Γιατί πρέπει να κινήσουμε… θεούς και δαίμονες για τον EastMed

Του Δημήτρη Μάρδα
Καθηγητή Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του ΑΠΘ, π. Αν. Υπουργού Οικονομικών και Υφ/γού Εξωτερικών
To κόστος κατασκευής του υποθαλάσσιου αγωγού που μεταφέρει ρωσικό φυσικό αέριο από τη Βαλτική θάλασσα στη Γερμανία, του ονομαζόμενου Nord Stream 2, ανέρχεται σε 11 δις δολάρια.

Το κόστος κατασκευής του Turkish Stream, υποθαλάσσιου αγωγού που μεταφέρει ρωσικό φυσικό αέριο από τη Μαύρη θάλασσα μέσω της Ανατολικής Θράκης στην Ευρώπη, ανέρχεται σε 7 δις δολάρια. Από τον αγωγό αυτόν προμηθευόμαστε ως χώρα το 40-45% του φυσικού μας αερίου.

Το κόστος κατασκευής του EastMed, υποθαλάσσιου αγωγού, που κατά τον υφιστάμενο σχεδιασμό θα διασχίζει την Ανατολική Μεσόγειο και μέσω Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδας και Ιταλίας προτείνεται να μεταφέρει φυσικό αέριο στην Ευρώπη, ανέρχεται κατ’ εκτίμηση από 5,2-7 δις δολάρια.

Ο αγωγός αυτός εύλογα θα μειώσει κατά ένα ποσοστό την εξάρτηση της ΕΕ από την Ρωσία. Σύμφωνα με τα προαναφερθέντα, δεν είναι τόσο ασύμφορο το κόστος κατασκευής του όσο συχνά ακούγεται, ενώ μπορεί να καλύψει τουλάχιστον το 10% των αναγκών της ΕΕ σε φυσικό αέριο. Ο απόηχος της Ρωσοουκρανικής κρίσης με επίκεντρο την ενεργειακή αναστάτωση που προκαλείται λόγω της Ρωσίας, ενισχύει τα επιχειρήματα υπέρ του εν λόγω έργου.

Η Ελληνική διπλωματία οφείλει να κινήσει θεούς και δαίμονες με σκοπό την επανεκκίνηση των «παγωμένων» πλέον διαπραγματεύσεων με στόχο την ανάπτυξή του. Τόσο η Ιταλία, που παραμένει διστακτική όσο και η ασταθής Τουρκία, μπορούν να πειστούν, καθώς οι ενδιαφερόμενοι «παίχτες» είναι πολλοί και οι γεωπολιτικές πιέσεις φαίνονται πολύ περισσότερες. Να σημειώσουμε ότι η Τουρκία είναι ισχυρά διασυνδεδεμένη με την ΕΕ στέλνοντας το 45% των εξαγωγών της εκεί, έχοντας παράλληλα μεγάλη εξάρτηση από το χρηματοπιστωτικό σύστημα της Δύσης.

Η θέση κατά την οποία ο αγωγός αυτός, καθώς περνά από την ΑΟΖ Τουρκίας-Λιβύης, απαιτεί την έγκριση της Τουρκίας ή τη συμμετοχή της, καταρρίπτεται από τα ακόλουθα επιχειρήματα: Πρώτον το εξάμβλωμα της ΑΟΖ που δημιουργήθηκε ανάμεσα στην Τουρκία και τη Λιβύη είναι εκτός κάθε κανόνα και λογικής του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας.

Δεύτερον, ακόμη και αν οι Τούρκοι υποστηρίζουν το αντίθετο κάνοντας χρήση του Διεθνούς Δικαίου, τότε βάσει του Δικαίου αυτού, που οι ίδιοι πλέον αποδέχονται λόγω των ανωτέρω, ουδείς μπορεί να παρεμποδίσει καλώδια ή αγωγούς να διαπερνούν τις ανοικτές θάλασσες. Μόνο αν περάσουν από τα χωρικά της ύδατα τότε απαιτείται η οποιαδήποτε έγκριση.

Τέλος, τίθεται από πολλούς το ζήτημα της βιωσιμότητας του EastMed. Είναι δύσκολο όμως ένας τέτοιος αγωγός που θα μεταφέρει όλο τον όγκο του φυσικού αερίου της Αιγύπτου, Ισραήλ, Ελλάδας και Κύπρου να θεωρείται ως μη βιώσιμος.

Ως προς την εναλλακτική λύση που προτείνεται με το πέρασμα του εξεταζόμενου αγωγού μέσω Τουρκίας, εδώ σημειώνεται το εξής: Μπορεί να ηχεί ως μια πιο οικονομικά συμφέρουσα λύση, από την άλλη όμως η ενεργειακή εξάρτηση Αιγύπτου, Ισραήλ, Κύπρου όπως και της ΕΕ από μια τρίτη οντότητα ιδιαίτερα ασταθή, εξακολουθεί να υφίσταται, με τη μόνη διαφορά ότι η ΕΕ αλλάζει «αφεντικό».

Αντί της Ρωσίας λοιπόν θα έχουμε την Τουρκία ως κλειδοκράτορα της μεταφοράς ενέργειας στην ΕΕ. Η ανωτέρω λύση βέβαια προϋποθέτει την επίλυση του Κυπριακού. Η πρώτη λύση του EastMed είναι όμως αυτή που δίνει ενεργειακή αυτονομία στο πλαίσιο της ΕΕ.

Συχνά υποστηρίζεται ότι η ηλιακή και η αιολική ενέργεια μπορούν να υποκαταστήσουν τον EsatMed περιορίζοντας από την άλλη ατυχήματα εις βάρος του περιβάλλοντος. Εδώ γίνονται όμως λάθος συγκρίσεις. Κάθε πηγή παραγωγής-μεταφοράς ενέργειας έχει τα δικά της χαρακτηριστικά. Ο East Med, πέραν των όσων σχετίζονται με τη μεταφορά ενέργειας, των πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων του, είναι ένα «εργαλείο» στρατηγικής που επηρεάζει τους γεωπολιτικούς συσχετισμούς, μη έχοντας σχέση με τα όσα εξυπηρετούν οι προαναφερθείσες μορφές ενέργειας.

Η πράσινη μετάβαση στην ΕΕ αναμένεται να μειώσει την κατανάλωση φυσικού αέριου ως το 2050 κατά 30%. Ως εκ τούτου, η χρήση του φυσικού αερίου δεν πρόκειται να εκμηδενισθεί. Τα κοιτάσματα στη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου υπολογίζονται βάσει των στοιχείων της Γεωπολιτικής Υπηρεσίας των ΗΠΑ από 122 τρις ως 277 τρις κυβικά πόδια (περίπου 37,1 ως 84,4 τρις κυβ. μέτρα) αξίας 700 δις δολαρίων περίπου. Σημαντικό μέρος αυτών έχει επιβεβαιωθεί στην ΑΟΖ του Ισραήλ, Κύπρου, Αιγύπτου και ένα μέρος τους βρίσκεται εντός της Ελληνικής ΑΟΖ.

Συμπερασματικά, η εξάρτηση της ΕΕ από το φυσικό αέριο δεν πρόκειται να εκλείψει. Οπότε, η αυτονόμηση της κατά το ποσοστό που της προσδίδει ο αγωγός EastMed θα ήταν σκόπιμο να ενταχθεί στους μακροπροθέσμους στόχους της, παρά τις όποιες αντίθετες απόψεις από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού που πρόσφατα ακούστηκαν ανατρέποντας παλαιότερες σχεδιασμούς της.