Απαντήσεις από έναν σύγχρονο φιλόσοφο

Γράφει η

Παγώνα Κακανοπούλου

Σήμερα θα σας φέρουμε αντιμέτωπους με τους προβληματισμούς και τις τοποθετήσεις του φιλοσόφου Στέλιου Ράμφου, που πάντα έχει απόψεις που βοηθούν τον προβληματισμό και την επανατοποθέτηση καθενός απέναντι στα τεκταινόμενα, μια διαδικασία που θέλει τον χρόνο της και σίγουρα αφήνει χρήσιμο κατακάθι.

 Οι απόψεις του εκτίθενται στο περιοδικό Esquire και έχουν ως εξής:

Δεν βλέπω πιθανό να διαλυθεί η Ευρώπη, γιατί τότε τα μεμονωμένα ευρωπαϊκά κράτη θα είναι νάνοι. Η κρίση, νομίζω, θα επισπεύσει την πραγματική πολιτική ευρωπαϊκή ενότητα. Έως τώρα τα μεγάλα ευρωπαϊκά κράτη χρησιμοποιούσαν την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) για δικό τους όφελος. Η πολιτική ένωση δείχνει το δρόμο για να ξεπεραστεί η κρίση. Θα ήταν πιο εύκολα τα πράγματα αν, για παράδειγμα, η Ευρώπη έκοβε νόμισμα.

Στη νέα παγκόσμια ισορροπία που τείνει να διαμορφωθεί, το ζητούμενο είναι ταχείς ρυθμοί οικονομικής και κοινωνικής αναπτύξεως των αδύνατων και συνενώσεις για τους μικρούς. Αυτό οφείλουμε να κάνουμε κι εμείς. Ή προκόβουμε ή σβήνουμε.

Το πρόβλημά μας το αντιλαμβανόμαστε αριθμολογικά, ενώ είναι αξιακό. Ζούσαμε καταναλώνοντας ξένα προϊόντα. Μόνο ένας ανατολίτης όταν του δίνουν λεφτά ξέρει απλώς να τα τρώει, χωρίς να τα αξιοποιεί παραγωγικά.

Ο ανατολισμός έγκειται στις μεγάλες ιδέες, τις γενικές σκέψεις και την άρνηση της εργασίας. Δεν μας αρέσει να δουλεύουμε, μας αρέσει να απολαμβάνουμε τα έτοιμα. Ο τρόπος που αντισταθμίζουμε την τεμπελιά είναι ένα κράτος το οποίο αρμέγουμε. Δημιουργούμε πελατειακές σχέσεις μαζί του και περιμένουμε να μας συντηρεί. Όμως οι σύγχρονες κοινωνίες που παράγουν πλούτο απαιτούν εργασία. Αν θέλουμε πλούτο, δεν μπορούμε να τρώμε από τα έτοιμα.

Δεν τα φάγαμε μαζί, γιατί δεν τα παίρναμε όλοι. Τα έπαιρνε το κράτος και μετά γινόταν η μοιρασιά σύμφωνα με τις προτιμήσεις του.

Ακόμα και στο σχολείο δεν μαθαίνουμε να εργαζόμαστε αλλά να αποστηθίζουμε. Αν είσαι εκεί παθητικός, πώς θα είσαι στη δουλειά σου παραγωγικός;

Είμαστε λαός έντονα θρησκευτικός και γι' αυτό δεν μας αρέσει το καινούριο. Είμαστε πολύ συντηρητικοί, με την κακή έννοια του όρου. Έχουμε συνεχώς έναν μπαμπά από πάνω μας ή και μέσα μας που μας υπαγορεύει τι να κάνουμε. Η άρνηση της αναλήψεως ευθυνών είναι παιδική συμπεριφορά. Η εμμονή στην παιδικότητα είναι η επιμονή του παιδιού που έχει υποστεί τέτοια πίεση από τους γονείς του, ώστε δεν θέλει να μεγαλώσει ποτέ. Έχει εθιστεί και συμβιβαστεί με την παιδικότητά του.

Ο ανατολίτης έχει ένα αίσθημα πλούσιο. Οφείλουμε να διατηρήσουμε το αίσθημά μας, αλλά να τον δώσουμε μορφή, ώστε να μας κάνει κοινωνικούς και όχι άγρια θηρία.

Κυρίως γράφω. Έχω πάντα να κάνω ένα βήμα μπροστά.

Οι μοναδικοί δεσμοί που έχουμε στην ελληνική κοινωνία είναι οι οικογένειες και οι παρέες. Δεν έχουμε κοινωνία πολιτών, ώστε να μας ενδιαφέρει ο τρίτος ή ο άγνωστος. Γι' αυτό έχουμε και ιδιοτελές κράτος.

Δεν έχουμε εμπιστοσύνη στο πολιτικό μας σύστημα και αυτό είναι χειρότερο από την κρίση. Ένα πολιτικό σύστημα χωρίς την εμπιστοσύνη των πολιτών είναι μετέωρο. Και δεν βλέπω να κάνει κάτι για να διεκδικήσει την εμπιστοσύνη μας.

Το «μνημόνιο» μπορεί να αποτελέσει μια καλή αφετηρία για αλλαγές, αλλά με προϋποθέσεις. Δεν μπορεί οι συντελεστές της διαφθοράς να επιχειρούν την κάθαρση.

Όλη μου η δουλειά είναι συγκεντρωμένη στο ελληνικό πρόβλημα. Δεν πρόκειται για ζήτημα αριθμών και στατιστικών. Είναι θέμα συμπεριφορών. Και σε αυτές παίρνω μέρος κι εγώ, είτε το ξέρω είτε όχι.

Όταν σου ζητάει κάποιος τη μικρότερη δυνατή προσπάθεια, είναι σαν να σου λέει ότι αξίζεις ανεξαρτήτως αυτού που κάνεις. Σε μια κοινωνία ίσων πολιτών υπάρχουν φυσικές ανισότητες. Δεν μπορώ εγώ να μπω στην εθνική μπάσκετ. Το σύστημα πελατειακών σχέσεων υπηρετεί την παράλογη αντίληψη ότι στη δημοκρατία δεν είμαστε μόνο πολιτικά ίσοι, αλλά και φυσικά ίσοι. Αυτή η εξίσωση δημιούργησε τερατογονία. Η αντικατάσταση της φυσικής ανισότητας έγινε με τον παράνομο ή το διεφθαρμένο χρηματισμό. Αν δεν ανατραπεί αυτό, δεν μπορούμε να βγούμε από την κρίση ακόμα κι αν ξεπληρώσουμε το χρέος μας.

 Δεν έχω εύκολο ούτε το θαυμασμό ούτε την αντιπάθεια. Μου αρέσει να μελετάω τα πράγματα.

Ο μέσος λαϊκός φοροφυγάς είναι αυτός που δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα με τους παραλογισμούς του κράτους. Το ελληνικό κράτος σε υποχρεώνει να παραβιάσεις και την ίδια του την δικαιοσύνη. Από τη μία, για να εξυπηρετήσει ημετέρους χαρίζεται και από την άλλη, για να εισπράξει γίνεται αγιογδύτης.

Ο Έλληνας δεν αγαπάει το κράτος, αλλά και το κράτος δεν αγαπάει τον Έλληνα.

Ο δημόσιος υπάλληλος μπορεί να φέρεται τυραννικά γιατί επιτέλους αποκτάει κοινωνικό ρόλο. Δεν είμαστε άνθρωποι με ολοκληρωμένο εσωτερικό κόσμο ώστε να παίρνουμε την εικόνα του εαυτού μας από μέσα μας.

Επιστημονική έρευνα στην Ελλάδα δεν εννοείται, επειδή είμαστε ένας λαός πίστεως. Η έρευνα δεν μας ενδιαφέρει. Μας νοιάζει να επιβεβαιώνουμε αυτό που πιστεύουμε. Διψάμε για επαλήθευση, μισούμε τη διάψευση.

Δεν μπορεί μια κοινωνία να προχωρήσει μόνο με την αγορά. Χρειάζεται και εμπιστοσύνη σε αξίες, λόγους υπάρξεως. Η αυτοματοποίηση θα φέρει μεγάλες αλλαγές στην εργασία και οι άνθρωποι στο εγγύς μέλλον δεν θα έχουν απολύτως σταθερά επαγγέλματα. Για να προσαρμοστείς θα χρειάζεται να έχεις ελαστικότητα και ευρύτητα αντιλήψεως. Αυτά δεν είναι αποτελέσματα στενού επαγγελματικού προσανατολισμού, αλλά εσωτερικής κουλτούρας. Ο άνθρωπος των ανθρωπιστικών γραμμάτων έχει το ένστικτο που του επιτρέπει να διαισθάνεται τις τάσεις, τις ροπές και τις εξελίξεις. Μη σπεύδουμε να απαξιώσουμε την κλασική παιδεία.

Οι κοινωνίες κατευθύνονται από ελίτ οι οποίες λειτουργούν αρνητικά όταν συνδέονται με πολύ χαμηλούς μέσους όρους καλλιέργειας και αποδίδουν όταν οι μέσοι όροι είναι υψηλοί. Και τα δύο είναι ζήτημα παιδείας.

Κακές αλήθειες είναι αυτές που διεκδικούν το αδιάψευστο. Οι επιστημονικές αλήθειες είναι ανοιχτές στη διάψευση, γιατί έχουν ορίζοντα την υπέρβασή τους.

Το πρόβλημα της βίας είναι η απουσία του νοήματος. Στην άκρη της ματιάς ενός τρομοκράτη αιωρείται πάντοτε ένα μηδέν. Όταν σβήνουν οι αξίες, το μηδέν καραδοκεί.

Δεν μου αρέσουν τα ταξίδια. Δεν ψάχνω έξω, ψάχνω μέσα.»

 Η εξήγηση της στάσης του φιλοσόφου σε αντιπαράθεση με αυτές που ασπάζεται ο κάθε ένας από εμάς, νομίζουμε ότι ενδέχεται να τροποποιήσει κάποιες από τις τοποθετήσεις μας ή και κάποιες από τις συμπεριφορές μας προς το καλλίτερο.