Η σιωπή και ο λόγος των διανοούμενων

Της Σοφίας Κεσίδου

Είναι γεγονός ότι στο πλαίσιο του ατομικού δικαιώματος της ελεύθερης έκφρασης ο καθένας, έχει απόλυτο δικαίωμα να εκφράζει δημόσια τις απόψεις του. Το ερώτημα που τίθεται, όλο και πιο έντονα θαρρώ στις μέρες μας, είναι αν οι λεγόμενοι “πνευματικοί άνθρωποι” φέρουν “ευθύνη” για τη σιωπή ή τον λόγο τους.

 

Αν δηλαδή, στο πλαίσιο των προσωπικών πνευματικών κατακτήσεων τους οφείλουν να επεμβαίνουν ή παρεμβαίνουν λαμβάνοντας θέση σε καίρια ζητήματα που απασχολούν, ταλανίζουν, διχάζουν ή ταλαιπωρούν την κοινωνία, ώστε η όποια δημόσια τοποθέτηση τους να αποβεί επ' ωφελεία του συνόλου, να λειτουργήσει προτρεπτικά ή αποτρεπτικά, να εμπνεύσει ή να αξιοποιηθεί ως ανακουφιστικός καταλύτης.

Το αίτημα για έκφραση δημόσιου λόγου, κατά τη γνώμη μου, καθίσταται αδήριτο και επιτακτικό σήμερα παρά ποτέ, διότι η χώρα βρίσκεται αντιμέτωπη με μια πρωτοφανή κρίση -υγειονομική, οικονομική μα κυρίως αξιών- , η ζωή των ανθρώπων απειλείται ποικιλοτρόπως και η ανάγκη για επίδειξη αλληλεγγύης και ενσυναίσθησης είναι επιβεβλημένη και αναπόδραστη.

Οι πνευματικοί άνθρωποι οφείλουν να πάρουν θέση, οφείλουν να επιτελέσουν το πολιτικό τους καθήκον, αυτό που ο Περικλής στον «Επιτάφιο» είχε προτάξει: «όποιος αδιαφορεί για τα πολιτικά πράγματα του τόπου του είναι όχι φιλήσυχος, αλλ’ άχρηστος, «αχρείος» πολίτης». Οφείλουν να καταθέσουν το πνευματικό τους απόσταγμα επί των κοινωνικών και πολιτικών τεκταινόμενων. 

Η κοινωνία, θα το ζυμώσει, θα το αξιοποιήσει ή θα το απορρίψει, ωστόσο όποια κι αν είναι η κατάληξη – ανάλογα και με την πρόθεση της προσέγγισης του καθενός- θα έχει υπάρξει προβληματισμός και γόνιμη σκέψη. Γιατί σε περιπτώσεις πολιτικού εκφυλισμού, υπέρβασης εξουσίας, κοινωνικού εκτραχηλισμού, κατάπτωσης αξιών, η άρθρωση πολιτικού λόγου από τη μεριά των διανοουμένων είναι υποχρέωση ανυπόκριτη, ευθύβολη και απροκάλυπτη.

Και δεν μπορώ να σκεφτώ, πιο συγκλονιστικό παράδειγμα έκφρασης δημόσιου λόγου, πέρα από την τελευταία πανεπιστημιακή παράδοση στη Θεσσαλονίκη του εξαιρετικού καθηγητή του Συνταγματικού Δικαίου, Αριστόβουλου Μάνεση, σε ένα κατάμεστο από φοιτητές αμφιθέατρο, σε επίσης δύσκολους για τη χώρα καιρούς:

«Μην επιτρέψετε να σας εξανδραποδίσουν. Διατηρήστε, μέσα στους ζοφερούς και άρρωστους καιρούς, άγρυπνη και ανυπόταχτη τη σκέψη σας, περιφρουρήστε την άγια υγεία και ρωμαλεότητα της ψυχής σας, κρατήστε στητό και αγέρωχο το ωραίο ανάστημά σας. Και αν η Εξουσία, που την συμφέρει να έχει παθητικούς και πολιτικά αδιάφορους υπηκόους, σας πει ότι, έτσι κάνοντας, δεν είστε φρόνιμοι και νομοταγείς πολίτες, αποδείξτε της ότι καλός πολίτης είναι μόνον ο ελεύθερος πολίτης, ο συνειδητός, ενεργός και υπεύθυνος πολίτης».