Μια φωτογραφία και ο αγώνας ενάντια στη «χούντα»

[Την Τετάρτη 20 Νοεμβρίου 2013 (21.15) θα πραγματοποιηθεί η έβδομη φιλοσοφική νυκτηγορία (β΄ περίοδος) με τον Όμηρο Ταχμαζίδη, στο καφέ ΓΑΖΙΑ (Καρόλου Ντηλ 22 – Θεσσαλονίκη) με θέμα: «Όλα χάνονται, ώσπου να εμφανισθεί ένα χέρι βοηθείας: κινηματογραφικός συμβολισμός και παγκοσμιοποίηση».]

Κείμενο: Όμηρος Ταχμαζίδης
Το βιβλίο: Την Τετάρτη (13-11-2013) νωρίς το βράδυ παρακολούθησα - πριν τη διεξαγωγή της καθιερωμένης φιλοσοφικής νυκτηγορίας στο καφέ ΓΑΖΙΑ- την παρουσίαση του βιβλίου του Χρήστου Πολύμερου «Σουηδία: Των Ελλήνων οι κοινότητες»: η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα συνεδριάσεων του δημοτικού συμβουλίου του δήμου Θεσσαλονίκης.
Ο Χρήστος Πολύμερος γεννήθηκε στο Άνυδρο Φθιώτιδας και τελείωσε το εξατάξιο Γυμνάσιο στην Στυλίδα. Στις αρχές Αυγούστου του 1968 διέφυγε στη Σουηδία, όπου του δόθηκε πολιτικό άσυλο. Στη σκανδιναβική χώρα ανέπτυξε πολιτική και αντιδικτατορική δράση. Σπούδασε μαθηματικά, στατιστική, οικονομικά, παιδαγωγικά και ιστορία.

Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη: το πρώτο αφορά την πρώτη έλευση των Ελλήνων μεταναστών στην Σουηδία και τον σχηματισμό της ελληνικής κοινότητας, το δεύτερο και εκτενέστερο αφορά την περίοδο της δικτατορίας και την αντίσταση των Ελλήνων της Σουηδίας και το τρίτο αφορά την περίοδο της μεταπολίτευσης.

Η οικειότητα: Διαβάζοντας το βιβλίο είχα μια αίσθηση οικειότητας με τα γραφόμενα: δεν γνώριζα τα γεγονότα, αλλά δεν μου ήταν και άγνωστα. Περιστασιακά και σε διαφορετικές στιγμές της ζωής μου είχα γίνει κοινωνός ασυνείδητα πολλών γεγονότων που περιγράφονται στο βιβλίο: η Σουηδία – την οποία δεν επισκέφθηκα ποτέ – δεν μου είναι εντελώς άγνωστη – ούτε και η περίοδος που αναφέρεται το βιβλίο μου είναι εντελώς άγνωστη. Καταχωνιασμένα στη μνήμη μου βρίσκονται διάφορα ακούσματα, ασύνδετα και συγκεχυμένα: διαβάζοντας το βιβλίο επανήλθαν στη μνήμη μου ονόματα που άκουγα συχνά τα πρώτα χρόνια μετά την πτώση της δικτατορίας – στις συζητήσεις συγγενών από τη Σουηδία.

Φυσικά, δεν έλειπαν τα σχόλια και οι αντιφατικές κρίσεις για πρόσωπα και πράγματα: πολλά από αυτά τα στοιχεία που τα είχα σχεδόν απωθήσει επανήλθαν με την ανάγνωση του βιβλίου – με τα χρόνια είχα μάθει πολλά περισσότερα για τη σχέση της Ελλάδας με την Σουηδία.

Ευρωπαϊκή ενδογαμία: Οι «οικογενειακές» σχέσεις με τη χώρα του Βορρά πολλαπλασιάστηκαν: σήμερα μετράω πέντε πρώτα εξαδέλφια, διαφόρων ηλικιών, και άλλα τόσα ανέψια με “ξανθά κεφάλια”. Η απάντηση βρίσκεται μάλλον στη φωτογραφία στη σελίδα 91 του βιβλίου, όπου η ένδειξη αναφέρει: «Διαδήλωση ενάντια στη χούντα. Στοκχόλμη, 29 Σεπτεμβρίου 1968» - η φωτογραφία προέρχεται από την άγνωστη έως τώρα σε εμένα φωτογραφική συλλογή «Εμιγκρέδες» των Β. Θεοδώρου και Χ. Κοτσίνα.

Ενώ αναφέρονται τα ονόματα των απεικονισμένων που είναι στην πρώτη γραμμή δεν αναφέρεται το όνομα του προσώπου που βρίσκεται στο κάτω δεξιό άκρο της φωτογραφίας και αυτό αν και εμφανίζεται σε πρώτο πλάνο και σε μεγάλη διάσταση, διακρίνεται δε έντονα και λόγω του λευκού σακακιού με την διπλή σειρά των ασημένιων κουμπιών: πρόκειται για τον άνθρωπο που οφείλω την οικογενειακή μου σχέση με την Σουηδία – είναι ο νεότερος αδελφός του πατέρα μου με τον οποίο είχαν σχεδόν είκοσι έτη διαφορά ηλικίας, ο μακαρίτης θείος μου Βαγγέλης Ταχμαζίδης, που απεβίωσε πρόωρα πριν δύο χρόνια στην Σουηδία, αφήνοντάς μας παρακαταθήκη ένα πολύπλοκο οικογενειακό δίκτυο στην σκανδιναβική χώρα.

Κάθε πατριαρχική οικογένεια που σέβεται τον εαυτό της… διαθέτει και τον απόλυτο λάτρη του γυναικείου φύλου: ο δικός μας συνέχισε να είναι μάχιμος στις επάλξεις της «γυναικείας υπόθεσης» ακόμη και μετά το χωρισμό του από την τελευταία σύντροφό του, με την οποία μας χάρισε δύο “ξανθές εξαδέλφες” – σε αυτόν τον τομέα υπήρξε “αμετανόητα” άνδρας της παλιάς κοπής μέχρι την τελευταία στιγμή, αλλά όσον αφορά τη φωτογραφία και την παρουσία του στην αντιδικτατορική διαδήλωση είναι μεν συνειδητή, αλλά πρέπει να σημειώσω ότι δεν υπήρξε άτομο που ανέπτυξε συστηματικά μεγάλη αντιδικτατορική δράση, ούτε και ο ίδιος διεκδίκησε ποτέ κάτι τέτοιο και υποβάθμιζε πάντα κάθε προσωπική εμπλοκή του που σχετιζόταν με την αντιδικτατορική υπόθεση.

Το κενό: Το βιβλίο του Χρήστου Πολύμερου επαναφέρει στη δημοσιότητα ένα ζήτημα που αποσιωπάται συστηματικά στη χώρα μας: η μετανάστευση της δεκαετίας του 1960 και οι συνέπειές της παραμένουν στα αζήτητα της επιστημονικής έρευνας – η αντίσταση στο καθεστώς της «χούντας» είναι ένα πολύ περιορισμένο θέμα σε αυτήν την προβληματική.

Το άλλο κενό: Κατά την ασχολία μου με το ζήτημα της Coca Cola και την απεργία στο εργοστάσιο της Θεσσαλονίκης [Βλ. Όμηρος Ταχμαζίδης, Εν-οχλείται η Coca Cola από τη φωνή του τηλεβόα] «έπεσα» πάνω σε ένα άλλο «κενό» της επιστημονικής έρευνας: το κενό αφορά την κατάσταση στους χώρους εργασίας κατά την περίοδο της δικτατορίας και τις αντιστάσεις των εργαζομένων – με έκπληξή μου θυμήθηκα κάτι που είχα σχεδόν ξεχάσει, ότι δηλαδή η πρώτη εργατική αντίδραση την περίοδο της «χούντας» στην Θεσσαλονίκη σημειώθηκε στο εργοστάσιο της Coca Cola (πριν σαράντα ακριβώς χρόνια!)

Προσέτρεξα στο σύγγραμμα του Νίκου Μαραντζίδη, καθηγητή στο πανεπιστήμιο «Μακεδονία», με τον τίτλο «Οργάνωση και συλλογική δράση» (1995) και εκεί αναφέρονται τα εξής: «Πράγματι, στην Coca Cola, μετά την πληρωμή του μισθού που περιλάμβανε και το δώρο του Πάσχα, οι οδηγοί, με πρωτοβουλία του μετέπειτα προέδρου τους Κώστα Αρτεμίου, συγκεντρώθηκαν σ΄ ένα καφενείο για ν΄ αντιμετωπίσουν το συγκεκριμένο πρόβλημα που είχε προκύψει: Τα χρήματα του δώρου δεν ήταν αυτά που θα έπρεπε… 

Μέσα σε συνθήκες δικτατορίας όπου ούτως ή άλλως η έννοια της απεργίας είναι ανύπαρκτη, και μέσα στα πλαίσια της λειτουργίας μιας πολυεθνικής εταιρίας που αντιμετώπιζε το εργατικό δυναμικό της στην Ελλάδα σχεδόν με τριτοκοσμικού χαρακτήρα κριτήρια, η δημιουργία μιας τέτοιας κίνησης, αποτελούσε μια εκ των πραγμάτων ιδιαίτερη ριψοκίνδυνη ενέργεια» - ο καθηγητής της πολιτικής επιστήμης σημειώνει και κάτι ακόμη πιο σημαντικό για την έκβαση εκείνου του σύντομου απεργιακού αγώνα: «Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι η εταιρία υλοποίησε κατά κάποιο τρόπο το αίτημα των «οδηγών της» όπως η ίδια τους ονόμαζε χωρίς να εκδηλώσει την παραμικρή διάθεση αντιδικίας με το προσωπικό». [σ. 25]

Δυστυχώς, η ιστορία που αφορά την περίοδο της επτάχρονης τυραννίας είναι ακόμη ανεξερεύνητη: το βιβλίο του Χρήστου Πολύμερου, Σουηδία: Των Ελλήνων οι κοινότητες, προσθέτει ένα λιθαράκι σε μια άγνωστη πτυχή της σύγχρονης μας ιστορίας – ωστόσο, χρειάζεται μια πιο συστηματική επιστημονική έρευνα σε μια σειρά από πεδία που αφορούν τη μετανάστευση και τη δικτατορία. 

Εδώ χρειάζονται διδακτορικές διατριβές: αυτές θα επιβοηθηθούν και από το γεγονός ότι ζουν ακόμη πολλοί από τους πρωταγωνιστές των γεγονότων – το ίδιο ισχύει και για την Coca Cola και την παρουσία της στον ελλαδικό χώρο από το 1969!