανοί-Μουσουλμάνοι με την εξαίρεση των Ελλήνων που ήταν εγκατεστημένοι στην Κωνσταντινούπολη,την Ίμβρο και την Τένεδο και των μουσουλμάνων της Δυτικής Θράκης.

Ο μεγάλος αριθμός των προσφύγων Ελλήνων από Μικρά Ασία, Πόντο, Καύκασο, Νότια Ρωσία, Ανατολική Θράκη, Ανατολική Ρωμυλία κ.α. που υπερβαίνει το 1.200.000 είναι ένα τεράστιο πρόβλημα για την εξαντλημένη από τα δέκα χρόνια πολέμου πατρίδα μας (1912-1922), Βαλκανικοί Α & Β(1912 -1913) , Α΄ Π.Π. (1914 -1918) και Μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή (1919-1922).

Μέχρι το 1925 με την άφιξη προσφύγων και από την Βουλγαρία (Ανατολική Ρωμυλία) , συνθήκη Νεϊγύ (1919),ολοκληρώνεται ο κύκλος των μετακινήσεων προς την Ελλάδα.

Βέβαια, ο ξεριζωμός των Ελλήνων και η μετακίνηση προς την πατρίδα συνεχίζεται για τους Έλληνες της Σοβιετικής Ένωσης, μετά από τη βίαια κολεκτιβοποίηση(1929) και την δέσμευση των περιουσιών τους.

Από το 1930 μέχρι και το 1940, έχουν έρθει χιλιάδες και στο Νομό μας πρόσφυγες, αρκετοί από αυτούς εγκαταστάθηκαν και στο Πολύκαστρο όπως και οι δικοί μου πρόγονοι(νότιο τμήμα, μεταξύ Οδού Κιλκισίου και Σιδ. γραμμής).

Εδώ στον ευλογημένο τόπο μας και τον αιματοποτισμένο από χιλιάδες ήρωες- μάρτυρες που ήρθαν από κάθε σημείο της Ελλάδος και πολέμησαν για την ελευθερία της Μακεδονίας μας, Μακεδονικός Αγώνας, Μάχη Κιλκίς 19 - 21 Ιουνίου 1913 (η φονικότερη μάχη στην νεώτερη ιστορία της πατρίδας μας), Ραβινέ 1η Μαΐου 1917, Σκρά 17 Μαΐου 1918 και Δοϊράνης Σεπτέμβριος 1918, στον τόπο που δέχθηκε χιλιάδες πρόσφυγες από τις αλησμόνητες πατρίδες (Πόντο, Καύκασο, Ν.Ρωσία, Μ.Ασία, Ανατολική Θράκη, Ανατολική Ρωμυλία κ.α.) αυτή την εποχή στα τέλη της 3ης δεκαετίας του 20 αιώναπραγματοποιείται ένα από τα μεγαλύτερα έργα, που όμοιό του και ισάξιο δεν έχει ξαναγίνει στο νομό μας και αυτό είναι η αποξήρανση των λιμνών- ελών Αρτζάν - Αματόβου .

Στον τόπο μας που πριν χιλιάδες χρόνια ήταν τα όρια της θάλασσας και εδώ έσμιγε το γλυκό με το αλμυρό νερό, όταν ήρθαν οι πρόσφυγες , χιλιάδες στρέμματα ήτανε κατειλημμένα από τις λίμνες - έλη Αρτζάν - Αματόβου και θέριζε η ελονοσία.

Το έργο της αποξήρανσης το είχε αναλάβει και το εκτέλεσε η Αμερικανική τεχνική εταιρεία “ Φαουντέισον” που είχε έδρα την Ν.Υόρκη, η ίδια εταιρεία εκτελούσε και το έργο αποξήρανσης της λίμνης Γιαννιτσών καθώς και την διευθέτηση της κοίτης των ποταμών Αλιάκμονα, Λουδία και Αξιού.

Η προκήρυξη κατασκευής του έργου έγινε το 1925 από την κυβέρνηση Μιχαλακόπουλου και ανατέθηκε στην Αμερικανική εταιρεία “Φαουντέισον”, η δικτατορία του Θ. Πάγκαλου που ακολούθησε στη διακυβέρνηση της χώρας , στην αρχή κατήγγειλε την ανάθεση αυτή άλλα στη συνέχεια προχώρησε στην εκτέλεση του έργου.

Ακολούθησε η τελευταία κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου 1928 -1932 (Ειρηνική περίοδος), η οποία επιτάχυνε τους ρυθμούς εκτέλεσης του έργου αυτού, που θα άλλαζε την πορεία της οικονομίας της περιοχής μας δίνοντας την δυνατότητα αγροτικής αποκατάστασής χιλιάδων προσφυγικών οικογενειών και όχι μόνον, καθώς και την αγροτική αποκατάσταση διακοσίων (200) οικογενειών ανέργων καπνεργατών από την πόλη της Καβάλας (1934).

Κατα την απογραφή πληθυσμού του 1928 στις εγκαταστάσεις της εταιρείας σε Άσπρο και Λιμνότοπο εμφανίζονται 438 εργαζόμενοι για την αποξήρανση των λιμνών Αρτζάν - Αματόβου.

Τα εγκαίνια του έργου έγιναν στις 25 Νοεμβρίου 1929 από τον ίδιο τον πρόεδρο της κυβέρνησής Ελευθέριο Βενιζέλο με το άνοιγμα της πόρτας εξόδου των υδάτων προς τον Αξιό με την παρουσία πολλών υπουργών και εκπροσώπων της εταιρείας“φαουντέισον” και πλήθος κόσμου από Άσπρο, Αξιούπολη, Πολύκαστρο, Βαφειοχώρι κ.α η τελετή έγινε στο ύψος της σιδηροδρομικής γέφυρας του Λιμνοτόπου που περνάει πάνω από το κεντρικό αποστραγγιστικό κανάλι.

Με το έργο αυτό που ολοκληρώθηκε το 1934 (δρόμοι, κανάλια και τοπογραφικές εργασίες) και αποδόθηκαν προς χρήση - καλλιέργεια 55.000 στρέμματα γόνιμης γης , έγινε γεωργική αποκατάσταση χιλιάδων οικογενειών προσφύγων και όχι μόνο καθώς και των διακοσίων (200) οικογενειών άνεργων καπνεργατών από την πόλη της Καβάλας.

Αποκαταστάθηκαν και απέκτησαν γεωργικό κλήρο οικογένειες από το Πολύκαστρο, την Αξιούπολη, το Πευκόδασος, την Πλατανιά, το Βαφειοχώρι, το Βαλτοτόπι, Άσπρο, Αξιοχώρι, το Νέο Αγιονέρι, φυσικά οι Καβαλιώτες κ.α.

Χαρακτηριστικό κατά το 1932 - 1933 είχαμε μεγάλο αριθμό γάμων νέων κάτω των 20 ετών για να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για δικαίωμα παραχώρησης σε αυτούς αγροτικού κλήρου, εννοείτε ότι όταν κατα τα έτη 1997 - 98 είχαμε μεγάλο αριθμό συνταξιοδοτηθέντων του Ο.Γ.Α. έγινε αντιληπτό ότι ήταν οι 65αρηδες συνταξιούχοι ήταν τα παιδιά αυτών των γάμων!

ΟΙ ΚΑΒΑΛΙΩΤΕΣ

Μετά το οικονομικό κραχ του 1929 που συντάραξε την παγκόσμια οικονομία, η επιπτώσεις ήταν τεράστιες και στη χώρα μας, στον τομέα της επεξεργασίας καπνού.

Η ανεργία στον τομέα της επεξεργασίας και της εμπορίας του καπνού που στη χώρα μας ήταν πολύ μεγάλη και απασχολούσε χιλιάδες εργαζόμενους δέχτηκε μεγάλο πλήγμα με τεράστια μείωση των εργαζομένων στις μονάδες που λειτουργούσαν στις πόλεις Δράμα, Ξάνθη και ιδιαίτερα στην Καβάλα, χιλιάδες εργαζόμενοι έμειναν άνεργοι, ο Δήμος της Καβάλας λειτούργησε για μεγάλο διάστημα προγράμματα στήριξης με τρόφιμα, συσσίτια και κάθε άλλο τρόπο ενώ οι απεργίες - διαδηλώσεις ήταν καθημερινό φαινόμενο.

Η λύση για μεγάλο αριθμό ανέργων καπνεργατών δόθηκε με την γεωργική αποκατάσταση διακοσίων (200) οικογενειών με τη μετακίνηση τους και την εγκατάσταση τους στις Νέες Καβάλες που δημιουργήθηκαν στην περιοχή μας οι τρεις από αυτές Νέα Καβάλα 70, Νέα Καβἀλα 62 και Νέα Καβάλα 35 (28 + 7) και στον προϋπάρχοντα οικισμό του Βάρδενου. 33 οι αριθμοί δείχνουν τον αριθμό των οικογενειών που εγκαταστάθηκαν.

Το 1938 δόθηκαν οριστικά τα ονόματα Λιμνότοπος, Νέα Καβάλα, Χρυσόκαμπος (αγροικίες) και Σιταρία.

Τον Μάρτιο του 1934 εγκαταστάθηκαν οι πρώτες 33 οικογένειες στο Λιμνότοπο, τον Ιούνιο του ιδίου έτους εγκαταστάθηκαν 70 οικογένειες στη Νέα Καβάλα, τον Αύγουστο 35 στο Χρυσόκαμπο (28 +7) και τέλος τον Νοέμβριο 62 οικογένειες στη Σιταριά.

Πλην του Λιμνοτόπου που προϋπήρχε ως οικισμός αλλά έγινε νέα ρυμοτόμηση οι άλλοι τρεις οικισμοί ανεγέρθησαν εκ του μηδενός στη νέα γη που προέκυψε από την αποξήρανση των λιμνών Αρτζάν - Αματόβου.

Οι νέοι οικισμοί έχουν ο καθένας το δικό του και εντελώς διαφορετικό μεταξύ τους ρυμοτομικό σχέδιο

Η Νέα Καβάλα βασιζόταν στη χάραξη παράλληλων δρόμων, που τέμνονται κάθετα, ώστε να δημιουργούνται οικοδομικά τετράγωνα και κανονικές πλατείες και ονομάστηκε Ιπποδάμειος νέμησις. Τα οικοδομικά τετράγωνα έχουν χαραχθεί με ακρίβεια και χωρίζονται σε οικόπεδα ίσου εμβαδού. Οι δρόμοι είναι ευθύγραμμοι και ευρείς και οι πλατείες ευρύχωρες, στο κέντρο του οικισμού είναι ο Ι.Ν. Της Αγίας Παρασκευής και το Δημοτικό Σχολείο που σήμερα είναι κλειστό και χρησιμοποιείται για πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Ο Χρυσόκαμπος (αγροικίες) είναι ο μοναδικός οικισμός που είναι χαραγμένος με έναν μακρύ δρόμο τριών χιλιομέτρων με 28 κατοικίες εκατέρωθεν του δρόμου και με μία τεθλασμένη χάραξη του στο νοτιοανατολικό του τμήμα όπου είναι άλλες 7 κατοικίες (σύνολο 35). Οι κατοικίες είναι στο άκρον κάθε αγροτικού κλήρου, 50 στρεμμάτων που εφάπτονται του δρόμου.

Εμφανίζεται η θέση της αγροκατοικίας και ο κάθε κληρούχος - αρχηγός οικογένειας:

Δυτικά του δρόμου
1. Ψαρράς Θεόδωρος
2. Βουγιουκλής Χρήστος
3. Γεωργιάδης Πρόδρομος
4. Μαρωνίδης Παράσχος
5. Δαδάς Δημήτριος
6. Τσίπουρας Ιωάννης
7. Σούλιος Δημήτριος
8. Ζεμπέογλου Μαυρουδής
9. Τσάγκαλης Παναγιώτης
10. Μπερζοβίτης Σωτήριος
11. Οικονόμου Θωμάς
12. Παπανικολάου Νικόλαος
13. Δάρτζαλης Κωνσταντίνος
Ανατολικά του δρόμου
14. Μπαρμπέρης Θεόδωρος
15. Βεργίδης Δημήτριος
16. Λιόλιος Γεώργιος
17. Χαϊλάζης Λεωνίδας
18. Δαβίτος Τριαντάφυλλος
19. Λουίζος Κωνσταντίνος
20. Βοσνάκης Χρήστος
21. Κουτουκίδης Βασίλειος
22. Καλπίδης Αλέξανδρος
23. Μαντρατζής Παναγιώτης
24. Σκλήδας Βασίλειος
25. Γιαμογιάννης Αντώνιος
26. Βασιλείου Χρήστος
27. Σπανός Στυλιανός
28. Καραχρήστος Αθανάσιος

Και τα επτά (7)

29. Πορταρίδης Σπύρος
30. Δεμερτζής Παντελής
31. Χατζίδης Βασίλειος
32. Μαστροσάββας Παναγιώτης
33. Ζαφειρόπουλος Βασίλειος
34. Δεληγιάννης Αρτέμης
35. Καραμπατζάκης Γεώργιος

Μεταξύ των οικογενειών που εγκαταστάθηκαν στο Χρυσόκαμπο και μάλιστα στην πρώτη κατοικία (βόρεια είσοδος) ήταν αυτή του Θεόδωρου Ψαρρά ο οποίος ήταν Μακεδονομάχος με το όνομα Καπετάν Λόλας. Σερραίος στην καταγωγή ο ίδιος και συμπολεμιστής του ήρωα-μάρτυρα Καπετάν Μητρούση που είχε τραγικό θάνατο το 1907.

Ο Θεόδωρος Ψαρράς νεαρός τότε, ήταν ένας από τους ελάχιστους που διεσώθη από τη μάχη με τους τούρκους και μέχρι το τέλος της ζωής του αναφερόταν στην συνεργασία του με τον Καπετάν Μητρούση αλλά και στον ηρωικό θάνατό του.

Σήμερα τα περισσότερα από τα πρώτα οικήματα δεν υπάρχουν, έγιναν μέρος του κλήρου προς καλλιέργεια πλην ελαχίστων ένα εκ των οποίων, νεοκατασκευασθέν κτίριο, μαζί με το αγρόκτημα χρησιμοποιεί ο εγγονός του Θεόδωρος Δ. Ψαρράς και η κόρη του Σοφία , ο οποίος μας βοήθησε σημαντικά με τις πληροφορίες και τις φωτογραφίες του για το συγκεκριμένο άρθρο με θέμα τις Καβάλες και τον οποίο ευχαριστούμε.

Όταν το χωριό είχε ζωή και λειτουργούσε το Σχολείο
Φωτογραφία: 25 Μαρτίου 1967
Επάνω αριστερά ο δάσκαλος Χρήστου Κωνσταντίνος και μπροστά του οι κυρίες Σοφία Τοψαχαλίδου -Ψαρρά και Σοφία Αλτιπαρμακίδου-Ανδρεάδου (εξαδέλφες).
Κάτω αριστερά: Δημήτριος Ψαρράς και τα παιδιά του Θεόδωρος και Νικόλαος.

Επάνω δεξιά ο αλησμόνητος Βασίλης Δάρτζαλης, ο οποίος έχει καταγράψει τα γεγονότα σχετικά με την μετακίνηση τωνΚαβαλιωτών μέσω Δράμας και από εκεί σιδηροδρομικώς έως τη Θεσσαλονίκη και στη συνέχεια έως το Σιδηροδρομικό Σταθμό Λιμνοτόπου.

Από εκεί με μεγάλα ερπυστριοφόρα τρακτέρ και καρότσες της "φαουντέισον" μεταφορά και διανομή στις Αγροικίες και στις κατοικίες οι οποίες κληρώθηκαν για κάθε δικαιούχο. Εδώ με τη σύζυγό του Ανάστα και τα παιδιά του Αγαθή και Κώστα.

Στιγμές χαρούμενες, μέρα πρωτομαγιάς στο Χρυσόκαμπο στα μέσα της δεκαετίας του 1960, όταν το χωριό έσφυζε από ζωή

Η Σιταριά ένα εκπληκτικό ημικύκλιο που σε παραπέμπει σε σχήμα αρχαίου αμφιθεάτρου.

Στο νότιο τμήμα του οικισμού υπάρχει το Δημοτικό Σχολείο(σήμερα κλειστό) και χρησιμοποιείται για πολιτιστικές εκδηλώσεις, ομοίως ο Ι.Ν. Κοιμήσεως Της Θεοτόκου και το γήπεδο ποδοσφαίρου που χρησιμοποιούσε η ποδοσφαιρική ομάδα “ Δόξα Σιταριάς”.

Όλοι οι κάτοικοι των οικισμών προέρχονται από την πόλη της Καβάλας και οι περισσότεροι είναι παλαιοί και νέοι πρόσφυγες που είχαν εγκατασταθεί εκεί από το 1912 έως το 1922 προερχόμενοι από την Θράκη (Ανατολική και Βόρεια), τη Μικρά Ασία, τον Πόντο, ακόμη και από τα νησιά και εργάζονταν κυρίως στα καπνομάγαζα, που ήταν πάρα πολλά.

Υ.Γ. Σε επόμενο άρθρο μας θα αναφερθούμε εκτενώς και στους άλλους οικισμούς και σε ένα θέμα που σε πολλούς είναι άγνωστο και αφορά στις οικογένειες Βλάχων-Καβαλιωτών.