Τα υλικά του Φώτη Μισόπουλου

Φώτης Μισόπουλος

Υπογράφει ο Βασίλης Χατζηβασιλείου
Φιλόλογος

Τα υλικά του Φώτη Μισόπουλου είναι απλά, λιτά, καθημερινά, παλαιάς χρήσης πεταμένα αντικείμενα, άχρηστα έπιπλα, παλιά κρεβάτια, φθαρμένα αποφόρια, πανιά, σίδερα, φτωχές υποδηλώσεις, ψήγματα ζωής, νύξεις απουσίας, αρχέγονα υλικά όλα στην καταγωγική τους προέλευση, στο φόντο του μαύρου ή του λευκού, εγχαράξεις στο φόντο του μαύρου ή του λευκού, το κόκκινο του αίματος, το μαύρο του σκότους στο λευκό, το λευκό της αθωότητας στο μαύρο και πάνω τους μια γραμμή, δύο παράλληλες γραμμές, πολλές γραμμές χιαστές, πολλές, πάρα πολλές γραμμές η μια πάνω στην άλλη ή ένας κύκλος, κι άλλοι κύκλοι, πολλοί κύκλοι, επάλληλοι, εφαπτόμενοι, παράλληλοι κύκλοι ή οι καμπύλες, τα σχήματα, σχήματα πολλά, γεωμετρικά, σχήματα, σχήματα φαλλοί, καμπύλες αισθήματα, οι κύκλοι το σύμπαν και ύστερα το γράμμα, ένα γράμμα, τα γράμματα, πολλά γράμματα, γράμματα στο κόκκινο του αίματος, κίτρινα γράμματα και κυανά και πορτοκαλιά και αριθμοί, ένας αριθμός εδώ, πολλοί αριθμοί πιο πέρα σαν να μετρούν και να δείχνουν νοήματα, σαν διαπλοκές μορφών μιας ζωής που κρύβεται ή που χάνεται ή που παραμένει ξένη και άγνωστη. Μια μεταγλώσσα που εμψυχώνει, που υποστασιοποιεί, που υποκειμενοποιεί, που δίνει οντότητα στα άψυχα, στα ταπεινά, στα ασήμαντα, που ξέρει να δίνει νόημα στις διαπλοκές, στα σημαινόμενά τους, στις καινούργιες πραγματικότητες που προτείνουν.

Ο Φώτης Μισόπουλος χαρακτηρίζεται από μια αθωότητα που εγγίζει φορές την ηθελημένη, γνωρίζουσα αφέλεια, που εγγίζει φορές την αθωότητα ενός μικρού παιδιού. Αυτό όμως στον Φώτη Μισόπουλο είναι η μεγάλη κατάκτηση, είναι η έσχατη νίκη, είναι μια σύνθετη, πολύπλευρη και πολύπλοκη διαδικασία, είναι το τίμημα της ασκητικής μιας ζωής, της ζωής του, είναι ο προσωπικός του δρόμος που στην αφετηρία και την απόληξή του θέλει πάντα να κρατά το αυθεντικό πάντα, το λευκό πάντα, τα πολλά και πλούσια χαρακτηριστικά του λίγου, του μικρού και του ασήμαντου για τα μάτια των πολλών, όμως ο Φώτης Μισόπουλος ενδιαφέρεται να συνομιλεί στην τέχνη και στη ζωή του με « το μη θολούμενον, το έτρεπτον, το γυμνόν, το φαίνον, το αυτώ καταληπτόν, το αναλλοίωτον» [1] 

Η ενασχόλησή του με την τέχνη του είναι τόσο σοβαρή όσο η ενασχόληση ενός μικρού παιδιού με το παιχνίδι του. Ναι, γιατί η σχέση του μικρού παιδιού με το παιχνίδι του εκείνη τη στιγμή είναι όλος του ο κόσμος, δεν υπάρχει κανείς και τίποτε άλλο, όλη η προσήλωση, όλη η προσοχή είναι εκεί, στο παιχνίδι του. Έτσι και ο Φώτης: αφοσιώνεται στο μεγάλο παιχνίδι της τέχνης του, πρωταγωνιστής ο ίδιος, και παίζει με απόλυτη σοβαρότητα σ’ αυτό το μεγάλο παιχνίδι της ζωής του, της ζωής και του κόσμου. Γιατί ο Φώτης Μισόπουλος έχει κατανοήσει πολύ βαθιά του ότι «το παιχνίδι ταυτίζεται με το Είναι του έργου τέχνης [2] "και ακόμη ότι «το παιχνίδι της τέχνης ‘παίζοντας τις μορφές του κόσμου’, δημιουργεί" [3], γιατί «η λέξη και η εικόνα επιτρέπουν σ’ αυτό που αναπαριστούν να είναι για πρώτη φορά αυτό που είναι». Η εικόνα, είτε στις πλαστικές τέχνες, είτε στη λογοτεχνία «είναι ένα οντολογικό συμβάν» [4]. 

Συμπαίκτες και συνομιλητές του σ’ αυτό το εξαίσιο παιχνίδι έχει επιλεκτικά τοποθετήσει ο ίδιος τους δικούς του λίγους σημαντικούς φίλους και όταν δυσκολεύεται να τους βρει έχει τη λύση και όπως ο ίδιος χαρακτηριστικά λέγει: τότε, «αναζητώ τους αληθινούς μου φίλους ανάμεσα στους νεκρούς ή τους αγέννητους… » [5].

Ο λόγος του Φώτη Μισόπουλου είναι δικός του και δεν είναι δικός του! Κι αυτό γιατί ο λόγος του πάντοτε ή σχεδόν πάντοτε ενισχύεται και εμπλουτίζεται από τα δια-κείμενα που ενυπάρχουν στον προσωπικό του λόγο. Το ίδιο συμβαίνει και στις ερμηνείες του για τα δικά του έργα ή τα έργα των φίλων του ή στις προσωπικές του ερμηνείες για τα μεγάλα έργα της ιστορίας του ανθρώπου. Εκεί ο λόγος του μπορεί να οριστεί ως παν-επιστημονικός, με την αρχαία έννοια του όρου, αφού κρατά τις καταβολές, τις αναφορές και τις επισημάνσεις του σχεδόν από όλους τους τομείς της γνώσης και της ιστορίας του πολιτισμού. 

Η πολυμέρεια, η πολυφωνία, η εμπεριστατωμένη, πρωτότυπη και ενδιαφέρουσα παρουσίαση των ερμηνειών του εκπλήσσει! Χειρίζεται με τέτοια επάρκεια πολλούς τομείς γνώσης που εύκολα και άνετα μπορεί να περιδιαβεί από την επιστήμη στην τέχνη ή στη μεταφυσική και τη θεοσοφία και από κει στην ψυχανάλυση, τη φιλοσοφία, ή τη θεολογία. Μυημένος ο ίδιος χρόνια τώρα στα «ακοίμιστα και την ερημική»[6], γνωρίζει πολύ καλά – το γράφει κιόλας- πως «η αλήθεια βρίσκεται πάντα πιο πέρα[7]», πως δεν υπάρχει η μία αλήθεια, πως οι αλήθειες είναι πολλές. Έτσι δικαιολογείται ο απόλυτος σεβασμός, που δηλώνεται με κάθε τρόπο στον λόγο του, για κάθε άποψη αντίθετη ή και απορριπτική ακόμη και της δικής του.

Είναι εδραιωμένη η αντίληψη ότι η σχέση μας με ένα έργο τέχνης έχει νόημα μόνο όταν το κατανοούμε, όταν συλλαμβάνουμε το νόημά του και διαφεύγει από τη σκέψη μας ότι το νόημα υπερβαίνει πολλές φορές την αρχική πρόθεση ακόμη και του δημιουργού του και ότι μπορεί η σύνθετη και επώδυνη διαδικασία παραγωγής του έργου του να οδηγήσει τον δημιουργό του σε απρόβλεπτους, απρόσμενους, καινούργιους, ανοίκειους, άγνωστους τόπους, έτσι που τελικά το έργο ως αυτοαναφερόμενο να δίνει λόγο μόνο στη δική του κειμενική ή εικαστική πραγματικότητα, ορίζοντάς την ως μια αυτόνομη οντότητα σε σημείο που ακόμη και ο ίδιος δημιουργός να ορίζεται ως ο πρώτος αναγνώστης του έργου του.

Εύστοχο παράδειγμα είναι η σημερινή εικαστική εγκατάσταση του Φώτη Μισόπουλου. Συντίθεται από παλιά, μεταχειρισμένα, άχρηστα κρεβάτια, φαινομενικά ατάκτως ερριμμένα. Τα υλικά - συνειδητή επιλογή των εργαλείων της Arte Povera - και η τοποθέτησή τους προσδιορίζει και παραπέμπει στην οπτική και εικαστική σύνθεση του δημιουργού ως απάντηση και ερμηνεία στη θεματική του, που στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι η ομηρική μνηστηροφονία.[8] Οι κλίνες ομιλούν, μόνο οι κλίνες ομιλούν, ο ήρωας εκτός, ο ήρωας απουσιάζει. Οι κλίνες δηλώνουν, συνδηλώνουν και υποδηλώνουν τα συμβάντα. Παίρνουν φωνή, στοιχειοθετούν με τη διαπλοκή και τη συνομιλία τους στον εικαστικό χώρο, συστήνουν εντέλει τον θεατρικό χώρο και χρόνο. Οι κλίνες ως εικονοποιία της μνηστηροφονίας, ως κυρίαρχα σημαίνοντα αποτελούν «τις συμβολογίες μιας παράνομα εγκαθιδρυμένης αυταρχίας, που ανατρέπεται όπως κάθε εξουσία και αρχή, όταν σφετερίζεται για λογαριασμό της τη νομοτέλεια»[9].

Ο κάθε ένας από εμάς ως ένα ξεχωριστό υποκείμενο θα επιχειρήσει τη δική του ανάγνωση, θα αναζητήσει τη δική του σχέση μ’ αυτό που εικονίζεται μπροστά του, ανάλογα βέβαια πάντα με την αισθητική του παιδεία, την εμπειρία και τη γνώση του, ανάλογα με τον ψυχικό του πλούτο και τη συνολική συγκρότησή του ως μια ξεχωριστή οντότητα. Το αίτημα τότε –και το μεγάλο κέρδος- για τον κάθε απαιτητικό θεατή του έργου τέχνης είναι να κινητοποιηθούν οι εσωτερικοί, ψυχικοί και διανοητικοί του, τόποι. Ο μεγάλος στόχος και ο έσχατος προορισμός κάθε μεγάλου έργου τέχνης είναι να μπορέσει να δονήσει μέσα μας το συναίσθημα και να ανακαλέσει εντός μας τον στοχασμό. Αυτός ο στοχασμός και αυτό το συναίσθημα προσδιορίζουν και μεταφράζουν τη συγκίνησή μας, είναι η μεγάλη στιγμή, η καθοριστική στιγμή να καλωσορίσουμε αυτήν την ευλογία αυτής της συγκίνησης.

Βασίλης Χατζηβασιλείου Φιλόλογος / Ιούνιος 2016

[1] Οδυσσέας Ελύτης, Ιδιωτική Οδός, Ύψιλον, Αθήνα 1990, σ, 79

[2] Τζίνα Πολίτη, αναφερόμενη στην άποψη του H. Gadamer στο «Το παιχνίδι του κόσμου, το παιχνίδι της ποίησης και ο παίχτης», Εντευκτήριο, (Καλοκαίρι-Φθινόπωρο 1993, σ. 63

[3] Στο ίδιο, σ 61


[4] Στο ίδιο, σ. 70


[5] Φώτης Μισόπουλος, Χοακίμ Ράμος (μετ. Λάμπρος Θοραίος), ανέκδοτο


[6] Οδυσσέας Ελύτης, Ο Μικρός Ναυτίλος, Μυρίσαι το άριστον II, Ίκαρος, Αθήνα 1986, σ. 18


[7] Φώτης Μισόπουλος (Λάμπρος Θοραίος), Η αλήθεια Βρίσκεται ή Ρασκόλνικοφ, ανέκδοτο


[8] Ομήρου Οδύσσεια, Ραψωδία χ, Μνηστηροφονία


[9] Φώτης Μισόπουλος, Μνηστηροφονία [post mortem]