«Έφυγε» ο Ιάκωβος Καμπανέλλης Είχε πει: «Το θέατρο είναι η ηθική συνισταμένη του πολιτικού μας βίου»

Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, που έφυγε από τη ζωή πρόσφατα πλήρης ημερών (την Τρίτη 21 Μαρτίου) επισκέφθηκε το Κιλκίς στις 20 Μαΐου του 2003 προσκεκλημένος από το στενό του φίλο, τον αείμνηστο Λάζαρο Παυλίδη. Τότε τον τίμησε η «ΤΕΧΝΗ» Κιλκίς και είχε την καλοσύνη να παραχωρήσει στον γράφοντα μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη, στην οποία μας μίλησε για πολλά, χωρίς να υπάρχουν ερωτήσεις στημένες, με δημοσιογραφικό χαρακτήρα.

Αυτή τη συζήτηση με τον πρύτανη των νεότερων θεατρικών συγγραφέων του τόπου μας, θεωρούμε σωστό να αναδημοσιεύσουμε για να δείξουμε ότι το Κιλκίς και η «ΤΕΧΝΗ» ήξεραν πάντα να τοποθετούν αξιολογιτικά στη θέση τους τους ανθρώπους που είχαν και έχουν έγκυρο λόγο να εκφέρουν για τα πολιτισμικά δρώμενα του τόπου μας.

Ερωτ.: Κύριε Καμπανέλλη, πως αρχίσατε την σχέση σας με το νεοελληνικό θέατρο;

Ι.Κ.: Από μια εσωτερική ανάγκη να ασχοληθώ με το θέατρο οπωσδήποτε, από τη στιγμή που με απέκλεισαν από τη δραματική σχολή γιατί δεν διέθετα απολυτήριο Γυμνασίου.

Ερωτ.: Τι σημαίνει για σας θέατρο.

Ι.Κ.: Σημαίνει τρόπος ζωής για τον πολιτισμένο, το σκεφτόμενο άνθρωπο. Ο Θεατρικός λόγος γεννήθηκε από την ανάγκη να συνοδεύσει και να συντρέξει τον άνθρωπο. Από την αρχαιότητα παράλληλα με την Πνύκα, όπου οι Αθηναίοι αποκτούσαν πολιτική γνώση, λειτουργούσε και το θέατρο, παλαιότερο και από το γνωστό μας Διονυσιακό θέατρο, για την ψυχαγωγία των πολιτών, δηλαδή το μέρος όπου διασκέδαζαν την ψυχή τους και γίνονταν γνώστες της ηθικής και της φιλοσοφίας. Ήταν, λοιπόν, το θέατρο από τότε η ηθική συνισταμένη του πολιτικού βίου.

Ερωτ.: Σας βοήθησαν οι πολιτικές συγκυρίες να πλησιάσετε πιο εύκολα το θεατρικό λόγο, αφού σημαντικό μέρος του έργου σας προέκυψε τις κρίσιμες μεταπολεμικές δεκαετίες του ’50 και του ’60.

Ι.Κ.: Και βέβαια με βοήθησαν. Το πρώτο σημαντικό μου έργο η «Αυλή των θαυμάτων», είναι μια εικονογραφία των χαρακτήρων, όπως διαμορφώθηκαν και ζυμώθηκαν κατά την κρίσιμη δεκαετία που ακολούθησε τον Πόλεμο (Αντίσταση, Εμφύλιος κ.λ.π.). Εξάλλου, πιστεύω πως ο θεατρικός συγγραφέας έχει για υλικό τους τις καταστάσεις, τα πρόσωπα και τις συγκρούσεις τους και όχι την απλή περιγραφή, όπως, συνήθως κάνει ο λογοτέχνης. Και τέτοιες συγκρούσεις και ανατροπές στα χρόνια που αναφέρατε ήταν πολύ συχνές και δραματικές.

Ερωτ.: Πως γράφετε τα έργα σας. Περνάτε περίοδο απομόνωσης, καταστρέφετε συχνά αυτό που γράφετε; Κυοφορείται για μεγάλο χρονικό διάστημα στο μυαλό σας το έργο σε γενικές γραμμές;

Ι.Κ.: Πρώτα πρώτα για τον τρόπο γραφής. Ο κύριος κορμός του έργου υπάρχει. Κάποιες μικροδιορθώσεις κατά το στάδιο της γραφής ή κάποιες διαγραφές γίνονται. Όσο για το αν χάνομαι από τον περίγυρό μου όταν γράφω, όχι, δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο.

Το θέατρο για μένα δεν είναι μια μεταφυσική διαδικασία ούτε απολαμβάνω τη γραφή του σ’ ένα αποστειρωμένο θάλαμο. Είναι μια καθημερινή απόλαυση, όπως όλες οι άλλες της ζωής μου. Και μάλιστα, είναι σε δεύτερη μοίρα από του να είμαι με τους άμεσους συγγενείς μου και την εγγονούλα μου!

Τέλος, για το χρόνο που με ρωτάτε, είναι δυνατό κάποιο έργο να αναφέρεται σε διάφορες στιγμές σε ένα μάκρος χρόνου, όπως το «Μια συνάντηση κάπου αλλού» που ανέβασε τελευταία στο Θέατρο Τέχνης (1997) ο αείμνηστος Κουγιουμτζής. Έχει αναφορές στις αρχές της δεκαετίας του ’50 (1953), του ’70 (1073) και πάει συνέχεια, καθώς παρακολουθεί τον κεντρικό ήρωα του έργου σε διάφορες ηλικίες του, έφηβο, μεσήλικα, ηλικιωμένο. Το παρελθόν, όμως, αυτό συνδέεται με το παρόν άμεσα και έτσι προκύπτει ένα εντελώς σύγχρονο έργο. Κανένα μέρος του έργου δεν είναι επανάληψη κάποιου προηγούμενου, γιατί ο συγγραφέας δεν πρέπει να επαναλαμβάνεται. Άλλο πράγμα είναι η αναγωγή του έργου του, του εντελώς πρωτότυπου νέου έργου, σε στιγμές του παρελθόντος.

Ερωτ.: Γράψατε κατά παραγγελία και σε ποιο βαθμό ζημιώθηκε το συγκεκριμένο έργο;

Ι.Κ.: Θέατρο «κατά παραγγελία» δεν έγραψα. Κάποια σενάρια μόνο για κινηματογραφικές ταινίες της σειράς, ακολουθώντας το πνεύμα της εποχής, την πεπατημένη του εμπορικού ελληνικού σινεμά. Είχα και γω ανάγκη να ζήσω και δεν ήμουνα δα και άγγελος.!

Ερωτ.: Το «βίβα Ασπασία» δεν ήταν, για παράδειγμα, παραγγελία της αείμνηστης Τζένης Καρέζη;

Ι.Κ.:  Ήταν επιθυμία της Τζένης. Όταν τα Ιουλιανά του 1966 μας πίκραναν όλους αφάνταστα με την αποστασία ενός μέρους της Ενώσεως Κέντρου και, στη συνέχεια, την πολιτική αστάθεια, συζητούσαμε τον κοινό προβληματισμό μας και λέγαμε τον πόνο  μας. Είπα τότε να γράψω ένα θεατρικό έργο, ύμνο στην αληθινή δημοκρατία και έτσι προέκυψε το «Βίβα Ασπασία» που αποτέλεσε μεγάλη επιτυχία της Τζένης, όπως αργότερα και τα έργα «Ο Εχθρός λαός» και «Το μεγάλο μας Τσίρκο». Τελικά το «Βίβα Ασπασία» ανέβηκε το φθινόπωρο του 1966.

Ερωτ.: Έχετε λόγο κατά το ανέβασμα ενός θεατρικού σας έργου στη σκηνή; Πόσο εμπιστεύεστε τους σκηνοθέτες;

Ι.Κ.: Είχα την τύχη να δώσω τα έργα μου, στο σύνολό τους, στο Εθνικό Θέατρο και, κυρίως, στο Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν. Ήμουν πάντα παρών στην προετοιμασία των παραστάσεων. Πιστεύω, όμως, γενικά ότι ο σκηνοθέτης μπορεί να θέσει σε κίνδυνο το θεατρικό έργο με άστοχες παρεμβάσεις. Γι’ αυτό πρέπει να έχει λόγο στο ανέβασμα του έργου και ο δημιουργός. Οι σκηνοθέτες, τόσο του Εθνικού όσο και ο Κουν, σεβάστηκαν απόλυτα τη δουλειά μου. Θα πρέπει, όμως, να αναφέρω και το Γιώργο Μιχαηλίδη από τους νεότερους, που σέβεται τη δουλειά του θεατρικού συγγραφέα και το απέδειξε σε πρόσφατη συνεργασία μας. Στο «Ανοιχτό Θέατρο» του ανέβασε θαυμάσια μέρος της δουλειάς μου.

Ερωτ.: Όταν κατά καιρούς γράφετε κάποιο έργο σας, έχετε στο νου σας κάποιο ηθοποιό που θα μπορούσε να το παίξει καλύτερα ή που το γράφετε αποκλειστικά για κείνον;

Ι.Κ.: Είχα βέβαια στο νου μου τη Μελίνα όταν έγραφε τη «Στέλλα με τα κόκκινα γάντια» που αποτέλεσε το σενάριο της ταινίας «Στέλλα» του Κακογιάννη. Ακόμα, τον Βασίλη Διαμαντόπουλο για το μονόπρακτο «Αυτός και το παντελόνι του» και τον ίδιο ηθοποιό για το ρόλο του ποιητή στο «Παραμύθι δίχως όνομα». Συμβαίνει η προσωπικότητα του ηθοποιού να σε οδηγεί, όχι συχνά, στην ταύτισή του με κάποιον από τους ήρωές σου.

Ερωτ.: Τι είναι για σας, κύριε Καμπανέλλη, η στρατευμένη τέχνη, το στρατευμένο θέατρο;

Ι.Κ.: Γενικά πιστεύω ότι ο θεατρικός συγγραφέας, και γενικότερα ο συγγραφέας, πρέπει να είναι ικανός να παρακολουθεί την εποχή του και να επισημαίνει τις αδυναμίες της.

Ερωτ.: Είστε από τους «τυχερούς» θεατρικούς συγγραφείς, αφού βλέπετε τα έργα σας να ανεβαίνουν συχνά στις θεατρικές σκηνές. Ετοιμάζετε, όμως, κάποιο καινούριο θεατρικό έργο;

Ι.Κ.: Και βέβαια ετοιμάζω. Δεν μπορώ να σας ανακοινώσω κάτι συγκεκριμένο, αλλά όταν θα έρθει η στιγμή για κάτι τέτοιο, θα είστε από τους πρώτους που θα το μάθετε.

Μαν. Γκαράνης: Σας εύχομαι καλή πορεία στο δύσκολο έργο σας.

Ιακ. Καμπανέλλης: Και γω εύχομαι καλή δύναμη στη συλλογική σας προσπάθεια στην «ΤΕΧΝΗ» και χάρηκα για την κουβέντα που κάναμε.