Η ψυχολόγος Βίκυ Καλφοπούλου απαντά στα δικά σας ερωτήματα

Ερώτηση: Κυρία Βίκυ η κόρη μου το τελευταίο διάστημα πλένει συνεχώς τα χέρια της. Ανησυχώ γιατί ενώ δεν είναι λερωμένα, θεωρεί ότι έχουν μικρόβια. Το αποτέλεσμα είναι ότι άρχισαν να ματώνουν επειδή τα τρίβει συνεχώς και ο δερματολόγος της είπε ότι πρέπει να δει ψυχολόγο. Κάποια φίλη μου, μου είπε για τη στήλη σας. Θέλω να ξέρω που οφείλεται αυτή η μανία της και αν όντως χρειάζεται ψυχολόγο. Eυχαριστώ πολύ – Μια μαμά.

Φίλη Μαμά,

Με μεγάλη επιφύλαξη, για το λόγo ότι δεν έχω το ιστορικό της κόρης σου, θα έλεγα ότι η κόρη σου υποφέρει από «καταναγκασμό πλυσίματος». Θα πρέπει αρχικά να διευκρινίσω ότι οι άνθρωποι με «ψυχαναγκασμούς» λειτουργούν εντελώς διαφορετικά, εφόσον συνεχώς νιώθουν να απειλούνται από συγκεκριμένες συνθήκες και δεν νιώθουν πουθενά ασφαλείς. Επομένως, οι φόβοι στην προκειμένη περίπτωση γεννούν τους ψυχαναγκασμούς.

Ο «ψυχαναγκασμός» είναι η παρόρμηση να κάνουν κάτι ενάντια στον φόβο τους και να αποτρέψουν το κακό. Από τα λεγόμενά σου, η κόρη σου φοβάται τα μικρόβια τα οποία λογικά μεταδίδονται σε αυτήν μέσω αγγίγματος. Αν η κόρη σου δεν καταφέρει να αποφύγει μια πηγή κινδύνου, και σύμφωνα με την λογική της μολυνθεί, τότε ο μόνος τρόπος για να αποφύγει το κακό, είναι το πλύσιμο των χεριών της. Τη συγκεκριμένη στιγμή στο μυαλό της κυριαρχεί ο φόβος της ασθένειας, του θανάτου, είτε του εαυτού της, είτε των δικών της ανθρώπων. Με το πλύσιμο των χεριών αυτή η σκέψη απομακρύνεται για ορισμένο χρονικό διάστημα. Σαφώς λόγω της διαταραχής, το άτομο τρομοκρατείται εκ νέου κάθε φορά. Η διαδικασία που ακολουθεί (πχ το πλύσιμο) έχει τη μορφή τελετουργίας, που σημαίνει ότι υπάρχει μια σειρά από πράξεις που επαναλαμβάνονται συνεχώς και θα πρέπει αυτή η σειρά να διατηρείται πάντα ίδια για να νιώθει το άτομο ανακούφιση και ασφάλεια. Σε πολλούς αυτή η διαδικασία ακούγεται εξουθενωτική και παράλογη, αλλά για αυτούς τους ανθρώπους είναι αναγκαίο για να μπορούν για κάποιο διάστημα να επιβιώσουν κάπως φυσιολογικά. Ακόμη θυμάμαι ως φοιτήτρια, να συναντώ καθημερινά την ίδια κοπέλα στη βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου, να βουρτσίζει ώρες ατέλειωτες τα δόντια της. Για τους υπόλοιπους ήταν παράλογο να πλένει τα δόντια της σε δημόσιο χώρο, αλλά προφανώς για αυτήν ήταν τρόπος να απαλλαγεί από την απειλή μόλυνσης.

Όλοι έχουμε μάθει μέσα από την διαπαιδαγώγηση μας κάποιους κανόνες για την καθαριότητα. Σαφώς όταν έρθουμε σε επαφή με άτομα ή καταστάσεις που αντικρούονται με τους κανόνες που έχουμε μάθει, προφανώς θα απομακρυνθούμε.  Αυτό θα έλεγα ότι είναι φυσιολογικό. Στην περίπτωση που οι γονείς είναι καταναγκαστικοί και μεγάλωσαν το παιδί με την σκέψη ότι ένα μεγάλο μέρος των ανθρώπων και του περιβάλλοντος είναι πλέον αμφίβολο, επικίνδυνο ή βλαβερό τότε η σκέψη που επικρατεί είναι ότι η απειλή παραμονεύει παντού. Αυτοί οι στενοί κανόνες, η μειωμένη προθυμία για ρίσκο και η καταναγκαστική στάση στα θέματα της καθαριότητας μπορεί υπό πιεστικές καταστάσεις και προσωπικά προβλήματα να οδηγήσουν σε «διαταραχή του ψυχαναγκασμού».

Βέβαια όταν η κατάσταση φτάσει στο απροχώρητο, ακόμη και το ίδιο το άτομο θα νιώσει εξάντληση άλλα η ανάγκη της σιγουριάς, της ανακούφισης και της ηρεμίας θα το αναγκάσουν να συνεχίσει την καταναγκαστική επανάληψη που μοιάζει ατελείωτη. Σε αυτές τις περιπτώσεις, είναι δύσκολο το άτομο από μόνο του να σπάσει το φαύλο κύκλο εφόσον του ελαττώνει το άγχος. Ο ειδικός μόνο μπορεί να βοηθήσει το άτομο να αποσύρει σταδιακά τις επαναλήψεις και να μην νιώθει απειλημένο από το κακό. Φίλη μαμά, νομίζω πως πρέπει να την βοηθήσετε προτού η καθημερινότητά της δυσκολέψει ακόμη περισσότερο.