Μακαριώτατε Δέσποτα,
Θεοτίμητοι Πατέρες και Αδελφοί,
Εντιμότατοι Άρχοντες καί λοιπές αρχές,
λαέ του Θεού ευλογημένε,
ἑορτάζουμε σήμερα εὐχαριστιακά μέ ἕναν ἔκδηλα Συνοδικό τρόπο τήν Ἁγιο-Συνοδική κατοχύρωση τῆς ὀρθόδοξης πίστης καί πρακτικῆς, μέ τήν ἅγια χάρη τοῦ Παρακλήτου ἐνεργό ―ὅπως πάντα― στή λειτουργική μας σύναξη. Ὁμολογοῦμε τή σωτηρία μέ ἔργα καί λόγια, τήν ζωγραφίζουμε σέ εἰκόνες πού ἁγιάζονται καί ἁγιάζουν τή δική μας αἰσθητήρια προσέγγιση.
Σέ μιά διάρκεια αἰώνων, τούτη ἡ ἡμέρα ὀνομάζεται “Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας”. Ὁ σημερινός ἑορτασμός καθιερώθηκε τό 843, ἀφοῦ προηγήθηκε ἡ Ζ΄ Οἰκουμενική Σύνοδος, πού διετράνωσε ὅτι ἡ τιμή τῆς εἰκόνας “ἐπί τό πρωτότυπον διαβαίνει” καί ὅτι “ὁ προσκυνῶν τήν εἰκόνα, προσκυνεῖ ἐν αὐτῇ τοῦ ἐγγραφομένου τήν ὑπόστασιν”. Στό Συνοδικό τῆς ἑορτῆς, μέ πρόταγμα ἀναφορᾶς τή θεολογία τῶν προηγουμένων Οἰκουμενικῶν Συνόδων, περιελήφθη μιά ἔμμεση θεολογική σύνοψη τῆς Ὀρθοδοξίας, μέ ἐπίθεμα τή θεολογία τῶν ἑπομένων Ἁγίων Συνόδων τοῦ 9ου καί τοῦ 14ου αἰώνα (βλ. Συνοδικό Τριῳδίου).
Μᾶς δόθηκε νά ζοῦμε τόν ἄκτιστο Θεό παντοτινά, μέσα ἀπό τήν ―Θεανθρωπίνως πλέον― δική Του Ἐκκλησία. Λάβαμε τό ἐσχατολογικό δικαίωμα γιά ἐθελούσια “ἐμβάπτιση” τῆς ἀνθρώπινης ἱστορίας, τοῦ πολιτισμοῦ, τῆς ἐπιστήμης, δηλαδή ἡμῶν τῶν ἀνθρώπων… στήν κολυμβήθρα τῆς ἐν Χριστῷ σωτηρίας. Οὐδείς ποτέ ὑπερασπίστηκε τά πραγματικά ὀντολογικά καί ὑποστατικά δικαιώματα τῆς πανανθρωπότητος, οὐδείς, παρά μόνον Ἕνας· ὁ Δημιουργός καί Σωτήρας μας. Μακροθυμώντας ἐπιπλέον μέχρις ἐσχάτων μέ τήν ταπεινωμένη τελειότητά Του γιά τό δικό μας φτωχό, μά ἀπαραίτητο φιλότιμο! Ὅσοι Τόν θέλουμε ὁλοτελῶς, μετέχουμε χαριτόδωρα στό ἕνα Σῶμα τῆς Ἐκκλησίας, ὅπου Ἐκεῖνος εἶναι ἡ Κεφαλή.
Αὐτό τό Σῶμα “ἀνιστοροῦμε” στίς ἅγιες εἰκόνες:
― στήν μορφή τῆς Θεοτόκου· Θεοτόκειος παρουσία καί παρρησία, ὑπέρ ἁπάντων
[ἡ ὁποία συνεχῶς προσεύχεται θεόδεκτα γιά ὅλους καί ὅλα]·
― στίς μορφές τῶν Ἁγίων· Ἁγιόλεκτος ἄληκτη σύναξη, πρός ἁπάντων
[πού δέν παύουν νά προσαυξάνονται, καί νά προσεύχονται γιά ὅλους]·
― στίς μορφές τῶν Δικαίων· Δικαιοσύλλεκτος ἀτελείωτη προσανατένιση, ἀντί ἁπάντων
[πού ὁλοέν λαχταροῦν περισσότερο τόν Θεό, ἀντί ὅλων, καί αὐτό μᾶς μεταγγίζουν]·
― στίς μορφές τῶν Ἀγγέλων· Ἀγγελόπρεπος αἰώνια εὐφροσύνη, μεθ᾽ ἁπάντων
[πού εὐφραίνονται αἰώνια, μαζί μέ ὅλους τούς σωζομένους].
Ὅλοι αὐτοί εἶναι ὑποστατικές παρουσίες πληρότητος τῆς Χριστομεθεξίας.
Καί ἐμεῖς; Θά ἀπομείνουμε ἁπλοί θεατές τοῦ θαύματος; τοῦ μυστηρίου; τόσων εἰκόνων του; Θά ἀπολαμβάνουμε μόνο κάποια προστασία, κάποια θαυμαστή εὐεργεσία, κάποιαν ἔμπνευση, κάποια λύση;
Κάθε ἄλλο.
Καταρχήν, Χριστολογικά, ἡ σωτηρία προσφέρεται σέ ὅλο τόν κόσμο. Ἀπό τήν πρώτη στιγμή πού ὁ Θεός ἐνανθρώπησε. Παραλαμβάνεται ὅμως ἐθελοντί ἀπό τόν καθένα μας προσωπικά, τήν ὥρα πού βαπτιζόμαστε καί μυρωνόμαστε καί συν-αρτιω-νόμαστε ὡς μέλη τῆς Ἐκκλησίας. Γιά νά φθάσουμε τελικά ἐκεῖ πού μᾶς θέλει καί μᾶς προσφέρεται ἐν χάριτι ὁ Θεός… Δηλαδή στή θέωση διά τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ!
Ἡ θέωση εἶναι ἕνα μυστήριο καί συνάμα γεγονός ἐλευθερίας. Ἀπόλυτης ἐλευθερίας τοῦ Θεοῦ καί σχετιζόμενης ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπου. Ἀγάπης τοῦ ἀκτίστου Θεοῦ καί ἀγάπης τοῦ κτιστοῦ ἀνθρώπου, σέ κοινωνία! Θεϊκῆς περιχώρησης τοῦ ἀνθρώπου πρός σωτηρίαν, καί ἀνθρώπινης περιχώρησης τοῦ ἀπεριχώρητου Θεοῦ ἐν χάριτι.
Αὐτή ἡ κοινωνία καί αὐτή ἡ χάρη μᾶς προσφέρονται ἀπό τό Χριστό ὡς ἐκκλησιαστική δυνατότητα· εἶναι ὁ μόνιμος ἐκκλησιασμός τῆς Χριστολογίας καί ἡ διαρκής Χριστοποίηση τοῦ ἐκκλησιασμοῦ μας. Ὁ κατά φύσιν τέλειος Κοινωνός καί Κοινωνούμενος τοῦ Πατρός καί τοῦ Πνεύματος, γίνεται καί δικός μας κατά φύσιν Κοινωνός καί κατά χάριν Κοινωνούμενος! Γίνεται διά τῶν μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας ἐθελοντής Ἔνοικος στό πολυϋπόστατο τῶν ἐθελοντῶν πιστῶν. Ὁ Θεός Πατέρας ἀναγνωρίζει σέ μᾶς τούς πιστούς δυνάμει καί ἐνεργείᾳ τόν Υἱό Του, οἱονεί “ἐπαναλαμβανόμενο” χάρη στό Ἅγιο Πνεῦμά Του. Παραμένει Μοναδικός διά τόν Πατέρα καί τό Πνεῦμα, καί γίνεται Μοναδικός γιά μᾶς τά ἐκκλησιαστικά Του μέλη. Ἐκεῖνος τά πάντα δι᾽ ἡμᾶς. Κι ἐμεῖς τά πάντα δι᾽ Ἐκεῖνον.
Ὡσάν ἐνοφθαλμισμένος στήν Ἐκκλησία, ὁ πιστός ζωντανεύει ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα, γιά τήν ἐνάσκηση τῶν θεανθρώπινων ἀρετῶν, ὡς δική του κατάφαση στήν ἐκκλησιαστική λειτουργική κοινωνία τοῦ Χριστοῦ. Καί ἔτσι ὑποδέχεται τίς ἄκτιστες ἐνέργειες τοῦ ἐνανθρωπισμένου Θεοῦ, μέσα στό ὅλο μυστήριο τῆς πραγματικῆς ἐκκλησιαστικῆς παρουσίας Του. Ἡ ἐνάσκηση προϋποθέτει τήν ἐλευθερία καί τήν ὁλοτελή ἀγάπη μας πρός τό Θεό (τό γνωστό “ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς, καρδίας καί διανοίας”). Μέ αὐτόν τόν τρόπο καθαρίζει τελικά ὁ νοῦς μας ἀπό ὅλα τά εἴδωλα τῆς ἐγκοσμιότητος καί ἀπό τό εἴδωλο τοῦ ἑαυτοῦ μας. Ὁπότε καί ἡ καρδιά μας ἀπό ἐγωϊκή καί παθολογική γίνεται θεολατρευτική, ὑγιής καί τέλεια, “ἐν μηδενί λειπομένη” (Ἰακ. 1,4). Καί ὁ νοῦς πού ἔχει καθαρθεῖ κινεῖται «εἴτε μέσα στήν ἀπαθή θεώρηση τῶν πραγμάτων, εἴτε στή φυσική θεώρηση τῶν ὁρατῶν καί τῶν ἀοράτων, εἴτε μέσα στό Φῶς τῆς Ἁγίας Τριάδος» (ὅπως λέει ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής). Γιά νά χαίρεται τό μυστήριο τῆς σωτηρίας, μέσα στήν ἐκκλησιαστικῶς μετεχόμενη πληρότητά του. Καί νά ζεῖ ὁλοτελῶς “τήν εὐχαριστία τῆς λειτουργίας τοῦ Θεοῦ”, στήν αἰώνια Ἀποκάλυψη τοῦ Ἀκτίστου.
Ὁπότε ἔχουμε τήν τέλεια ἐκκλησιαστική μέθεξη στό Χριστολογικό μυστήριο, πού οἱ Οἰκουμενικές Σύνοδοι τό θεολόγησαν καί τό ἀνέλυσαν σωτηριολογικά.
Ὅλα αὐτά μᾶς δίνουν τήν οὐσιώδη εἰκόνα τῆς Ἐκκλησίας. Ἀλλά καί τό περιεχόμενο καί νόημα τοῦ ἱστορικοῦ πολιτισμοῦ της:
― τή Χριστοειδή ἀνθρωπινότητα (ὡς μετοχή καί μίμηση τοῦ Θεανθρώπου).
― καί τή Χριστοφόρο ἀνθρωπιά· (γιά κάθε συγκεκριμένο συνάνθρωπο: πεινασμένο, ἄστεγο, ξένο, ταλαιπωρημένο, ἀπελπισμένο, ἄρρωστο, ἐμπερίστατο, ἐκπεσόντα, καταφρονημένο, χρήζοντα τῆς δικῆς μας ἀνθρωπιᾶς· καί γιά τόν συλλογικό πολυϋπόστατο ἄνθρωπο, προσδεόμενο τῶν δικῶν μας ἐπιμόνων κλαυθμῶν).
Ἡ “Χριστοείδεια” τῆς ἀνθρωπινότητος εἶναι ἡ φυσικότητά της, τό “κατ᾽ εἰκόνα Θεοῦ καί καθ᾽ ὁμοίωσιν”. Αὐτή ἡ Χριστοφόρος φυσικότητα μᾶς δίνει καί τίς πραγματικές διαστάσεις τῆς ἀνθρωπιᾶς. «Μία διαβάθμιση πού δέν εἶναι καθόλου ἀμελητέα καί ἔχει ἀντίκρισμα στήν αἰωνιότητα ὡς προσωπική ἄθληση στό ἦθος τοῦ Σταυρωμένου Χριστοῦ, εἶναι ἀκόμα καί ὁ ἱδρώτας πού χύνουμε ἐργαζόμενοι γιά τούς ἄλλους, ὅπως μᾶς λέει ὁ ἅγιος Ἰσαάκ ὁ Σῦρος: “Τό καλύτερο ἄρωμα εἶναι ἐκεῖνο τοῦ ἱδρώτα πού χύνουμε ἐργαζόμενοι γιά τούς ἄλλους”» (π. Δημητρίου Στανιλοάε, Ἡ κοινωνία τῶν Ἁγίων· ἐν “Πρόσωπο καί Σταυρός (συζητήσεις μέ τόν π. Δημήτριο Στανιλοάε)” τοῦ π. Μάρκου-Ἀντωνίου (Κόστα Ντέ Μποργκάρ)· ἐκδ. “Ἐν πλῷ” 2014, σ. 75).
Μιά τέτοια ἀνθρωπινότητα καί ἀνθρωπιά, τίς βλέπουμε μπροστά μας νά λάμπουν στά εἰκονισμένα πρόσωπα τῶν φιλοθέων καί τῶν φιλανθρώπων Ἁγίων μας. Μέ τόσες διαβαθμίσεις προσωπικῆς ἰδιαιτερότητος, ὅσες καί κάθε ἁγιαζόμενος. Ἔχουμε ὁλοζώντανες εἰκόνες τοῦ Σωτῆρος, ὄχι ὅμως ἀντιγραφές ὁμοιοσύνης ἀνθρώπων!
Μέ ἕναν τέτοιον ἐκκλησιασμό προέκυψε καί μεγαλούργησε ὁ ρωμαίηκος πολιτισμός μας. Εἶναι αὐτό γιά τό ὁποῖο ἔγραφε τό 1979 ἡ γαλλική ἐφημερίδα “Le Mόnde” στό πρωτοσέλιδό της, ὅταν εἶχε ὁλοκληρωθεῖ ἡ διαδικασία ἔνταξης στήν τότε ΕΟΚ: «Καλωσορίζουμε την χώρα της Φιλοκαλίας, την χώρα του Βασιλείου, του Γρηγορίου, του Χρυσοστόμου»! Ἡ Φιλοκαλία εἶναι καί ὡς λεξισύμβολο πληθωρικά ἐκφραστική. Πολύ περισσότερο, ὡς ταυτότητα τῆς ἑνιαίας Χριστιανοσύνης, ὅπως τήν διασώζει ἡ ἀδιάκοπη Ὀρθοδοξία τοῦ Ἀντωνίου τοῦ Μεγάλου, τῶν Καππαδοκῶν Ἰεραρχῶν, τῶν Μακαρίων [Αἰγυπτίου & Ἀλεξανδρέως], Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, Ἰωάννων [Δαμασκηνοῦ & τῆς Κλίμακος], Γρηγορίου Θεσσαλονίκης, τῶν Μακαρίου Κορίνθου, Νικοδήμου, Πορφυρίου καί Παϊσίου τῶν Ἁγιορειτῶν· καί ὅπως θά τήν ἤθελε ὁ σύγχρονος Εὐρωπαῖος καί γενικότερα ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος. Γιά νά ἀναπνεύσει ἐπιτέλους ἀνθρώπινα, δηλαδή Θεανθρώπινα. Ὅπως μᾶς θέλησε καί μᾶς ἔπλασε καί μᾶς ἀνέπλασε λυτρωτικά ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστός.
Πόσο ἀποθεματικό αὐτῆς τῆς δυναμικῆς διαθέτουμε; Καί ποῦ ὑπάρχει; Ὥστε νά μποροῦμε νά λάβουμε καί νά δανείσουμε τόν ἅγιο Φιλοκαλισμό μας στούς ἑταίρους μας Εὐρωπαίους; Ἄτοκα καί δίχως μνημόνια, μέ τήν ἁπλωσύνη μιᾶς Πνευματικῆς καταξίωσης (ἔστω κι ἄν δέν κατανοεῖται ἀπό τίς στενόψυχες ἀριθμομηχανές τοῦ Δυτικοῦ κόσμου…).
Οἱ ἄνθρωποι πού ἀθλοῦνται στό ἦθος τῆς… ἅμιλλας τοῦ σαρκωμένου Θεοῦ. Οἱ ἐν Χριστῷ ἄνθρωποι, οἱ θεούμενοι καί οἱ θεωμένοι πού ξεπερνοῦν ἐν χάριτι τήν κτιστότητα, διαθέτουν τό ἀποθεματικό αὐτῆς τῆς δυναμικῆς καί εἶναι ἀνώτεροι ἀπό τήν ἠλεκτρονική διακοινωνία. Αὐτοί καί μόνον μποροῦν νά μεταδώσουν ἀπό τήν λειτουργική Πνευματικότητα τῆς ψυχῆς τους, περιεχόμενο “Ἀνθρωπιᾶς” στόν ἀριθμοφόρο (τουτέστιν ἀπρόσωπο) καλωδιόψυχο ἠλεκτρονισμό τῶν συναπάντων ἀνθρώπων.
“Ἀνθρωπιά” ἔξω ἀπό τά σταυρωμένα καί ἀναστημένα χέρια τοῦ ἐνανθρωπήσαντος, Λόγου τοῦ Θεοῦ, οὔτε “λογοποιεῖται”, οὔτε ἔχει “λόγο” ὕπαρξης. Εἶναι τό παγκόσμιο ἔλλειμμα, ὅπως ξεκάθαρα τό προφήτεψε ὁ ἐθναπόστολος πατρο-Κοσμᾶς.
Φθάσαμε λοιπόν σέ ἕνα βασανιστικό ἐρώτημα ―ἄς τό ὀνομάσω― Εὐρωπαϊκῆς καί παγκόσμιας ἐπικαιρότητος. Εἴμεθα μέλη τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης. Κατά πόσον ὁ ἐκκλησιασμός τοῦ πολιτισμοῦ μας ἀνευρίσκει κοινά σημεῖα μέ τήν Εὐρώπη; Θά μποροῦσε σήμερα ὁ λεγόμενος Δυτικός κόσμος νά ἀναζητήσει ἐμπειρικά τήν πληρότητα τῆς ἀνθρωπολογίας του στό ἄφθαρτο κάλλος τοῦ Χριστολογικοῦ μυστηρίου; Ἤ μήπως ἀρκεῖται στήν ἀνθρωπολογία τῆς… τεχνολογίας;
Γιά πολλούς λόγους αὐτός ὁ ἀνθρωποχῶρος ἀντικατέστησε τήν ἐκκλησιαστική ταυτότητα τῆς θεο-μεθεκτικῆς ζωῆς, μέ μιά σπουδαία θρησκειακή ἰδεοληψία. Γιά νά τήν παραμερίσει κι αὐτήν μέ τήν εἰδωλοποίηση τοῦ Διαφωτισμοῦ! Ὁ θρησκειακός ἰδεαλισμός…“μετανάστευσε” στόν ἐπιστημονικό, στόν κοινωνικό, στόν πολιτικό ὀρθολογισμό, καί σέ ἄλλες μεταλλαγές. Μέσα σέ ἕνα διαρκή πυρεττό τοπικῶν καί διεθνικῶν ἐντάσεων. Ἄριστος προοδευτισμός σέ τέλειους ρυθμούς… μικρο-μεγαλίας, καί ὁ καθένας μας ὑποχρεωμένος σέ ἔνταξη ὑποταγῆς!
Πολιτικά στόματα ὁμολογοῦν ἐπίσημα ὅτι «η παγκοσμιοποίηση είναι μία παμμέγιστη επιχείρηση “επιστημονικής” κερδοσκοπίας και εκμετάλλευσης», ἔστω καί ὡς «όχημα ανάπτυξης σε πολλούς τομείς της παγκόσμιας αγοράς», ἀλλ᾽ ὅμως αὐτός «ο δρόμος είναι κραυγαλέα εκμεταλλευτικός και άδικος» [βλ. Ενημερωτικό Δελτίο (πληροφορίες-σχολιασμοί) της Ένωσης των τ. Βουλευτών και Ευρωβουλευτών, Απρίλιος 2014, σσ. 36-37].
Ἡ ἀκτινογραφία τοῦ παρόντος ἀποτυπώνει μιάν ἀντικοινωνική ὀντολογία: τοῦ “κατέχειν”, καί μόνον τοῦ “κατέχειν”. Τό καρδιογράφημα δείχνει τή στενοκαρδία τοῦ νευρωτικοῦ μας “εἶναι”· ἀπουσιάζει ἡ διόραση τῶν ἔσω, ἡ καθαρή ὅραση τῶν ἔξω, ἡ ἐνόραση τῶν ἄνω, ἡ προόραση τῶν ἐπέκεινα, ἡ ἀναζήτηση τοῦ νοήματός μας στόν ζῶντα Τριαδικό Θεό.
Καί ὅμως! Πρό 20 αἰώνων, μᾶς προσφέρθηκε ἐνυπόστατα ἡ μόνη ἀληθινή ὀντολογία περί ἀνθρώπου, στήν αὐτοφανέρωση τοῦ Σαρκωμένου Θεοῦ. Ἐδῶ ἔγκειται ἡ οὐσία τῶν ἱερῶν εἰκόνων καί συμβόλων, ἡ λειτουργική φανέρωση τῆς ἐκκλησιαστικῆς ὀντολογίας, πού ἀνασώζει ὅλο τόν ἄνθρωπο καί εὐλογεῖ τήν ὑλικότητα τῆς κτίσης.
Ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κρονστάνδης σχετικῶς ὑποσημαίνει: “Ὁ Θεός μεταδίδει μία ἀκατανίκητη, ἀνερμήνευτη δύναμη στό ζωοποιό Ξύλο τοῦ Σταυροῦ. Τήν ἴδια δύναμη παρέχει καί στό μυστήριο τῆς ἀναίμακτης θυσίας στή θεία Εὐχαριστία. Ὅ,τι ἀγγίζει ἡ δύναμή Του καί ἡ χάρη Του γίνεται ζωοποιό” («Ἡ ἐν Χριστῷ ζωή μου»). Τήν ἀκτινοβολία αὐτοῦ τοῦ Ἁγίου τήν ὁμολογοῦσαν ἀκόμη καί «οἱ Τάϊμς» τοῦ Λονδίνου στίς 13 Ἰανουαρίου 1891: “Ἡ ζωή αὐτοῦ τοῦ θαυμαστοῦ ἀνθρώπου μέσα στό ρωσικό περιβάλλον κάνει νά ξαναζοῦν τά ἀποστολικά χρόνια... Οἱ πνευματικές καί σωματικές θεραπεῖες πού πραγματοποιεῖ ἐπιβεβαιώνονται ἀπ᾽ ὅλους”.
“Ἡ θεραπευτική τῶν ψυχικῶν νοσημάτων”, εἶναι μιά διάσταση τῆς Φιλοκαλικῆς, ἀλλά καί σύνολης τῆς ἐκκλησιαστικῆς ποιμαντικῆς. Καί τήν διαπιστώνουμε μέχρι καί στούς σύγχρονους Ὁσιακούς μας Γέροντες μέ μιάν θαυματουργό καθολική πληρότητα, πού μιμεῖται ἀσκητικά καί μετέχει ἐκκλησιαστικά καί Πνευματικά στήν ἀνάληψη τοῦ ὅλου Ἀδάμ καί ὅλου τοῦ κόσμου (τήν ἀνακεφαλαίωση) ἀπό τόν Σωτήρα μας.
Νά μιλήσω ἐν προκειμένῳ τήν ἁπλή γλώσσα μιᾶς πρόσφατης ἁγιοπνευματικῆς ἐμπειρίας: Ἐνώπιον πολλῶν αὐτοπτῶν, μεταξύ τῶν ὁποίων καί τέσσερις Ἰταλοί Ὀρθόδοξοι, δύο κληρικοί καί δύο λαϊκοί, ἀξιωθήκαμε μιᾶς ἀπρόβλεπτης ποικιλίας ἐνθεαστικῶν σημείων τῆς θείας μεγαλοδωρίας. Ἐλαχιστότατα ἀποτμήματα ἀπό τό Σταυρό τοῦ Κυρίου τῆς δόξης, ἐνῶ ἐπέπλεαν σέ φιάλη ἁγιασμοῦ, μέ τήν ἐπίκληση μόνον τοῦ ὀνόματος τῆς Ἁγίας Τριάδος καί τήν σημείωση τοῦ τύπου τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, παραδόξως καί θαυμαστῶς, καθ᾽ ὑπέρβαση τῶν ὅρων τῆς φύσεως, ἀπέκτησαν κίνηση. Αἰσθητό σημεῖο τῆς ἀθέατης ἐνεργοῦ παρουσίας τοῦ Παναγίου Πνεύματος. Ἄλλοτε, ὡς ζωή φέροντα, κατευθύνθηκαν ἕως τόν πυθμένα καί ἄλλοτε περιέτρεξαν τήν φιάλη μεταξύ τῆς ἐπιφανείας καί τοῦ πυθμένος, κινούμενα κυκλικῶς καί ὁριζοντίως στό περίγραμμά της… “Ἁγίῳ Πνεύματι... τά πάντα ζῇ καὶ κινεῖται”. “Ἁγίῳ Πνεύματι, τὸ βασιλεύειν πέλει, τὸ ἁγιάζειν, τὸ κινεῖν τὴν κτίσιν· Θεὸς γάρ ἐστιν, ὁμοούσιος Πατρὶ καὶ Λόγῳ” (Ἀναβαθμοί γ΄ & β΄ ἤχου).
Μεταδίδουν στό νερό ἀπό τήν προσφερόμενη ἄκτιστη θεία ζωντάνια τοῦ Χριστοῦ· καί μ᾽ αὐτόν τόν ἁγιασμό, χωρίς μαγιά καί προζύμι, ζυμώνονται πρόσφορα! Ἕνας διάλογος πίστης καί ζωῆς Θεοῦ καί ἀνθρώπων, μέσα ἀπό τήν ἁγιαζόμενη ὑλικότητα καί τήν ἀναφορά της στό Θεό (τό νόημα περίπου τῆς σημερινῆς γιορτῆς)!
Νά τό πῶ θεολογικά: ἔχουμε θεατή μιάν ἁγιαστική συγκατάβαση τῆς Χριστολογίας στήν οἰκολογία, χάριν τῆς… ἀνθρωπολογίας! Καί ἐμεῖς καί ἡ κτίση, γιά τή θεανθρώπινη ὁλοκληρία τῆς λειτουργίας. Αὐτά πού θέλει νά μᾶς ὑποδείξει ὁ Θεός, καί μέ τό ἄφθαρτο σκήνωμα τῆς αὐτοκράτειρας ἁγίας Θεοδώρας, ἡ ὁποία ἀναστήλωσε τίς ἱερές εἰκόνες, καί φυλάσσεται στήν Κέρκυρα. Καθ᾽ ὅτι τά θαύματα τῶν ἱερῶν συμβόλων μας δέν ὑφίστανται καθ᾽ ἑαυτά, ἀλλά ἐν Χριστῷ χάριν ἡμῶν, χάριν ὅλου τοῦ κόσμου. Εἰκόνα ἀναστάσεως καί… “πολιτισμός” ἀφθαρσίας, σέ ὅλους τούς πεινῶντες καί διψῶντες.
Τουναντίον, ὁ πληθωρικός πολιτισμός μας, παρ᾽ ὅλη τήν ἀλαζονεία τῆς ἠλεκτρονικῆς ἀπογειώσεως, οἰκοδομεῖ ὁλοένα μιάν εἰκόνα (ἀπο)πτώσεως (ὅπως θά ἔλεγε ὁ γέρων Σωφρόνιος τοῦ Ἔσσεξ).
Δέν θέλω νά πῶ ὅτι ὁ διεθνής χῶρος στερεῖται συναισθημάτων καί εὐαισθησίας (καί πολλῶν διαβαθμίσεων θρησκειακῆς ἀνοχῆς). Διότι θά μέ διέψευδε ὁ μέσος ὅρος τυπικῆς ἀνθρωπιᾶς ἀνά τήν ὑφήλιο. Θά μέ διέψευδε ὁ ἀξιοπρεπής ἀνθρωπισμός τῆς ἐπιστήμης, τῆς διεθνοῦς κοινωνικῆς πολιτικῆς καί τῶν πολιτισμικῶν φαινομένων, τά εἰρηνιστικά ψηφίσματα καί… ἐπεμβάσεις (!), καί πολλές φιλότιμες ἰδιωτικές πρωτοβουλίες. Ὑποσυνείδητες ἀγωνίες γιά τή λυτρωμένη ἀνθρωπιά…
Ἡ σημερινή ἑορτή μᾶς ἐπαναφέρει στό ρεαλισμό τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἀνθρωπιᾶς, τῆς Χριστοσωτηρίας. Ὅπως ἐμβιώνεται Ὀρθόδοξα, δηλαδή Ἐκκλησιαστικά, ὡς “συμπλήρωμα Χριστοῦ”, ὡς σῶμα τῆς ἄχραντης Κεφαλῆς μας.
Ἐνεικονίζει ἐμπρός μας τήν Θεανθρωπότητα τοῦ Αἰωνίου καί τήν ἐσχατολογική μέθεξή Του ἀπό μᾶς τούς προσωρινούς. Μέσα στίς συνθῆκες καί τίς δυσκολίες καί τίς ἀνάγκες τῆς ἱστορίας. Ὁ Χριστός καί οἱ Ἅγιοι, καί οἱ Δίκαιοι, καί οἱ Μετανιωμένοι, καί ὁ κόσμος ὅλος καλεσμένος … μέχρι καί τόν ἔσχατο “δίκαιο ληστή”: εἶναι ἡ ἀπόδειξη γιά τήν ὁλάνοιχτη ἀγκαλιά τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ στήν πανανθρώπινη ἱστορία.
Τό εἰκονίζουμε μέ τήν φωτεινή μορφή ἑκάστου Ἁγίου, ἀπό κάθε γωνιά γῆς καί ἀπό κάθε δευτερόλεπτο τῆς ἱστορίας. Ἀπό τή συμβολική τῆς λεπτομέρειας τῶν εἰκόνων, βλέπουμε “εἰκονιστικά” τόν ἁγιασμένο ἄνθρωπο, νά θέλει αὐτά πού θέλει ὁ Θεός περί ἡμῶν, στίς ξέχωρες συνθῆκες τοῦ βίου του. “Βλέπουμε” ἐν εἰκόνι νοερά τό Ἅγιο Πνεῦμα μέ τήν ἄκτιστη Χάρη Του, πού ἐνεργεῖ διά τοῦ ἁγιασμένου ἤ μετανοημένου ἀνθρώπου σέ ἀφαντάστως ποικίλα κοινωνικά καί ἱστορικά πλαίσια. Μέ τίς ἱερές εἰκόνες ἀντικρίζουμε κατενώπιόν μας τό μυστήριο τῆς θεωμένης καρδιᾶς (κέντρο τῆς ὑπαρξιακῆς ταυτότητος) ἀναριθμήτων ἁγίων προσώπων, σέ ἀναρίθμητα χωρο-χρονικά δεδομένα, πού διευρύνονται μέ τήν ἄκτιστη χάρη τῆς Χριστολογικῆς ἐσχατολογίας!
Καί δέν σταματοῦμε μόνο στή θέα. Ἡ Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας διαλαλεῖ τό “πλείω τούτων”, τό περισσότερο καί τό πληρέστερο. Ὁ Θεός τῶν Ἁγίων μας, ὁ Τριαδικός Θεός, εἶναι γενναιόδωρος μέχρι τήν πλήρη μέθεξη τοῦ μυστηρίου!
Τά πρωτότυπα τῶν εἰκόνων (ὁ Κύριος, ἡ Παναγία, οἱ Ἅγιοι) ζοῦν καί ἐνεργοῦν, καί κοινωνοῦμε μαζί τους, μέ τήν ἄκτιστη χάρη τοῦ Παρακλήτου. Ἑπομένως, ἔχουμε ἕνα διαρκές ἄνοιγμα κοινωνίας ὅπου γῆς. Οὔτε ὁ χρόνος οὔτε ὁ τόπος περιορίζει τήν θεωμένη ἀνθρωπινότητα τῆς Παναγίας καί τῶν Ἁγίων. Οὔτε ὁ χρόνος οὔτε ὁ τόπος ἐμποδίζει τή δική μας ἐκκλησιαστική προσέγγιση στό δικό τους ἁγιασμένο παρελθόν, πού εἶναι πλέον ἐσχατολογικό αἰώνιο παρόν. Ὅπως τό θέλησε καί ἔγινε ὁ Χριστός μας, μεριζόμενος ἀμερίστως στόν καθένα καί σέ ὅλα τά Μέλη τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ Του Σώματος. Μᾶς δόθηκε ἡ δική Του ἐνυπόστατη παρουσία καί χάρη γιά ἄνοιγμα κοινωνίας στά δικά μας στενόκαρδα καί στενόχωρα “ἐγώ” καί “ἐσύ”, μέ τόν ἴδιο τόν Κύριό μας νά τά ἀνοίγει καί νά τά καταξιώνει ὡς Ἐκκλησία Του.
Εἶναι κάτι ἀπόλυτα ἀντίθετο πρός τήν διεθνική μικροψυχία τοῦ ὀρθολογισμένου κέρδους, τίς ἐνεχυριάσεις ἀνθρώπων καί πραγμάτων καί ὅλου τοῦ κόσμου. Καί αὐτά τά καταγγέλλει μέν ἡ ὑπαρξιακή ἀγωνία τῆς παγκόσμιας διανόησης. Χωρίς ὅμως νά μπορεῖ νά ὑποδείξει τόν μοναδικό καταλύτη: τήν πίστη στόν ἀληθινό Θεό τῆς Ὀρθόδοξης ἐκκλησιαστικῆς μέθεξης.
Μακαριώτατε Δέσποτα,
ἀπέναντι στίς διεθνεῖς θλιβερές αὐτο-ζωγραφιές, ἐδῶ καί τώρα προβάλλει προφητικά ἡ ἁγιογραφημένη ἐσωτερικότητα τῶν ναῶν μας. Ὡσάν συμβολική περιχώρηση τοῦ Σύμπαντος, ὅπως τό πρωτο-έφτιαξε ὁ Κύριος, γιά χάρη μας! Καί προπαντός σάν πραγματικότητα καί ἔκφραση τῆς αἰώνιας βασιλείας Του, σέ κάθε λειτουργία!
“Ὁ μεθ᾽ ἡμῶν Θεός” καί τό φανερωμένο μυστήριο τῆς ζωῆς Του κοινωνούμενο Ὀρθοδόξως, μᾶς ὁδηγεῖ στή μοναδική ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ τοῦ νέου κόσμου, πού εἶναι ἡ Ἐκκλησία-Χριστός.
Αὐτό τό εὐαγγέλιο δέν ἀγγίζει τήν ἠλεκτρονική διεθνή ἐπικαιρότητα. Κι ὅμως· εἶναι ἡ μόνη ἀναλλοίωτη καί ἀθάνατη ΕΙΔΗΣΗ πρός τήν παγκοσμιότητα καί τήν πανανθρωπότητα. Αὐτό θά λιτανεύσουμε σέ λίγο μέ τίς ἅγιες εἰκόνες καί θά ὁμολογήσουμε μέ τό “Πιστεύω” καί τό Συνοδικό τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἀποφασισμένοι γιά τήν ἱεραποστολή τῆς λειτουργημένης “Φιλοκαλίας”, τῆς πίστης καί τῆς ἀνθρωπιᾶς, πρός τόν πεινῶντα καί διψῶντα ἄμεσο καί εὐρύτερο κόσμο μας.―
Σέ μιά διάρκεια αἰώνων, τούτη ἡ ἡμέρα ὀνομάζεται “Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας”. Ὁ σημερινός ἑορτασμός καθιερώθηκε τό 843, ἀφοῦ προηγήθηκε ἡ Ζ΄ Οἰκουμενική Σύνοδος, πού διετράνωσε ὅτι ἡ τιμή τῆς εἰκόνας “ἐπί τό πρωτότυπον διαβαίνει” καί ὅτι “ὁ προσκυνῶν τήν εἰκόνα, προσκυνεῖ ἐν αὐτῇ τοῦ ἐγγραφομένου τήν ὑπόστασιν”. Στό Συνοδικό τῆς ἑορτῆς, μέ πρόταγμα ἀναφορᾶς τή θεολογία τῶν προηγουμένων Οἰκουμενικῶν Συνόδων, περιελήφθη μιά ἔμμεση θεολογική σύνοψη τῆς Ὀρθοδοξίας, μέ ἐπίθεμα τή θεολογία τῶν ἑπομένων Ἁγίων Συνόδων τοῦ 9ου καί τοῦ 14ου αἰώνα (βλ. Συνοδικό Τριῳδίου).
Μᾶς δόθηκε νά ζοῦμε τόν ἄκτιστο Θεό παντοτινά, μέσα ἀπό τήν ―Θεανθρωπίνως πλέον― δική Του Ἐκκλησία. Λάβαμε τό ἐσχατολογικό δικαίωμα γιά ἐθελούσια “ἐμβάπτιση” τῆς ἀνθρώπινης ἱστορίας, τοῦ πολιτισμοῦ, τῆς ἐπιστήμης, δηλαδή ἡμῶν τῶν ἀνθρώπων… στήν κολυμβήθρα τῆς ἐν Χριστῷ σωτηρίας. Οὐδείς ποτέ ὑπερασπίστηκε τά πραγματικά ὀντολογικά καί ὑποστατικά δικαιώματα τῆς πανανθρωπότητος, οὐδείς, παρά μόνον Ἕνας· ὁ Δημιουργός καί Σωτήρας μας. Μακροθυμώντας ἐπιπλέον μέχρις ἐσχάτων μέ τήν ταπεινωμένη τελειότητά Του γιά τό δικό μας φτωχό, μά ἀπαραίτητο φιλότιμο! Ὅσοι Τόν θέλουμε ὁλοτελῶς, μετέχουμε χαριτόδωρα στό ἕνα Σῶμα τῆς Ἐκκλησίας, ὅπου Ἐκεῖνος εἶναι ἡ Κεφαλή.
Αὐτό τό Σῶμα “ἀνιστοροῦμε” στίς ἅγιες εἰκόνες:
― στήν μορφή τῆς Θεοτόκου· Θεοτόκειος παρουσία καί παρρησία, ὑπέρ ἁπάντων
[ἡ ὁποία συνεχῶς προσεύχεται θεόδεκτα γιά ὅλους καί ὅλα]·
― στίς μορφές τῶν Ἁγίων· Ἁγιόλεκτος ἄληκτη σύναξη, πρός ἁπάντων
[πού δέν παύουν νά προσαυξάνονται, καί νά προσεύχονται γιά ὅλους]·
― στίς μορφές τῶν Δικαίων· Δικαιοσύλλεκτος ἀτελείωτη προσανατένιση, ἀντί ἁπάντων
[πού ὁλοέν λαχταροῦν περισσότερο τόν Θεό, ἀντί ὅλων, καί αὐτό μᾶς μεταγγίζουν]·
― στίς μορφές τῶν Ἀγγέλων· Ἀγγελόπρεπος αἰώνια εὐφροσύνη, μεθ᾽ ἁπάντων
[πού εὐφραίνονται αἰώνια, μαζί μέ ὅλους τούς σωζομένους].
Ὅλοι αὐτοί εἶναι ὑποστατικές παρουσίες πληρότητος τῆς Χριστομεθεξίας.
Καί ἐμεῖς; Θά ἀπομείνουμε ἁπλοί θεατές τοῦ θαύματος; τοῦ μυστηρίου; τόσων εἰκόνων του; Θά ἀπολαμβάνουμε μόνο κάποια προστασία, κάποια θαυμαστή εὐεργεσία, κάποιαν ἔμπνευση, κάποια λύση;
Κάθε ἄλλο.
Καταρχήν, Χριστολογικά, ἡ σωτηρία προσφέρεται σέ ὅλο τόν κόσμο. Ἀπό τήν πρώτη στιγμή πού ὁ Θεός ἐνανθρώπησε. Παραλαμβάνεται ὅμως ἐθελοντί ἀπό τόν καθένα μας προσωπικά, τήν ὥρα πού βαπτιζόμαστε καί μυρωνόμαστε καί συν-αρτιω-νόμαστε ὡς μέλη τῆς Ἐκκλησίας. Γιά νά φθάσουμε τελικά ἐκεῖ πού μᾶς θέλει καί μᾶς προσφέρεται ἐν χάριτι ὁ Θεός… Δηλαδή στή θέωση διά τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ!
Ἡ θέωση εἶναι ἕνα μυστήριο καί συνάμα γεγονός ἐλευθερίας. Ἀπόλυτης ἐλευθερίας τοῦ Θεοῦ καί σχετιζόμενης ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπου. Ἀγάπης τοῦ ἀκτίστου Θεοῦ καί ἀγάπης τοῦ κτιστοῦ ἀνθρώπου, σέ κοινωνία! Θεϊκῆς περιχώρησης τοῦ ἀνθρώπου πρός σωτηρίαν, καί ἀνθρώπινης περιχώρησης τοῦ ἀπεριχώρητου Θεοῦ ἐν χάριτι.
Αὐτή ἡ κοινωνία καί αὐτή ἡ χάρη μᾶς προσφέρονται ἀπό τό Χριστό ὡς ἐκκλησιαστική δυνατότητα· εἶναι ὁ μόνιμος ἐκκλησιασμός τῆς Χριστολογίας καί ἡ διαρκής Χριστοποίηση τοῦ ἐκκλησιασμοῦ μας. Ὁ κατά φύσιν τέλειος Κοινωνός καί Κοινωνούμενος τοῦ Πατρός καί τοῦ Πνεύματος, γίνεται καί δικός μας κατά φύσιν Κοινωνός καί κατά χάριν Κοινωνούμενος! Γίνεται διά τῶν μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας ἐθελοντής Ἔνοικος στό πολυϋπόστατο τῶν ἐθελοντῶν πιστῶν. Ὁ Θεός Πατέρας ἀναγνωρίζει σέ μᾶς τούς πιστούς δυνάμει καί ἐνεργείᾳ τόν Υἱό Του, οἱονεί “ἐπαναλαμβανόμενο” χάρη στό Ἅγιο Πνεῦμά Του. Παραμένει Μοναδικός διά τόν Πατέρα καί τό Πνεῦμα, καί γίνεται Μοναδικός γιά μᾶς τά ἐκκλησιαστικά Του μέλη. Ἐκεῖνος τά πάντα δι᾽ ἡμᾶς. Κι ἐμεῖς τά πάντα δι᾽ Ἐκεῖνον.
Ὡσάν ἐνοφθαλμισμένος στήν Ἐκκλησία, ὁ πιστός ζωντανεύει ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα, γιά τήν ἐνάσκηση τῶν θεανθρώπινων ἀρετῶν, ὡς δική του κατάφαση στήν ἐκκλησιαστική λειτουργική κοινωνία τοῦ Χριστοῦ. Καί ἔτσι ὑποδέχεται τίς ἄκτιστες ἐνέργειες τοῦ ἐνανθρωπισμένου Θεοῦ, μέσα στό ὅλο μυστήριο τῆς πραγματικῆς ἐκκλησιαστικῆς παρουσίας Του. Ἡ ἐνάσκηση προϋποθέτει τήν ἐλευθερία καί τήν ὁλοτελή ἀγάπη μας πρός τό Θεό (τό γνωστό “ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς, καρδίας καί διανοίας”). Μέ αὐτόν τόν τρόπο καθαρίζει τελικά ὁ νοῦς μας ἀπό ὅλα τά εἴδωλα τῆς ἐγκοσμιότητος καί ἀπό τό εἴδωλο τοῦ ἑαυτοῦ μας. Ὁπότε καί ἡ καρδιά μας ἀπό ἐγωϊκή καί παθολογική γίνεται θεολατρευτική, ὑγιής καί τέλεια, “ἐν μηδενί λειπομένη” (Ἰακ. 1,4). Καί ὁ νοῦς πού ἔχει καθαρθεῖ κινεῖται «εἴτε μέσα στήν ἀπαθή θεώρηση τῶν πραγμάτων, εἴτε στή φυσική θεώρηση τῶν ὁρατῶν καί τῶν ἀοράτων, εἴτε μέσα στό Φῶς τῆς Ἁγίας Τριάδος» (ὅπως λέει ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής). Γιά νά χαίρεται τό μυστήριο τῆς σωτηρίας, μέσα στήν ἐκκλησιαστικῶς μετεχόμενη πληρότητά του. Καί νά ζεῖ ὁλοτελῶς “τήν εὐχαριστία τῆς λειτουργίας τοῦ Θεοῦ”, στήν αἰώνια Ἀποκάλυψη τοῦ Ἀκτίστου.
Ὁπότε ἔχουμε τήν τέλεια ἐκκλησιαστική μέθεξη στό Χριστολογικό μυστήριο, πού οἱ Οἰκουμενικές Σύνοδοι τό θεολόγησαν καί τό ἀνέλυσαν σωτηριολογικά.
Ὅλα αὐτά μᾶς δίνουν τήν οὐσιώδη εἰκόνα τῆς Ἐκκλησίας. Ἀλλά καί τό περιεχόμενο καί νόημα τοῦ ἱστορικοῦ πολιτισμοῦ της:
― τή Χριστοειδή ἀνθρωπινότητα (ὡς μετοχή καί μίμηση τοῦ Θεανθρώπου).
― καί τή Χριστοφόρο ἀνθρωπιά· (γιά κάθε συγκεκριμένο συνάνθρωπο: πεινασμένο, ἄστεγο, ξένο, ταλαιπωρημένο, ἀπελπισμένο, ἄρρωστο, ἐμπερίστατο, ἐκπεσόντα, καταφρονημένο, χρήζοντα τῆς δικῆς μας ἀνθρωπιᾶς· καί γιά τόν συλλογικό πολυϋπόστατο ἄνθρωπο, προσδεόμενο τῶν δικῶν μας ἐπιμόνων κλαυθμῶν).
Ἡ “Χριστοείδεια” τῆς ἀνθρωπινότητος εἶναι ἡ φυσικότητά της, τό “κατ᾽ εἰκόνα Θεοῦ καί καθ᾽ ὁμοίωσιν”. Αὐτή ἡ Χριστοφόρος φυσικότητα μᾶς δίνει καί τίς πραγματικές διαστάσεις τῆς ἀνθρωπιᾶς. «Μία διαβάθμιση πού δέν εἶναι καθόλου ἀμελητέα καί ἔχει ἀντίκρισμα στήν αἰωνιότητα ὡς προσωπική ἄθληση στό ἦθος τοῦ Σταυρωμένου Χριστοῦ, εἶναι ἀκόμα καί ὁ ἱδρώτας πού χύνουμε ἐργαζόμενοι γιά τούς ἄλλους, ὅπως μᾶς λέει ὁ ἅγιος Ἰσαάκ ὁ Σῦρος: “Τό καλύτερο ἄρωμα εἶναι ἐκεῖνο τοῦ ἱδρώτα πού χύνουμε ἐργαζόμενοι γιά τούς ἄλλους”» (π. Δημητρίου Στανιλοάε, Ἡ κοινωνία τῶν Ἁγίων· ἐν “Πρόσωπο καί Σταυρός (συζητήσεις μέ τόν π. Δημήτριο Στανιλοάε)” τοῦ π. Μάρκου-Ἀντωνίου (Κόστα Ντέ Μποργκάρ)· ἐκδ. “Ἐν πλῷ” 2014, σ. 75).
Μιά τέτοια ἀνθρωπινότητα καί ἀνθρωπιά, τίς βλέπουμε μπροστά μας νά λάμπουν στά εἰκονισμένα πρόσωπα τῶν φιλοθέων καί τῶν φιλανθρώπων Ἁγίων μας. Μέ τόσες διαβαθμίσεις προσωπικῆς ἰδιαιτερότητος, ὅσες καί κάθε ἁγιαζόμενος. Ἔχουμε ὁλοζώντανες εἰκόνες τοῦ Σωτῆρος, ὄχι ὅμως ἀντιγραφές ὁμοιοσύνης ἀνθρώπων!
Μέ ἕναν τέτοιον ἐκκλησιασμό προέκυψε καί μεγαλούργησε ὁ ρωμαίηκος πολιτισμός μας. Εἶναι αὐτό γιά τό ὁποῖο ἔγραφε τό 1979 ἡ γαλλική ἐφημερίδα “Le Mόnde” στό πρωτοσέλιδό της, ὅταν εἶχε ὁλοκληρωθεῖ ἡ διαδικασία ἔνταξης στήν τότε ΕΟΚ: «Καλωσορίζουμε την χώρα της Φιλοκαλίας, την χώρα του Βασιλείου, του Γρηγορίου, του Χρυσοστόμου»! Ἡ Φιλοκαλία εἶναι καί ὡς λεξισύμβολο πληθωρικά ἐκφραστική. Πολύ περισσότερο, ὡς ταυτότητα τῆς ἑνιαίας Χριστιανοσύνης, ὅπως τήν διασώζει ἡ ἀδιάκοπη Ὀρθοδοξία τοῦ Ἀντωνίου τοῦ Μεγάλου, τῶν Καππαδοκῶν Ἰεραρχῶν, τῶν Μακαρίων [Αἰγυπτίου & Ἀλεξανδρέως], Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, Ἰωάννων [Δαμασκηνοῦ & τῆς Κλίμακος], Γρηγορίου Θεσσαλονίκης, τῶν Μακαρίου Κορίνθου, Νικοδήμου, Πορφυρίου καί Παϊσίου τῶν Ἁγιορειτῶν· καί ὅπως θά τήν ἤθελε ὁ σύγχρονος Εὐρωπαῖος καί γενικότερα ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος. Γιά νά ἀναπνεύσει ἐπιτέλους ἀνθρώπινα, δηλαδή Θεανθρώπινα. Ὅπως μᾶς θέλησε καί μᾶς ἔπλασε καί μᾶς ἀνέπλασε λυτρωτικά ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστός.
Πόσο ἀποθεματικό αὐτῆς τῆς δυναμικῆς διαθέτουμε; Καί ποῦ ὑπάρχει; Ὥστε νά μποροῦμε νά λάβουμε καί νά δανείσουμε τόν ἅγιο Φιλοκαλισμό μας στούς ἑταίρους μας Εὐρωπαίους; Ἄτοκα καί δίχως μνημόνια, μέ τήν ἁπλωσύνη μιᾶς Πνευματικῆς καταξίωσης (ἔστω κι ἄν δέν κατανοεῖται ἀπό τίς στενόψυχες ἀριθμομηχανές τοῦ Δυτικοῦ κόσμου…).
Οἱ ἄνθρωποι πού ἀθλοῦνται στό ἦθος τῆς… ἅμιλλας τοῦ σαρκωμένου Θεοῦ. Οἱ ἐν Χριστῷ ἄνθρωποι, οἱ θεούμενοι καί οἱ θεωμένοι πού ξεπερνοῦν ἐν χάριτι τήν κτιστότητα, διαθέτουν τό ἀποθεματικό αὐτῆς τῆς δυναμικῆς καί εἶναι ἀνώτεροι ἀπό τήν ἠλεκτρονική διακοινωνία. Αὐτοί καί μόνον μποροῦν νά μεταδώσουν ἀπό τήν λειτουργική Πνευματικότητα τῆς ψυχῆς τους, περιεχόμενο “Ἀνθρωπιᾶς” στόν ἀριθμοφόρο (τουτέστιν ἀπρόσωπο) καλωδιόψυχο ἠλεκτρονισμό τῶν συναπάντων ἀνθρώπων.
“Ἀνθρωπιά” ἔξω ἀπό τά σταυρωμένα καί ἀναστημένα χέρια τοῦ ἐνανθρωπήσαντος, Λόγου τοῦ Θεοῦ, οὔτε “λογοποιεῖται”, οὔτε ἔχει “λόγο” ὕπαρξης. Εἶναι τό παγκόσμιο ἔλλειμμα, ὅπως ξεκάθαρα τό προφήτεψε ὁ ἐθναπόστολος πατρο-Κοσμᾶς.
Φθάσαμε λοιπόν σέ ἕνα βασανιστικό ἐρώτημα ―ἄς τό ὀνομάσω― Εὐρωπαϊκῆς καί παγκόσμιας ἐπικαιρότητος. Εἴμεθα μέλη τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης. Κατά πόσον ὁ ἐκκλησιασμός τοῦ πολιτισμοῦ μας ἀνευρίσκει κοινά σημεῖα μέ τήν Εὐρώπη; Θά μποροῦσε σήμερα ὁ λεγόμενος Δυτικός κόσμος νά ἀναζητήσει ἐμπειρικά τήν πληρότητα τῆς ἀνθρωπολογίας του στό ἄφθαρτο κάλλος τοῦ Χριστολογικοῦ μυστηρίου; Ἤ μήπως ἀρκεῖται στήν ἀνθρωπολογία τῆς… τεχνολογίας;
Γιά πολλούς λόγους αὐτός ὁ ἀνθρωποχῶρος ἀντικατέστησε τήν ἐκκλησιαστική ταυτότητα τῆς θεο-μεθεκτικῆς ζωῆς, μέ μιά σπουδαία θρησκειακή ἰδεοληψία. Γιά νά τήν παραμερίσει κι αὐτήν μέ τήν εἰδωλοποίηση τοῦ Διαφωτισμοῦ! Ὁ θρησκειακός ἰδεαλισμός…“μετανάστευσε” στόν ἐπιστημονικό, στόν κοινωνικό, στόν πολιτικό ὀρθολογισμό, καί σέ ἄλλες μεταλλαγές. Μέσα σέ ἕνα διαρκή πυρεττό τοπικῶν καί διεθνικῶν ἐντάσεων. Ἄριστος προοδευτισμός σέ τέλειους ρυθμούς… μικρο-μεγαλίας, καί ὁ καθένας μας ὑποχρεωμένος σέ ἔνταξη ὑποταγῆς!
Πολιτικά στόματα ὁμολογοῦν ἐπίσημα ὅτι «η παγκοσμιοποίηση είναι μία παμμέγιστη επιχείρηση “επιστημονικής” κερδοσκοπίας και εκμετάλλευσης», ἔστω καί ὡς «όχημα ανάπτυξης σε πολλούς τομείς της παγκόσμιας αγοράς», ἀλλ᾽ ὅμως αὐτός «ο δρόμος είναι κραυγαλέα εκμεταλλευτικός και άδικος» [βλ. Ενημερωτικό Δελτίο (πληροφορίες-σχολιασμοί) της Ένωσης των τ. Βουλευτών και Ευρωβουλευτών, Απρίλιος 2014, σσ. 36-37].
Ἡ ἀκτινογραφία τοῦ παρόντος ἀποτυπώνει μιάν ἀντικοινωνική ὀντολογία: τοῦ “κατέχειν”, καί μόνον τοῦ “κατέχειν”. Τό καρδιογράφημα δείχνει τή στενοκαρδία τοῦ νευρωτικοῦ μας “εἶναι”· ἀπουσιάζει ἡ διόραση τῶν ἔσω, ἡ καθαρή ὅραση τῶν ἔξω, ἡ ἐνόραση τῶν ἄνω, ἡ προόραση τῶν ἐπέκεινα, ἡ ἀναζήτηση τοῦ νοήματός μας στόν ζῶντα Τριαδικό Θεό.
Καί ὅμως! Πρό 20 αἰώνων, μᾶς προσφέρθηκε ἐνυπόστατα ἡ μόνη ἀληθινή ὀντολογία περί ἀνθρώπου, στήν αὐτοφανέρωση τοῦ Σαρκωμένου Θεοῦ. Ἐδῶ ἔγκειται ἡ οὐσία τῶν ἱερῶν εἰκόνων καί συμβόλων, ἡ λειτουργική φανέρωση τῆς ἐκκλησιαστικῆς ὀντολογίας, πού ἀνασώζει ὅλο τόν ἄνθρωπο καί εὐλογεῖ τήν ὑλικότητα τῆς κτίσης.
Ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κρονστάνδης σχετικῶς ὑποσημαίνει: “Ὁ Θεός μεταδίδει μία ἀκατανίκητη, ἀνερμήνευτη δύναμη στό ζωοποιό Ξύλο τοῦ Σταυροῦ. Τήν ἴδια δύναμη παρέχει καί στό μυστήριο τῆς ἀναίμακτης θυσίας στή θεία Εὐχαριστία. Ὅ,τι ἀγγίζει ἡ δύναμή Του καί ἡ χάρη Του γίνεται ζωοποιό” («Ἡ ἐν Χριστῷ ζωή μου»). Τήν ἀκτινοβολία αὐτοῦ τοῦ Ἁγίου τήν ὁμολογοῦσαν ἀκόμη καί «οἱ Τάϊμς» τοῦ Λονδίνου στίς 13 Ἰανουαρίου 1891: “Ἡ ζωή αὐτοῦ τοῦ θαυμαστοῦ ἀνθρώπου μέσα στό ρωσικό περιβάλλον κάνει νά ξαναζοῦν τά ἀποστολικά χρόνια... Οἱ πνευματικές καί σωματικές θεραπεῖες πού πραγματοποιεῖ ἐπιβεβαιώνονται ἀπ᾽ ὅλους”.
“Ἡ θεραπευτική τῶν ψυχικῶν νοσημάτων”, εἶναι μιά διάσταση τῆς Φιλοκαλικῆς, ἀλλά καί σύνολης τῆς ἐκκλησιαστικῆς ποιμαντικῆς. Καί τήν διαπιστώνουμε μέχρι καί στούς σύγχρονους Ὁσιακούς μας Γέροντες μέ μιάν θαυματουργό καθολική πληρότητα, πού μιμεῖται ἀσκητικά καί μετέχει ἐκκλησιαστικά καί Πνευματικά στήν ἀνάληψη τοῦ ὅλου Ἀδάμ καί ὅλου τοῦ κόσμου (τήν ἀνακεφαλαίωση) ἀπό τόν Σωτήρα μας.
Νά μιλήσω ἐν προκειμένῳ τήν ἁπλή γλώσσα μιᾶς πρόσφατης ἁγιοπνευματικῆς ἐμπειρίας: Ἐνώπιον πολλῶν αὐτοπτῶν, μεταξύ τῶν ὁποίων καί τέσσερις Ἰταλοί Ὀρθόδοξοι, δύο κληρικοί καί δύο λαϊκοί, ἀξιωθήκαμε μιᾶς ἀπρόβλεπτης ποικιλίας ἐνθεαστικῶν σημείων τῆς θείας μεγαλοδωρίας. Ἐλαχιστότατα ἀποτμήματα ἀπό τό Σταυρό τοῦ Κυρίου τῆς δόξης, ἐνῶ ἐπέπλεαν σέ φιάλη ἁγιασμοῦ, μέ τήν ἐπίκληση μόνον τοῦ ὀνόματος τῆς Ἁγίας Τριάδος καί τήν σημείωση τοῦ τύπου τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, παραδόξως καί θαυμαστῶς, καθ᾽ ὑπέρβαση τῶν ὅρων τῆς φύσεως, ἀπέκτησαν κίνηση. Αἰσθητό σημεῖο τῆς ἀθέατης ἐνεργοῦ παρουσίας τοῦ Παναγίου Πνεύματος. Ἄλλοτε, ὡς ζωή φέροντα, κατευθύνθηκαν ἕως τόν πυθμένα καί ἄλλοτε περιέτρεξαν τήν φιάλη μεταξύ τῆς ἐπιφανείας καί τοῦ πυθμένος, κινούμενα κυκλικῶς καί ὁριζοντίως στό περίγραμμά της… “Ἁγίῳ Πνεύματι... τά πάντα ζῇ καὶ κινεῖται”. “Ἁγίῳ Πνεύματι, τὸ βασιλεύειν πέλει, τὸ ἁγιάζειν, τὸ κινεῖν τὴν κτίσιν· Θεὸς γάρ ἐστιν, ὁμοούσιος Πατρὶ καὶ Λόγῳ” (Ἀναβαθμοί γ΄ & β΄ ἤχου).
Μεταδίδουν στό νερό ἀπό τήν προσφερόμενη ἄκτιστη θεία ζωντάνια τοῦ Χριστοῦ· καί μ᾽ αὐτόν τόν ἁγιασμό, χωρίς μαγιά καί προζύμι, ζυμώνονται πρόσφορα! Ἕνας διάλογος πίστης καί ζωῆς Θεοῦ καί ἀνθρώπων, μέσα ἀπό τήν ἁγιαζόμενη ὑλικότητα καί τήν ἀναφορά της στό Θεό (τό νόημα περίπου τῆς σημερινῆς γιορτῆς)!
Νά τό πῶ θεολογικά: ἔχουμε θεατή μιάν ἁγιαστική συγκατάβαση τῆς Χριστολογίας στήν οἰκολογία, χάριν τῆς… ἀνθρωπολογίας! Καί ἐμεῖς καί ἡ κτίση, γιά τή θεανθρώπινη ὁλοκληρία τῆς λειτουργίας. Αὐτά πού θέλει νά μᾶς ὑποδείξει ὁ Θεός, καί μέ τό ἄφθαρτο σκήνωμα τῆς αὐτοκράτειρας ἁγίας Θεοδώρας, ἡ ὁποία ἀναστήλωσε τίς ἱερές εἰκόνες, καί φυλάσσεται στήν Κέρκυρα. Καθ᾽ ὅτι τά θαύματα τῶν ἱερῶν συμβόλων μας δέν ὑφίστανται καθ᾽ ἑαυτά, ἀλλά ἐν Χριστῷ χάριν ἡμῶν, χάριν ὅλου τοῦ κόσμου. Εἰκόνα ἀναστάσεως καί… “πολιτισμός” ἀφθαρσίας, σέ ὅλους τούς πεινῶντες καί διψῶντες.
Τουναντίον, ὁ πληθωρικός πολιτισμός μας, παρ᾽ ὅλη τήν ἀλαζονεία τῆς ἠλεκτρονικῆς ἀπογειώσεως, οἰκοδομεῖ ὁλοένα μιάν εἰκόνα (ἀπο)πτώσεως (ὅπως θά ἔλεγε ὁ γέρων Σωφρόνιος τοῦ Ἔσσεξ).
Δέν θέλω νά πῶ ὅτι ὁ διεθνής χῶρος στερεῖται συναισθημάτων καί εὐαισθησίας (καί πολλῶν διαβαθμίσεων θρησκειακῆς ἀνοχῆς). Διότι θά μέ διέψευδε ὁ μέσος ὅρος τυπικῆς ἀνθρωπιᾶς ἀνά τήν ὑφήλιο. Θά μέ διέψευδε ὁ ἀξιοπρεπής ἀνθρωπισμός τῆς ἐπιστήμης, τῆς διεθνοῦς κοινωνικῆς πολιτικῆς καί τῶν πολιτισμικῶν φαινομένων, τά εἰρηνιστικά ψηφίσματα καί… ἐπεμβάσεις (!), καί πολλές φιλότιμες ἰδιωτικές πρωτοβουλίες. Ὑποσυνείδητες ἀγωνίες γιά τή λυτρωμένη ἀνθρωπιά…
Ἡ σημερινή ἑορτή μᾶς ἐπαναφέρει στό ρεαλισμό τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἀνθρωπιᾶς, τῆς Χριστοσωτηρίας. Ὅπως ἐμβιώνεται Ὀρθόδοξα, δηλαδή Ἐκκλησιαστικά, ὡς “συμπλήρωμα Χριστοῦ”, ὡς σῶμα τῆς ἄχραντης Κεφαλῆς μας.
Ἐνεικονίζει ἐμπρός μας τήν Θεανθρωπότητα τοῦ Αἰωνίου καί τήν ἐσχατολογική μέθεξή Του ἀπό μᾶς τούς προσωρινούς. Μέσα στίς συνθῆκες καί τίς δυσκολίες καί τίς ἀνάγκες τῆς ἱστορίας. Ὁ Χριστός καί οἱ Ἅγιοι, καί οἱ Δίκαιοι, καί οἱ Μετανιωμένοι, καί ὁ κόσμος ὅλος καλεσμένος … μέχρι καί τόν ἔσχατο “δίκαιο ληστή”: εἶναι ἡ ἀπόδειξη γιά τήν ὁλάνοιχτη ἀγκαλιά τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ στήν πανανθρώπινη ἱστορία.
Τό εἰκονίζουμε μέ τήν φωτεινή μορφή ἑκάστου Ἁγίου, ἀπό κάθε γωνιά γῆς καί ἀπό κάθε δευτερόλεπτο τῆς ἱστορίας. Ἀπό τή συμβολική τῆς λεπτομέρειας τῶν εἰκόνων, βλέπουμε “εἰκονιστικά” τόν ἁγιασμένο ἄνθρωπο, νά θέλει αὐτά πού θέλει ὁ Θεός περί ἡμῶν, στίς ξέχωρες συνθῆκες τοῦ βίου του. “Βλέπουμε” ἐν εἰκόνι νοερά τό Ἅγιο Πνεῦμα μέ τήν ἄκτιστη Χάρη Του, πού ἐνεργεῖ διά τοῦ ἁγιασμένου ἤ μετανοημένου ἀνθρώπου σέ ἀφαντάστως ποικίλα κοινωνικά καί ἱστορικά πλαίσια. Μέ τίς ἱερές εἰκόνες ἀντικρίζουμε κατενώπιόν μας τό μυστήριο τῆς θεωμένης καρδιᾶς (κέντρο τῆς ὑπαρξιακῆς ταυτότητος) ἀναριθμήτων ἁγίων προσώπων, σέ ἀναρίθμητα χωρο-χρονικά δεδομένα, πού διευρύνονται μέ τήν ἄκτιστη χάρη τῆς Χριστολογικῆς ἐσχατολογίας!
Καί δέν σταματοῦμε μόνο στή θέα. Ἡ Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας διαλαλεῖ τό “πλείω τούτων”, τό περισσότερο καί τό πληρέστερο. Ὁ Θεός τῶν Ἁγίων μας, ὁ Τριαδικός Θεός, εἶναι γενναιόδωρος μέχρι τήν πλήρη μέθεξη τοῦ μυστηρίου!
Τά πρωτότυπα τῶν εἰκόνων (ὁ Κύριος, ἡ Παναγία, οἱ Ἅγιοι) ζοῦν καί ἐνεργοῦν, καί κοινωνοῦμε μαζί τους, μέ τήν ἄκτιστη χάρη τοῦ Παρακλήτου. Ἑπομένως, ἔχουμε ἕνα διαρκές ἄνοιγμα κοινωνίας ὅπου γῆς. Οὔτε ὁ χρόνος οὔτε ὁ τόπος περιορίζει τήν θεωμένη ἀνθρωπινότητα τῆς Παναγίας καί τῶν Ἁγίων. Οὔτε ὁ χρόνος οὔτε ὁ τόπος ἐμποδίζει τή δική μας ἐκκλησιαστική προσέγγιση στό δικό τους ἁγιασμένο παρελθόν, πού εἶναι πλέον ἐσχατολογικό αἰώνιο παρόν. Ὅπως τό θέλησε καί ἔγινε ὁ Χριστός μας, μεριζόμενος ἀμερίστως στόν καθένα καί σέ ὅλα τά Μέλη τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ Του Σώματος. Μᾶς δόθηκε ἡ δική Του ἐνυπόστατη παρουσία καί χάρη γιά ἄνοιγμα κοινωνίας στά δικά μας στενόκαρδα καί στενόχωρα “ἐγώ” καί “ἐσύ”, μέ τόν ἴδιο τόν Κύριό μας νά τά ἀνοίγει καί νά τά καταξιώνει ὡς Ἐκκλησία Του.
Εἶναι κάτι ἀπόλυτα ἀντίθετο πρός τήν διεθνική μικροψυχία τοῦ ὀρθολογισμένου κέρδους, τίς ἐνεχυριάσεις ἀνθρώπων καί πραγμάτων καί ὅλου τοῦ κόσμου. Καί αὐτά τά καταγγέλλει μέν ἡ ὑπαρξιακή ἀγωνία τῆς παγκόσμιας διανόησης. Χωρίς ὅμως νά μπορεῖ νά ὑποδείξει τόν μοναδικό καταλύτη: τήν πίστη στόν ἀληθινό Θεό τῆς Ὀρθόδοξης ἐκκλησιαστικῆς μέθεξης.
Μακαριώτατε Δέσποτα,
ἀπέναντι στίς διεθνεῖς θλιβερές αὐτο-ζωγραφιές, ἐδῶ καί τώρα προβάλλει προφητικά ἡ ἁγιογραφημένη ἐσωτερικότητα τῶν ναῶν μας. Ὡσάν συμβολική περιχώρηση τοῦ Σύμπαντος, ὅπως τό πρωτο-έφτιαξε ὁ Κύριος, γιά χάρη μας! Καί προπαντός σάν πραγματικότητα καί ἔκφραση τῆς αἰώνιας βασιλείας Του, σέ κάθε λειτουργία!
“Ὁ μεθ᾽ ἡμῶν Θεός” καί τό φανερωμένο μυστήριο τῆς ζωῆς Του κοινωνούμενο Ὀρθοδόξως, μᾶς ὁδηγεῖ στή μοναδική ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ τοῦ νέου κόσμου, πού εἶναι ἡ Ἐκκλησία-Χριστός.
Αὐτό τό εὐαγγέλιο δέν ἀγγίζει τήν ἠλεκτρονική διεθνή ἐπικαιρότητα. Κι ὅμως· εἶναι ἡ μόνη ἀναλλοίωτη καί ἀθάνατη ΕΙΔΗΣΗ πρός τήν παγκοσμιότητα καί τήν πανανθρωπότητα. Αὐτό θά λιτανεύσουμε σέ λίγο μέ τίς ἅγιες εἰκόνες καί θά ὁμολογήσουμε μέ τό “Πιστεύω” καί τό Συνοδικό τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἀποφασισμένοι γιά τήν ἱεραποστολή τῆς λειτουργημένης “Φιλοκαλίας”, τῆς πίστης καί τῆς ἀνθρωπιᾶς, πρός τόν πεινῶντα καί διψῶντα ἄμεσο καί εὐρύτερο κόσμο μας.―
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η Γνώμη Κιλκίς- Παιονίας διευκρινίζει στους αναγνώστες της ότι θεωρεί αυτονόητο το δικαίωμα του σχολιασμού και της κριτικής έκφρασης, όταν αυτό φυσικά δεν στοχεύει στην απαξίωση, στην ύβρη και στην προσβολή ατόμων και θεσμών.
Το αναγνωστικό κοινό θα πρέπει να γνωρίζει ότι η Γνώμη, επιδιώκοντας μια υγιή και αμφίδρομη επικοινωνία, δεν δημοσιεύει ανυπόγραφα σχόλια, αλλά ούτε και σχόλια ρατσιστικού, προσβλητικού και υβριστικού περιεχομένου.
Τα ενυπόγραφα άρθρα τέλος, εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας.