Επωνύμως

Γράφει ο Κώστας Μπούζας

Στην ονοματοποίηση των πραγμάτων εφαρμόζεται η αφαιρετική ιδιότητα του νου, καθώς προτιμάται το επικρατέστερο χαρακτηριστικό γνώρισμα ή ιδιότητα του αντικειμένου. Έτσι, για παράδειγμα, ο ζωμός ονομάστηκε έτσι γιατί ζέει, δηλαδή είναι θερμός, βράζει και κοχλάζει. Η λαμπάδα γιατί λάμπει. Η θερμάστρα, επειδή θερμαίνει και το ψυγείο, επειδή ψύχει. Η ίδια διαδικασία εφαρμόστηκε και για την δημιουργία των κυρίων ονομάτων (ή επιθέτων, ή επωνύμων) των ανθρώπων. Έτσι πολλά απ’ αυτά προέρχονται από τα επαγγέλματα που ασκούσαν οι αρχικοί κάτοχοί τους (π.χ. Σιδεράς, Σαμαράς, Μαραγκός, Μπακιρτζής, Παπάς, Χασάπης, Καμπανάς κλπ). Άλλα, από τίτλους, αξιώματα και βαθμούς (π.χ. Βασιλιάς, Έξαρχος, Στρατηγός, Δούκας κλπ). Πολλά, τέλος, από χαρακτηριστικά γνωρίσματα (π.χ. Κοντός, Μαύρος, Χονδρός, Κωφός, Γαλανός κλπ).
Στην συνέχεια, οι απόγονοι αυτών των ατόμων δεν έπαιρναν αυτούσιο το επώνυμο του πατέρα, όπως συμβαίνει σήμερα, αλλά προστίθετο η κατάληξη «ιδης» ή «πουλος» (από το πώλος = ο γόνος του ίππου, το πουλάρι), που υποδηλώνει τον γυιό. Έτσι ο γυιός του Παπά λέγεται Παπαδόπουλος, του Σιδερά, Σιδηρόπουλος και του Ποιμένα, Ποιμενίδης.
Ένα παράδειγμα μεταγενέστερης ονοματοποίησης, που συνεχίζεται μάλιστα ως τις μέρες μας, αποτελούν και τα λεγόμενα παρατσούκλια [παρατσούκλι = παρά+τσα (κατά)+κλι (καλώ)]. Μάλιστα, θα την ονομάζαμε ορθότερα παρά-ονοματοποίηση. Αυτή δημιουργεί ένα «άτυπο» επίθετο, σε περίπτωση κάποιου έντονου χαρακτηριστικού.
Τα επώνυμά μας λοιπόν. Ένα ακόμα δείγμα του δυναμισμού της γλώσσας, αλλά και μια ευκαιρία να ανιχνεύσουμε το προσωπικό μας παρελθόν.

Ιστολόγιο του Κώστα Μπούζα: http://bouzaskostas.blogspot.com/