Η Πόλη ως Θήλυ: Ου-τοπία και Ιmago- Απ' τον Νάρκισσο στο αυτο-διαχειριζόμενο άστυ *- Τέσσερις αφορμές

Γράφει ο Φώτης Μισόπουλος

                               Ι

Ο καθρέφτης: το μυστηριώδες αδιαπέραστο όπου το κοσμοείδωλο αντανακλάται και η φαινομενολογία των πραγμάτων εξιστορείται. Γεννιέται η Σκηνή. Ο Κόσμος βιώνεται σαν ένας τεράστιος σκηνικός χώρος με το βάθος του. Η αντίληψη του teatricum mundi οδηγεί κατ' ευθείαν στη γοητευτική απάτη της ζωγραφικής. All' illusione. 

Είμαστε στην πηγή που καθρεφτίζεται ο Νάρκισσος. Ο εναγκαλισμός με την ακίνητη επιφάνεια του νερού, ισοδυναμεί για τον Leon Battista Alberti με την εύρεση της ζωγραφικής. Ο Νάρκισσος είναι ο πρώτος ευρετής αυτής της τέχνης 1.

Απ' την αδυναμία ν' αγκαλιάσει τον εαυτό του γεννιέται η ζωγραφική και μέσα σ'αυτήν ξαναβαφτίζεται το αρχιτεκτονικό γίγνεσθαι σαν διαρκές εικαστικό επεισόδιο. Η πόλη καθορίζει το Imago της στην ακίνητη υγρή επιφάνεια, στις τέλειες κι απόλυτες προοπτικές του Piero della Francesca ή στην "Μεταμόρφωσή" του Dali': Η πόλη ναρκισσεύεται. Είναι η ερωμένη που αποκρούεται διαρκώς. Είναι καταδικασμένη στην αιώνια μοναξιά: Ο Νάρκισσος πεθαίνει ανέραστος. Η ίδια θα κλείσει μέσα της τη Σιωπή της Ηχούς για πάντα. Η πόλη μάς θέλει για την μουσική που δεν ειπώθηκε ποτέ. 

Η Ηχώ από την ντροπή και τον πόνο της για την απόρριψη μεταμορφώνεται σε βράχο που αντηχεί τις φωνές των άλλων- στους τοίχους αυτής της πόλης, της κάθε πόλης...

                                              ΙΙ

Η Πόλη είναι το Αιώνιο Θήλυ. Κυοφορεί την ύπαρξή μας. Γίνεται η Μήτρα όπου ο Έρωτας και ο Θάνατος ορίζονται και υπάρχουν, το καθένα, σαν ιστορικό γεγονός. Είναι αυτή που μάς διαφοροποιεί από την αγέλη. Σ' αυτήν είμαστε πολι-τικοί, μέσα στην συνέχεια του χρόνου- απ' τον Αριστοτέλη και τον Πλάτωνα μέχρι τον  Lewis Mumford. 

Η πόλη ξεκινά να αναπνέει κάθε πρωί το οξυγόνο της. Είναι το Σώμα ενός Μεγάλου Σημαίνοντος. Σ' αυτήν κρύβονται όλα τα Σημαινόμενα της Ζωής. 

Στην θηλυκή υπόσταση της πόλης ο Lacan θα ενσωμάτωνε, μάλλον, την Επιθυμία της Μητρός. Ο Αρχιτέκτονας προς στιγμήν επινοεί και ιδρύει το Σχήμα της, αντιστοιχιζόμενος σε ένα ή περισσότερα από τα Ονόματα του Πατρός: Ορίζει τις αναλογίες του Νόμου στις Λειτουργίες της Πόλης, εκφράζει την πυκνότητα των σημαινομένων, δημιουργεί τις έννοιες στη γη ex nihilo. Εμείς, οι απλοί συμπολίτες, τρεφόμαστε και ζούμε, ως η Άλλη Απόλαυση του Θηλυκού στοιχείου στην ικανοποίηση του Υποκειμένου-Παιδιού σε μια αμφίρροπη μητρότητα. Η γραφίδα του Αρχιτέκτονα γίνεται ο Φαλλός ώστε να γονιμοποιήσει το Άγραφο- σχεδόν- Κορμί της Πόλης 2:

"Η γραφίδα ίσως προβάλλει, λοιπόν, ως 'eperon, δηλαδή ως έμβολο, λ.χ. μιάς πλησιστίας νηός, ως το rostrum, η προτεταμένη αιχμή που ανακόπτει την επίθεση σχίζοντας την αντίπαλη επιφάνεια...............................................................................................................................................

Μάλλον, αν η γραφίδα είναι -ο άνδρας -ο φαλλός- το πέος-  το κανονικό πρωτότυπο του φετίχ για τον Φρόυντ, τότε η γραφή είναι η γυναίκα."3

Η Πόλη ως ζω-γραφία έχει κάτι απ' την φετιχοποίηση του φαλλικού πιστεύω. Η σχέση μας μ' αυτήν είναι οιδιπόδεια.

                                         ΙΙΙ

Η εξορία απ' την πόλη είναι η καταδίκη στην ορφάνια της έλλειψης: Χωρίς να επιθυμείται από μία Μητέρα, χωρίς να επιθυμείται από μια Ερωμένη, κανείς, βιώνει τη νοσταλγία- τη γοητεία που είναι ανείπωτη:

"...Η γοητεία της γυναίκας δρα εξ αποστάσεως, στοιχείο της εξουσίας της είναι η απόσταση" 4

Η πόλη στη θύμησή της,- η "απόσταση" από αυτήν απαιτεί να άρουμε την απόσταση- άρα και να πλησιάσουμε τη γυναίκα. Έτσι θ' αποφύγουμε τη γοητεία της Πόλης(;). Στην ουσία απαιτούμε από τους εαυτούς μας την αποστασίωση της απόστασης, γιατί η "ύπαρξή" μας μέσα στην πόλη καθίσταται "σκοτεινή" και "αδύνατη". Η πλήρης ύπαρξη. Η Πόλη είναι μια "σκοτεινή ήπειρος", όπως η φρουδική ρήση για την σεξουαλικότητα της γυναίκας. Η Πόλη επιβάλλει την αισθητική(;) της, κι αυτή είναι η ηθική της. Στην ουσία η Πόλη δεν έχει αισθητική, γιατί δεν έχει ηθική. Ψάχνουμε τότε να εκφράσουμε την αγωνία μιας Imago για το αστικό τοπίο στην Ου-τοπία. Η ανάμειξη του Υποκειμένου-Παιδιού -πολί-τη- παραμένει μακράν,- στην αδιαφορία του ή στην αδυναμία του να παρέμβει σέ μια κάνναβο, όπου όλα έχουν την νοσταλγία των Επαναστάσεων και ταυτόχρονα διαψεύδουν την προσδοκία: Απ' τον Βoullee' στον Malevitch ή τον Leonidov. Όλα αποκτούν το τραγικό έλεος της εικονογραφίας.

Η Πόλη έχει μέσα της την απογοήτευση της Πολιτικής. Και η Πολιτική συμβαίνει σε μια προσπάθεια να ξαναδώσει το νόημα στην Πόλη τηρώντας τις υποσχέσεις της για ένα, όπως είπαμε, Theatricum Mundi:

Ο Δύστηνος άγγελος 5 του Χάινε Μύλλερ είναι "πεπτοκώς" και συναντιέται "με την αντίληψη του Brecht για το θέατρο: είναι χώρος μεταμόρφωσης, απόλαυσης και βασανιστηρίων" 6. 

Η Πόλη- ως θέατρο, λοιπόν- περιέχει κάτι απ' την Άλλη Απόλαυση του λακανικού σκέπτεσθαι και μαζί την επιθυμία της παντοδυναμίας και του ολοκληρωτικού ελέγχου του μαρκήσιου ντε Σαντ πάνω στον άνθρωπο.

                                          IV

Η Πόλη μάς θέλει για την μουσική που δεν ειπώθηκε ποτέ. "Συμμερίζομαι την αγωνία του Luc Dietrich στην εκμάθησή της: -Πού βρίσκομαι; Για πού τραβάω; Είμαι εκεί όπου όλοι οι δρόμοι διασταυρώνονται καθώς συναντώνται οι γραμμές του γυαλιού, πάνω στο σημείο που πέφτει η πέτρα 7. 

Η Ηχώ ελευθερώνεται. Αποκτούν νόημα οι ήχοι του Dizzy Gilespy, του Charlie Parker ή του John Cage. O Νάρκισσος βρίσκει το εναέριο άλλοθι των ονείρων του. Κανένα σχήμα δεν δομείται πλέον με την παραδοσιακή εννοιάκότητα, όλα έχουν μια άμορφη οργανικότητα: ένας πίνακας του Jackson Pollock μέσα σε μια απόλυτη τυχαιότητα είναι η κάτοψη της Άλλης Πόλης. Ο άνθρωπος τάχει βρεί με τον εαυτό του: ό,τι τον περιβάλλει παράγεται με την αρμονία της Πράξης του. Σιγά- σιγά. Αβίαστα. Η Ουτοπία έχει πάντα μια Ουτοπία που την κερδίζει.

σημειώσεις

1: Πέπη Ρηγοπούλου, Ο Νάρκισσος, Πλέθρον, 1994, σελ.34

2: Δερβένη Χρυσούλα, Ζακ Λακάν και η κυριαρχία του σημαίνοντος, Θεσσαλονίκη, 2007, Διαδίκτυο

3: Ζακ Ντερριντά, Έμβολα -Τα ύφη του Νίτσε, Εστία 2002, σελ.26 και 37

4. Ζακ Ντερριντά, ό.π. σελ.32- 36

5. Χάινε Μύλλερ, Ο Δύστηνος Άγγελος, Άγρα, 2007

6. Εύη Πετροπούλου, Κλέε-Μπεντζαμιν-Μύλλερ, Διαδίκτυο, 2012

7. του ιδίου, Ο λόγος της πόλης και η πόλη του λόγου- σχόλιο για την πολεοδομική ουτοπία κι ένα κολλάζ.

    Περιοδικό "Πρίσμα" τείχος 5, Μάιος- Ιούνιος 1997, σελ. 13

*Το σημείωμα αυτό γράφεται με αφορμή την πολύ σημαντική κι ενδιαφέρουσα από κάθε άποψη εκδήλωση του Δήμου Κιλκίς σε συνεργασία με το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας την 12 Μαρτίου 2014 στο Συνεδριακό Κέντρο της πόλης, με θέμα ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΜΙΚΡΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ: " Δημιουργία & Ανάκτηση Κοινόχρηστων και Κοινωφελών Χώρων και Ανάδειξη Μετώπων στην αστική περιοχή του Δήμου Κιλκίς"