Η δύση της βυζαντινής αυτοκρατορίας και η άλωση της Κωνσταντινούπουλης

Εργασία της συγγραφικής ομάδας του Ε΄1 του 2ου Δημοτικού Σχολείου Κιλκίς «ΚΩΣΤΑΣ ΛΑΧΑΣ». Έγραψαν οι: Μαρία Δ., Μαρία Κ., Κωνσταντίνα Κ., Ελένη Κ., Κωνσταντίνος Σ., Άννα Ρ., Γεωργία Σ., Ελευθερία Σ., Μαρία Σ.
Συμπτώματα παρακμής, εσωτερικά προβλήματα
Τα χρόνια της Μακεδονικής Δυναστείας (867-1057) φτάνουν στο τέλος τους. Οι τελευταίοι αυτοκράτορες μετά τον Βασίλειο Β΄ τον Βουλγαροκτόνο, έκαναν μεγάλα λάθη και οδήγησαν την αυτοκρατορία σε παρακμή. Οι γεωργοί έμειναν απροστάτευτοι καθώς οι νόμοι που τους προστάτευαν καταργήθηκαν. 

Οι Ακρίτες δεν μπορούσαν πλέον να καταταγούν στο στρατό διότι το κράτος έπαιρνε ως μισθοφόρους ξένους άντρες, πιστεύοντας ότι αυτοί στοίχιζαν λιγότερα χρήματα στο κράτος. Επίσης σταμάτησε να δίνεται κλήρος γης στους Ακρίτες. Αυξήθηκε η φορολογία στα κτήματά τους και κινδύνευαν να γίνουν δουλοπάροικοι. Τα έξοδα του κράτους συνέχεια αυξάνονταν και τα έσοδα είχαν περιοριστεί. 

Οι δυνατοί, δηλαδή οι μεγάλες οικογένειες, θα αποκτήσουν τον έλεγχο των επαρχιών αυξάνοντας τα πλούτη τους και έχοντας την ευθύνη για την προστασία των περιοχών τους. Με το πέρασμα του χρόνου θα γίνουν πολύ ισχυροί. Οι κάτοικοι της υπαίθρου ένιωθαν εγκαταλειμμένοι και αδιαφορούσαν για την τύχη της Κωνσταντινούπολης. Το Βυζάντιο εξαρτιόταν από τις ναυτικές πόλεις της Ιταλίας, λόγω των προνομίων που τους είχαν παραχωρήσει, ενώ νέοι εχθροί πλησίαζαν και απειλούσαν την απροετοίμαστη αυτοκρατορία

Το σχίσμα των δύο εκκλησιών (1054)

Στο τέλος του 8ου αιώνα οι σχέσεις των δύο εκκλησιών δεν ήταν καλές. Υπήρχαν ανάμεσα στην Ανατολική και τη Δυτική εκκλησία έντονες διαφωνίες και πολλά προβλήματα. Μεταξύ των συγκρούσεων που οδήγησαν σε μεγάλη διχόνοια ήταν το ζήτημα του Πάπα ο οποίος ήθελε να εξουσιάζει τα Πατριαρχεία. Το 1054 οι σχέσεις και των δύο εκκλησιών διακόπηκαν οριστικά. Δεν έγινε πόλεμος αλλά κυριαρχούσε το μίσος και στις δύο πλευρές. Ο χωρισμός των εκκλησιών κρατάει ακόμα και σήμερα.

Η Μάχη του Ματζικέρτ (1071)

Στα μέσα του 11ου αιώνα στα ανατολικά σύνορα της αυτοκρατορίας εμφανίστηκε μια νέα φυλή, οι Σελτζούκοι Τούρκοι. Υπηρετούσαν ως μισθοφόροι στους Άραβες. Με αρχηγό τον Αλπ- Αρσλάν πέρασαν τα σχεδόν αφύλακτα βυζαντινά σύνορα. Κατέκτησαν ανεμπόδιστα τις επαρχίες της Καππαδοκίας και της Αρμενίας. Όμως το 1068 αυτοκράτορας του Βυζαντίου έγινε ο Ρωμανός Δ’ ο Διογένης. Παρά τις οικονομικές δυσκολίες του κράτους ο Ρωμανός ήταν έτοιμος να αντιμετωπίσει τους Σελτζούκους. Γι’ αυτό οργάνωσε ένα αξιόμαχο εκστρατευτικό σώμα με επικεφαλής αυτόν. Στη μάχη του Ματζικέρτ όμως [1071] ο στρατός του Ρωμανού έπαθε μεγάλη καταστροφή και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος από τους Τούρκους. Έτσι ανεμπόδιστοι τώρα οι Σελτζούκοι κατέλαβαν ολόκληρη σχεδόν της Μικρά Ασία και απέκοψαν τους δρόμους των Βυζαντινών προς την Ανατολή.

Προνόμια στους Βενετούς, επιστροφή των Σλάβων

Ο Αλέξιος Α΄ ο Κομνηνός, προς το τέλος του 11ου αιώνα, πιεζόταν από τους Σελτζούκους Τούρκους και τους Νορμανδούς (Βίκιγκς), για αυτό ζήτησε βοήθεια από τους Βενετούς. Οι Βενετοί δεν ζήτησαν ούτε χρήματα ούτε εδάφη. Απέκτησαν πολλά εμπορικά προνόμια και εγκαταστάθηκαν έξω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης, στην έξοδο του Κεράτιου κόλπου, στο Γαλατά. Εμπορεύονταν στα βυζαντινά εδάφη χωρίς να πληρώνουν φόρους. Οι Βενετοί βοήθησαν και κατάφεραν να νικήσουν τους Νορμανδούς και να τους απομακρύνουν από το Βυζάντιο. Αργότερα θα κερδίσουν προνόμια και άλλες πόλεις όπως η Γένοβα και η Πίζα. Τα προνόμια όμως που εξασφάλισαν οι ιταλικές πόλεις θα ζημιώσουν οικονομικά το Βυζάντιο.

Στο 12ο αιώνα το Βυζάντιο θα αντιμετωπίσει νέες δυσκολίες. Οι σταυροφορίες συνεχίζουν να αναστατώνουν τους κατοίκους της υπαίθρου, η δύναμη των ιταλικών πόλεων μεγαλώνει και πολλά λιμάνια στη Μεσόγειο τα ελέγχουν οι Άραβες. Εκτός από αυτά οι Βούλγαροι επανέρχονται και καταλαμβάνουν περιοχές της Θράκης και της Μακεδονίας. Οι Σέρβοι οργανώνονται και αργότερα θα γίνουν ακόμη πιο επικίνδυνοι απ’ τους Βουλγάρους. Στη Μικρά Ασία οι Σελτζούκοι Τούρκοι κρατούν τα κατακτημένα εδάφη.

Στον 12ο αιώνα η Βυζαντινή Αυτοκρατορία μπορούμε να πούμε ότι δείχνει καθαρά τα συμπτώματα της παρακμής της.

Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους – Λατινοκρατία

Το 1185 ανεβαίνει στην εξουσία μία δυναστεία η οποία θεωρείται ότι έφερε τα μεγαλύτερα δεινά στην αυτοκρατορία. Το μόνο που κατάφεραν ήταν να μεγαλώσουν την παρακμή και την κρίση. Είναι η Δυναστεία των Αγγέλων.

Το 1204 μ.Χ. αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης ήταν ο Άγγελος Δ΄. Παράλληλα το 1204 μ.Χ. ετοιμαζόταν η 4η σταυροφορία από τους Φράγκους, με σκοπό να καταλάβουν τους Αγίους Τόπους. Τότε ο εκθρονισμένος αυτοκράτορας Αλέξιος Άγγελος ζήτησε από τους Φράγκους να έρθουν στην Κωνσταντινούπολη και να εκθρονίσουν το Άγγελο Δ΄ ώστε να γίνει αυτός αυτοκράτορας. Τους υποσχέθηκε πολλά χρήματα και την ένωση των εκκλησιών. 

Οι Φράγκοι δέχτηκαν αμέσως. Τότε κατευθύνθηκαν προς την Κωνσταντινούπολη, την κατέλαβαν και ανακηρύχτηκε αυτοκράτορας ο Αλέξιος Άγγελος. Όμως όταν ο αυτοκράτορας πήγε να δώσει αυτά που υποσχέθηκε στους Φράγκους διαπίστωσε ότι δεν υπήρχαν στα ταμεία. Τότε τους διαβεβαίωσε ότι θα τους τα δώσει σύντομα. Μετά από κάποιες μέρες οι Φράγκοι κατάλαβαν ότι τόσο καιρό ο αυτοκράτορας τους κορόιδευε και άρχισαν να λεηλατούν την Πόλη. Επί τρεις μέρες έκλεβαν ότι πολύτιμο είχε, ώσπου κατέστρεψαν ολοκληρωτικά την Πόλη. 

Οι αρχηγοί των Σταυροφόρων μοίρασαν μεταξύ τους όσα εδάφη της αυτοκρατορίας κατάφεραν να κατακτήσουν και ίδρυσαν δικά τους κράτη (λατινικά). Αρχίζει έτσι μία νέα εποχή που ονομάζεται Λατινοκρατία. Οι Φράγκοι προσπάθησαν να καταλάβουν ολόκληρη τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία αλλά δεν το κατάφεραν. Ο λαός των επαρχιών αντιστάθηκε. Πολλοί βυζαντινοί άρχοντες ίδρυσαν χωριστά ελληνικά κράτη. Αυτά ήταν: η Αυτοκρατορία της Νίκαιας, η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, το Δεσποτάτο της Ηπείρου και αργότερα το Δεσποτάτο του Μυστρά.

Μερική ανάκαμψη του Βυζαντίου. Η εμφάνιση των Οθωμανών.

Ο Μιχαήλ Η΄ Ο Παλαιολόγος, αυτοκράτορας της Νίκαιας, παρακολουθεί στενά την Πόλη με σκοπό να την καταλάβει. Για το λόγο αυτό συνεργάζεται με τους Γενουάτες. Όμως το καλοκαίρι του 1261 ο στρατηγός Αλέξιος Στρατηγόπουλος θα καταφέρει να μπει στην Πόλη από μία πόρτα αφύλαχτη. Η πρωτεύουσα θα περάσει πάλι σε ελληνικά χέρια. Η κατάσταση στην Κωνσταντινούπολη μετά από 57 χρόνια λατινοκρατίας είναι απελπιστική. Τα ταμεία άδειασαν, τα κτίρια ερημώθηκαν, τα έργα τέχνης καταστράφηκαν ή μεταφέρθηκαν στη Δύση, βεβηλώθηκαν οι ιεροί ναοί. Παρά τις δυσκολίες ο αυτοκράτορας κατόρθωσε να πάρει πίσω μεγάλο μέρος της Μακεδονίας, της Ηπείρου, της Θεσσαλίας και τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου.

Στη Μικρά Ασία οι επιθέσεις των Μογγόλων διαλύουν τους Σελτζούκους Τούρκους. Μία νέα τουρκική φυλή, η οθωμανική, παρουσιάζεται. Οι εχθροί τώρα είναι πολλοί: Φράγκοι, Βενετοί, Βούλγαροι, Σέρβοι, Οθωμανοί και η αυτοκρατορία δεν θα μπορέσει να τους αντιμετωπίσει.

Ισχυροποίηση των Οθωμανών. Ενωτικοί και Ανθενωτικοί.

Οι Οθωμανοί Τούρκοι έγιναν μουσουλμάνοι και υπηρέτησαν τους Σελτζούκους ως μισθοφόροι. Γύρω στο 1280μ.Χ. θα δημιουργήσουν ένα μικρό κράτος απέναντι από την Κωνσταντινούπολη. Στα επόμενα χρόνια θα πολεμήσουν με τους άλλους Τούρκους και θα καταλάβουν όλη τη Μικρά Ασία. Επειδή οι Οθωμανοί ήταν λίγοι, χρησιμοποίησαν στο στρατό τους πρώτα χριστιανούς αιχμαλώτους. Αργότερα όμως στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών που τα εξισλάμιζαν και τα φανάτιζαν για να τα κάνουν τρομερούς πολεμιστές. Αυτό ήταν το παιδομάζωμα. 

Αυτοί οι νέοι, που ονομάστηκαν γενίτσαροι, εκπαιδεύονταν σκληρά κυρίως την κατάληψη των κάστρων και αποτέλεσαν σημαντική δύναμη του νέου στρατού των Οθωμανών. Με τον πειθαρχημένο και ισχυρό στρατό που δημιούργησαν θα περάσουν απέναντι στο Ευρωπαϊκό έδαφος και θα κατακτήσουν εδάφη της Βαλκανικής. Όταν τα χριστιανικά κράτη κατάλαβαν ότι πλέον οι Οθωμανοί έχουν γίνει πολύ δυνατός και επικίνδυνος εχθρός, προσπάθησαν να τους σταματήσουν. Οργάνωσαν σταυροφορίες εναντίον τους, αλλά δεν τα κατάφεραν.

Το ίδιο χρονικό διάστημα οι βυζαντινοί ήταν χωρισμένοι σε δύο παρατάξεις τους ενωτικούς και στους ανθενωτικούς. Οι ενωτικοί ήταν αυτοί που ήθελαν να ενωθούν οι εκκλησίες, ώστε μετά ο Πάπας να οργανώσει πόλεμο εναντίον των Οθωμανών. Οι ανθενωτικοί δεν ήθελαν σε καμία περίπτωση να ενωθούν οι εκκλησίες και προτιμούσαν να σκλαβωθούν στους Οθωμανούς, παρά να χάσουν την πίστη τους με την ένωση των εκκλησιών. Αυτή η σύγκρουση θα δημιουργήσει μεγάλη ένταση η οποία θα κρατήσει μέχρι λίγες ώρες πριν μπουν οι Οθωμανοί στην Πόλη.

Το Βυζάντιο σε κρίση και σύγκρουση 14ος αιώνας

Καθώς τα χρόνια περνούσαν, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία έχανε την δύναμη της. Σε μια εποχή που η ενότητα ήταν αναγκαία περισσότερο από κάθε άλλη φορά, στο Βυζάντιο έχουμε εμφύλιες συγκρούσεις. Οι οικογένειες των Παλαιολόγων και των Καντακουζηνών θα συγκρουστούν από το 1321 έως το 1350 για την κατάληψη του θρόνου. Οι εμφύλιοι πόλεμοι έδωσαν την ευκαιρία για την ενίσχυση των Σέρβων, την ενίσχυση των Βουλγάρων και την ενίσχυση των Οθωμανών. Το 1430 οι Οθωμανοί θα καταλάβουν τη Θεσσαλονίκη, τα Ιωάννινα και σχεδόν όλη τη βαλκανική. Η αυτοκρατορία χάνει πολλά εδάφη και μένει μόνο με την Κωνσταντινούπολη, ένα μικρό μέρος γύρω από αυτήν και ένα κομμάτι της Πελοποννήσου. Οι Οθωμανοί προσπαθούν αρκετές φορές να πάρουν την Πόλη αλλά στην αρχή δεν έχουν αποτέλεσμα.

Στο μεταξύ οι Βυζαντινοί έχουν κι άλλα προβλήματα. Η οικονομική κρίση, ένα από τα πιο σημαντικά. Τα ταμεία του κράτους είναι άδεια και έτσι ο αυτοκράτορας δεν έχει αρκετά χρήματα για να αγοράσει εφόδια και όπλα για να αντιμετωπίσει τον εχθρό. Ο προτελευταίος αυτοκράτορας, Ιωάννης Η΄ ο Παλαιολόγος, πίστευε ότι η μοναδική λύση είναι η ένωση των εκκλησιών. Όταν όμως υπέγραψε την ένωση το 1439 στη Φλωρεντία, τα επεισόδια και οι ταραχές μεταξύ ενωτικών και ανθενωτικών έκαναν τους κατοίκους της Πόλης να μην προσέχουν τον κίνδυνο.

Όλη αυτή η κρίση θα οδηγήσει το Βυζάντιο σε σύγκρουση με τους Οθωμανούς, που δε θα έχει καλό τέλος.

Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ

Ο Μωάμεθ ο Β' ετοίμασε ένα μεγάλο στράτευμα με πολλά πλοία και ξεκίνησε εναντίον της Πόλης. Η πολιορκία της Κωνσταντινούπολης άρχισε στις 6 Απριλίου του 1453. Αφού πέρασαν οι πρώτες μέρες της πολιορκίας βρισκόμαστε πλέον στη 18η μέρα του Μαΐου. Ο Μωάμεθ ο Β' στέλνει ένα ακόμα μήνυμα στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο για να παραδοθεί. Εκείνος του απαντάει για ακόμη μια φορά όχι. Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι ο Κωνσταντίνος έγινε ο Λεωνίδας της τότε εποχής λέγοντας στον Τούρκο “Μολών Λαβέ”. 

Ξέροντας ότι η Πόλη θα πέσει σε λίγες μέρες, προσπαθούσε με το στρατό που του είχε απομείνει να προστατέψει όσο το δυνατόν περισσότερο την Κωνσταντινούπολη. Γνώριζε ότι από τη Δύση βοήθεια δεν επρόκειτο να έρθει παρόλα αυτά ήθελε να δώσει τη μάχη, που θα έμενε στη ιστορία, μέχρι την τελευταία στιγμή. Αυτή η προσπάθειά του είχε αποτέλεσμα, διότι ο Μωάμεθ δεν μπορούσε να καταλάβει πως δεν είχε κατακτήσει ακόμα την Πόλη. 

Έτσι, την 28η μέρα του Μάη, πήρε νέα μέτρα ξεκινώντας τη μεγαλύτερη επίθεση που μπορούσε να γίνει. Μόλις το έμαθαν αυτό οι Βυζαντινοί μαζεύτηκαν όλοι στην Αγία Σοφία και προσευχήθηκαν για τελευταία φορά ενωτικοί και ανθενωτικοί μαζί. Και αφού ο Αυτοκράτορας έβγαλε το λόγο του άρχισε η μάχη. 

Οι Τούρκοι που τόση ώρα ανέβαιναν αθόρυβα τα τείχη άρχισαν να βαράνε τα ταμπούρια και να εκσφενδονίζουν κανονιές. Κάποια στιγμή βρήκαν μια πόρτα ανοιχτή, τη λεγόμενη Κερκόπορτα και έτσι εισέβαλαν μέσα οι χιλιάδες άντρες. Κάποια στιγμή καταρρέει ένα κομμάτι του τείχους του Αγίου Ρωμανού και στη θέση της βυζαντινής σημαίας τοποθετείται η οθωμανική. Τότε ένας από τους υπερασπιστές της Πόλης φωνάζει: «Φρίξον ήλιε, στέναξον γη, εάλω η πόλις». Στη συνέχεια οι Οθωμανοί θα κάνουν μία τεράστια λεηλασία τριών ημερών τόσο μεγάλη που ακόμα και ο Μωάμεθ ανατρίχιασε. Ήταν μέρα Τρίτη 29 Μαΐου 1453 και η βασιλεία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας είχε δύσει.