Αναγνώριση και ένταξη των τριών ορεινών χωριών των Κρουσίων του νομού Κιλκίς στα ολοκαυτώματα της περιόδου 1941 – 1945

Επιστολή Συλλόγου Κιλκισιωτών Αθήνας και Περιχώρων προς τον δήμο Κιλκίς

"Έχουν περάσει 72 χρόνια από τον Οκτώβριο του 1941, όταν η αγάπη για την Πατρίδα αποτέλεσε κινητήρια δύναμη των κατοίκων του νομού μας να αντισταθούν στον κατακτητή για να δώσουν την ζωή τους την πανάκριβη ελευθερία.
Αυτή η αγάπη πληρώθηκε πολύ ακριβά για τους κατοίκους των τριών ορεινών χωριών των Κρουσίων. Το τίμημα ήταν πολύ ακριβό, με θάνατο και πένθος, με όλεθρο και φρίκη, με ισοπέδωση των τριών χωριών (Κλειστό, Κυδωνιά και Αμπελόφυτο) και με την εκτέλεση 96 πατριωτών στις 25 Οκτωβρίου του 1941. 

Κύριοι,

Επειδή η ιστορική μνήμη είναι άμεσα συνδεδεμένη με την εξελεγκτική μας πορεία ως λαού και η θυσία αυτών των ηρωικών μας συμπατριωτών πρέπει να βρει τη θέση της στην ιστορία της χώρα μας, σαν ένα από τα πρώτα ολοκαυτώματα, αποτελεί να χρέος μας να προβούμε σε όλες τις απαραίτητες ενέργειες για την αναγνώριση και τον χαρακτηρισμό τους σαν μαρτυρικούς τόπους, όπως και πραγματικά είναι.

Επειδή τα τρία αυτά χωριά ανήκουν σήμερα στην επικράτεια του δήμου Κιλκίς, θεωρούμε χρέος του δήμου να προβεί σε όλες τις απαραίτητες ενέργειες προς το Υπουργείο Εσωτερικών προκειμένου να αναγνωρισθούν και ενταχθούν στα ολοκαυτώματα τις περιόδου 1941-1945.

Ίσως είμαστε ο μοναδικός νομός στη χώρα μας που υπάρχει ακόμα τέτοια εκκρεμότητα.

Ο σύλλογος είναι στη διάθεση σας να προσφέρει οποιαδήποτε βοήθεια μπορεί να προσφέρει. Άλλωστε σας το είχαμε δηλώσει προφορικά και με την επιστολή μας στις 8 Ιανουαρίου 2013.

Ευελπιστούμε πως ο δήμος Κιλκίς θα ανταποκριθεί στο ιστορικό του χρέος, σαν ο «καθʼ ύλη αρμόδιος»."

Έκθεση για το ολοκαύτωμα

Του Βασίλη Κωνσταντινίδη*

Το ολοκαύτωμα των χωριών Κλειστό, Κυδωνιά και Αμπελόφυτο του νομού Κιλκίς στις 25 Οκτωβρίου 1941 

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
Η περίοδος της οθωμανικής αυτοκρατορίας 

Τα τρία ορεινά χωριά του νομού Κιλκίς, το Κλειστό (Μούσγαλι), η Κυδωνιά (Κοτσιαλάρ) και το Αμπελόφυτο (Μουρσαλί), βρίσκονταν στην ανατολική πλευρά της οροσειράς των Κρουσίων, σε υψόμετρο περίπου 700 μέτρων, μεταξύ των χωριών Ελληνικό (Μύροβο) και Ποντοκερασιά (Παπράτ) και απέναντι από το Λαχανά. 

Πρόκειται για παλιούς τούρκικους οικισμούς που ιδρύθηκαν προτού το 1900 μ.χ. Σύμφωνα με ανεπιβεβαιότητες πληροφορίες υπάρχει η εκδοχή, ότι πρόκειται για μακεδονικούς οικισμούς που οι κάτοικοι του εργαζόταν σε ορυχεία της περιοχής.

Κατά την διάρκεια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας κατοικούταν από μουσουλμάνους και υπαγόταν στον καζά του Αβρέτ Χισάρ.

Σύμφωνα με την απογραφή του 1904, που έγινε με διαταγή του Χιλμή Χουσεϊν Πασά, ο πληθυσμός των χωριών ήταν Τούρκοι μουσουλμάνοι και έχει όπως παρακάτω:

Μουσγαλί (Κλειστό): 470 κάτοικοι

Κοτζιαλάρ (Κυδωνιά: 180 κάτοικοι

Μουρσαλί (Αμπελόφυτο): 250 κάτοικοι

Η πλειοψηφία των κατοίκων και των τριών χωριών παρέμειναν στην Ελλάδα και μετά τους βαλκανικούς πολέμους. Για το λόγο αυτό στην απογραφή του πληθυσμού που διενεργήθηκε το Νοέμβριο του 1913 στις Νέες Χώρες ο πληθυσμός των οικισμών που απογράφηκαν εξακολουθούσε να είναι σημαντικός και έχει ως εξής:

Μουσγαλί (Κλειστό): 288 κάτοικοι

Κοτζιαλάρ (Κυδωνιά: 182 κάτοικοι

Μουρσαλί (Αμπελόφυτο): 276 κάτοικοι

Η εγκατάσταση των προσφύγων

Το 1914 ο τούρκικος πληθυσμός εγκαταλείπει τους οικισμούς και μεταναστεύει στην Τουρκία. Τα χωριά διοικητικά πλέον υπάγονται στην υποδιοίκηση Κιλκίς του νομού Θεσσαλονίκης.

Το 1922 με την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας στα χωριά εγκαθίστανται πρόσφυγες ποντιακής καταγωγής.

Οι κάτοικοι των χωριών αυτών μέχρι το 1878 κατοικούσαν στον Πόντο και συγκεκριμένα στην περιοχή της Αργυρούπολης. Μετά τον ρωσοτουρκικό πόλεμο και την ήτα της Ρωσίας φοβούμενοι αντίποινα των τούρκων εγκαταλείπουν τις πατρογονικές τους εστίες, όπου έζησαν αιώνες οι πρόγονοι τους και εγκαθίστανται στην περιοχή του Κάρς, που είχε παραχωρηθεί στη Ρωσία. Εδώ ζουν για 40 περίπου χρόνια. Στα τέλη του 1920 αναγκάζονται να εγκαταλείψουν για δεύτερη φορά τα σπίτια τους και μέσα από ένα οδοιπορικό θανάτου φθάνουν στην Θεσσαλονίκη, μέσω Βατούμ. Στη Θεσσαλονίκη οι συνθήκες είναι απάνθρωπες και οι πρόσφυγες πεθαίνανε από τις αρρώστιες. Ύστερα από ταλαιπωρίες και βάσανα επιλέγουν τελικά το 1922 τα τρία αυτά χωριά σαν τόπο εγκατάστασης.

Οι διοικητικές μεταβολές και η κατάργηση των τριών χωριών.

Κοινότητα Μουσγαλή Ν. Θεσσαλονίκης
ΦΕΚ 48Α - 05/03/1919

Σύσταση της κοινότητας με έδρα τον οικισμό Μουσγαλή

- οικισμός Μουρασλή προσαρτάται στην κοινότητα Μουσγαλή - οικισμός Ουζούν-Μαχαλέ προσαρτάται στην κοινότητα Μουσγαλή - οικισμός Κιουλελή προσαρτάται στην κοινότητα Μουσγαλή - οικισμός Χότζα Ογλαρή προσαρτάται στην κοινότητα Μουσγαλή


ΦΕΚ 7Α - 14/01/1927 - οικισμός Χότζα Ογλαρή της κοινότητας μετονομάζεται σε Κυδωνιά - οικισμός Ουζούν-Μαχαλέ της κοινότητας μετονομάζεται σε Μακρυχώρι - οικισμός Μουρασλή της κοινότητας μετονομάζεται σε Αμπελόφυτο - οικισμός Μουσγαλή της κοινότητας μετονομάζεται σε Κλειστό

Η κοινότητα μετονομάζεται σε κοινότητα Κλειστού


Κοινότητα Κλειστού Ν. Θεσσαλονίκης
Η κοινότητα προήλθε από τη μετονομασία της κοινότητας Μουσγαλή

16/05/1928

Ο οικισμός Κιουλελή της κοινότητας καταργείται.


Κοινότητα Κλειστού Ν. Κιλκίς
ΦΕΚ 341Α - 08/10/1934

Η κοινότητα αποσπάται από το νομό Θεσσαλονίκης και υπάγεται στο νομό Κιλκίς

16/10/1940

Ο οικισμός Μακρυχώρι της κοινότητας καταργείται.

Κοινότητα Κλειστού Ν. Κιλκίς
ΦΕΚ 43Α - 17/03/1947

Ο οικισμός Κλειστό αποσπάται από την κοινότητα και προσαρτάται στην κοινότητα Ελληνικού

Ο οικισμός Αμπελόφυτο αποσπάται από την κοινότητα και προσαρτάται στην κοινότητα Ελληνικού

Ο οικισμός Κυδωνιά αποσπάται από την κοινότητα και προσαρτάται στην κοινότητα Ελληνικού

Η κοινότητα καταργείται
Καταστροφή (25/10/1941) και κατάργηση των τριών οικισμών το 1951

Μετά την ισοπέδωση των τριών χωριών στις 25/10/1941 οι οικισμοί δεν ξανακατοικηθήκαν και οι εναπομείναντες κάτοικοι εγκαταστάθηκαν σε άλλους οικισμούς του Κιλκίς, κατά κύριο λόγο στην Ξηρόβρυση.
Επίσημα καταργήθηκαν οι οικισμοί στις 07/04/1951.

Αγώνας επιβίωσης
Σταδιακά και μέσα από πολλές δυσκολίες οι πρόσφυγες βάζουν την ζωή τους σε μια σειρά. Ανοικοδομούν τα χωριά τους, αναπτύσσουν τις γεωργικές και δασικές καλλιέργειες, ασχολούνται με την κτηνοτροφία.

Ο Β. Παγκόσμιος πόλεμος τους βρίσκει σε μια δημιουργική φάση της ζωής τους. Την στιγμή που άρχισαν να ξεπερνούν βασικά προβλήματα, όπως μαρτυρεί και η εξέλιξη του πληθυσμού στον παρακάτω πίνακα, ξεσπά ο πόλεμος.

ΑΠΟΓΡΑΦΗ

ΑΠΟΓΡΑΦΗ
ΟΙΚΙΣΜΟΙ	1922* οικογένειες	1922* κάτοικοι	1928 κάτοικοι	1940 κάτοικοι
ΚΛΕΙΣΤΟ	5	18	25	109
ΚΥΔΩΝΙΑ	11	34	38	83
ΑΜΠΕΛΟΦΥΤΟ	11	34	36	55
ΣΥΝΟΛΟ		86	99	247

*Πληθυσμός κατά την εγκατάσταση των προσφύγων.

ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ
Το ολοκαύτωμα των χωριών, Αμπελόφυτο (Μουρσαλή), Κυδωνιά (Κοτσαλάρ) και Κλειστό (Μουσγαλή), είναι από τα πρώτα σε μια αλυσίδα μαρτυρικών τόπων από τους ναζί το φθινόπωρο του 1941.

Τα χωριά αυτά βρίσκονταν στην ανατολική πλευρά της οροσειράς των Κρουσίων μεταξύ των χωριών Ποντοκερασιάς και Ελληνικού.

Στις 6 Απριλίου 1941 τα γερμανικά στρατεύματα παραβιάζουν τα σύνορα της πατρίδας μας και του νομού μας από το χωριό Ακρίτα, όπου σύμφωνα με μαρτυρίες έχουμε και τους πρώτους νεκρούς.

Οι συμπατριώτες μας αντιδρούν άμεσα και οργανώνουν τον αγώνα τους ενάντια στον κατακτητή. Στα τέλη του Ιουνίου ιδρύεται η πρώτη ανταρτοομάδα στην ηπειρωτική Ελλάδα, ο «Αθανάσιος Διάκος», με αρχηγό τον Χρήστο Μόσχο, καπετάν Πέτρο αργότερα, από την Χαλκιδική, δάσκαλο στην Μαυροπλαγιά και έφεδρο αξιωματικό, υπαρχηγό τον Γιάννη Καριοφύλη (Στάθης) από τα Πορρόια Σερρών και σύνδεσμό με το ΜΓ (Μακεδονικό Γραφείο) του ΚΚΕ τον Χρήστο Αποστολίδη (Κεραυνός).

Την ίδια περίοδο με απόφαση του ΜΓ του ΚΚΕ ιδρύεται στην περιοχή των Κερδυλίων και η ανταρτοομάδα «Οδυσσέας Ανδρούτσος».

Ο «Αθανάσιος Διάκος» δραστηριοποιείται κυρίως στον ορεινό όγκο των Κρουσσίων του νομού Κιλκίς. Τα τρία χωριά Αμπελόφυτο, Κυδωνιά και Κλειστό βρέθηκαν στο επίκεντρο των διεργασιών, συγκρότησης και δραστηριοποίησης του. Στα χωριά αυτά συγκροτήθηκε επιτροπή που ανέλαβε την τροφοδοσία των ανταρτών. Μεταξύ άλλων στελέχη της ανταρτοομάδας ήταν και ο Βασίλης Πετρίδης, από το Κλειστό, που ορίσθηκε στρατιωτικός υπεύθυνος, ο Παύλος Κοτσαλίδης, από την Κυδωνιά, πολιτικός υπεύθυνος και ο Μελίτης Αθανασιάδης, από το Κλειστό, υπεύθυνος εφοδιασμού.
Οι δύο πρώτοι είναι ανάμεσα στους 96 εκτελεσθέντες.

Η δράση του «Αθανασίου Διάκου» προκάλεσε τις πρώτες απώλειες στην περιοχή στη Βερμάχτ, ανθρώπινες και υλικές.

Ενδεικτικά αναφέρουμε:

Στις 14 Σεπτεμβρίου 1941 ανατίναξε τη σιδηροδρομική γέφυρα Μουριών Κιλκίς, της γραμμής Θεσσαλονίκης - Αλεξανδρουπόλεως.

Στις 22 Σεπτέμβρη στήνει ενέδρα στο 62ο χλμ του δρόμου Θεσσαλονίκης – Σερρών σε γερμανικό φορτηγό και σκοτώνει τους δύο γερμανούς και τραυματίζει τους δυο Έλληνες συνοδούς τους. Περιποιήθηκαν τους έλληνες τραυματίες και τους άφησαν ελεύθερους Χαρακτηριστικά ήταν τα λόγια που τους είπε ο καπετάν Πέτρος. «Πατριώτες οι Έλληνες με τους Έλληνες. Με τους Γερμανούς κανένας Έλληνας».

Λαφυραγώγησαν τον οπλισμό και έκαψαν το αυτοκίνητο.

Είναι γνωστό πως οι γερμανοί είχαν δυστυχώς και έλληνες συνεργάτες. Ο σταθμάρχης χωροφυλακής της περιοχής ενημερώνει τα γερμανικά φρουραρχεία στο Κιλκίς, Λαχανά και Θεσσαλονίκη, ότι σύμφωνα με «ασφαλείς» πληροφορίες τα χωριά Αμπελόφυτο, Κυδωνιά και Κλειστό «λειτουργούν» σαν βάσεις των ανταρτών και οι κάτοικοι κατέχουν όπλα και συμμετέχουν στις αντάρτικες ομάδες.

Οι γερμανοί κατακτητές αντιδρούν με πρωτοφανή βαρβαρότητα. Στόχος τους είναι να καταπνίξουν κάθε αντιστασιακή εκδήλωση δια πυρός και σιδήρου, να σκορπίσουν τον τρόμο και να κάνουν την αγριότητα και βαρβαρότητα πολιτικό και στρατιωτικό επιχείρημα.

Οι ναζιστικές δυνάμεις αμέσως οργανώνουν το απάνθρωπο έγκλημα τους.

Στις 25 Οκτωβρίου του 1941 ημέρα Σάββατο φθάνουν ισχυρές μηχανοκίνητες δυνάμεις των ΕΣ ΕΣ και των ταγμάτων θανάτου και κυκλώνουν από μακριά σε δυο ζώνες την περιοχή και τα χωριά. Οι χιτλερικοί εισβάλουν ταυτόχρονα και στα τρία χωριά. Μαζί τους έχουν και κατοίκους από τα Θεοδόσια και το Ελληνικό, σαν προστατευτική ασπίδα. Αποστολή τους, να μην αφήσουν τίποτα όρθιο και να σκοτώσουν τον ανδρικό πληθυσμό. Χωρίς χρονοτριβή ερευνούν τα σπίτια και διαχωρίζουν τον ανδρικό πληθυσμό από τα γυναικόπαιδα, στα οποία δίνουν προθεσμία μιας ώρας να εγκαταλείψουν τα χωριά και να πάνε στο Λαχανά. Χωρίς καθυστέρηση μαζεύουν τον ανδρικό πληθυσμό από 15 χρονών και πάνω, τους εκτελούν. Ισοπεδώνουν και τρία χωριά.

Στο Αμπελόφυτο και Κυδωνιά εκτελούν τους άνδρες στις πλατείες των χωριών. Δέκα κάτοικοι από το Ίσωμα που βρίσκονταν στην Κυδωνιά εκτελέστηκαν μαζί με τους κατοίκους του χωριού. Στο Κλειστό τους βάζουν μέσα στην εκκλησία και αρχίζουν να την γκρεμίζουν με δυναμίτες. Όσοι πετάγονται έξω για να γλιτώσουν θερίζονται στην κυριολεξία από τους γερμανούς. Εκτελεσθέντες 96 πατριώτες. Καίνε και τα τρία χωριά, δεν αφήνουν όρθια πέτρα, τα ισοπεδώνουν.

Το τριπλό ομαδικό έγκλημα των χιτλεροφασιστών δημίων εντασσόταν στην τρομοκράτηση και στην πολιτική των λεγομένων αντιποίνων.

Αποκαλυπτική και ασυνήθιστα ειλικρινής είναι η μαρτυρία του γερμανού δεκαεννέα Willy H., που περιγράφει την εκτέλεση των κατοίκων του Κλειστού και ονοματίζει τους γερμανούς εκτελεστές.

Η εκτέλεση των κατοίκων του Κλειστού (Willy H)

“Ύστερα από μερικές μέρες, ξανά λίγο πριν από τα μεσάνυχτα, σήμανε νέος συναγερμός. Τα χαράματα ο λόχος μας περικύκλωσε ένα ορεινό χωριό και δόθηκε εντολή να πιαστούν όλοι οι άνδρες ανάμεσα 16 και 65 χρονών. Αυτοί οι άνδρες –ήταν 35- κλείστηκαν στο ξωκλήσι που ήταν στην άκρη του χωριού. Τα γυναικόπαιδα διατάχθηκαν να φορτώσουν τα κάρα με τα υπάρχοντά τους και να εγκαταλείψουν το χωριό μέχρι τις 10 το πρωί. 

Τότε αποδείχθηκε πως ένα αγόρι κάτω από τα 16 ήταν ανάμεσα στους κρατούμενους και αφέθηκε ελεύθερο για να ακολουθήσει τους άλλους που είχαν ήδη αποχωρήσει. Εμείς ακόμα δεν ξέραμε τι θα γίνονταν οι συλληφθέντες, αλλά τότε μας ήρθε η διαταγή να τους εκτελέσουμε. Κάποιος έκανε νόημα στους πρώτους τρεις άντρες να βγουν από το ξωκλήσι και ο διοικητής μας, υπολοχαγός Dilg, τους υπέδειξε να προχωρήσουν προς μιαν ορισμένη κατεύθυνση. Τους σκότωσε ο ίδιος από απόσταση πέντε περίπου μέτρων. 

Και άλλοι τρεις θανατώθηκαν με τον ίδιο τρόπο. Ύστερα απ’ αυτό κανείς δεν ήθελε να βγει πια. Τότε διατάχθηκε να κλειστεί η πόρτα και από τα παράθυρα ρίχθηκαν χειροβομβίδες μέσα στο ξωκλήσι. Κατόπιν μπήκαν μέσα ο επιλοχίας Voigt, οι υπαξιωματικοί Panneke, Gradehand και άλλοι για να ρίξουν στους επιζώντες τη χαριστική βολή. Στο τέλος σκαπανείς ανατίναξαν το ξωκλήσι και πυρπολήθηκε το χωριό. Όσο μπορούσαμε να δούμε στο ορεινό τοπίο, καίγανε τα χωριά. Δεν ξέρω πόσοι λόχοι είχαν δράσει συνολικά. Όταν αποχωρήσαμε, είδα και τον διοικητή του τάγματος, ταγματάρχη Geissler”.

Μαρτυρία του τότε γερμανού δεκανέα Willy H. Από το άρθρο του Χάγκεν Φλάισερ “Αντίποινα των γερμανικών δυνάμεων Κατοχής στην Ελλάδα 1941-1944. (από εφημ. «Μακεδονία»)

Η καταστροφή αυτή δεν ήταν μεμονωμένο γεγονός. Στην ηπειρωτική Ελλάδα προηγήθηκαν τα Άνω και Κάτω Κερδύλια στις 17 Οκτωβρίου 1941 με 222 εκτελεσθέντες και το Μεσόβουνο Κοζάνης στις 23 Οκτωβρίου 1941 με 165 εκτελεσθέντες. Πρόκειται για τα πρώτα ολοκαυτώματα στην Ευρώπη. Στη συνέχεια ακολούθησαν μια σειρά από μαρτυρικές πόλεις και χωριά, Καλάβρυτα, Βιάννο, Δίστομο, Χορτιάτης κ.α.

Βαρύ το τίμημα των πατριωτών των τριών μαρτυρικών χωριών στο βωμό της πανάκριβης λευτεριάς. Οι πόντιοι πρόσφυγες αφού γλύτωσαν από το κεμαλικό καθεστώς κατά τον ξεριζωμό του 1922, μοίρα σκληρή τους επεφύλαξε να πέσουν από τη ναζιστική θηριωδία.

Στις 25 Οκτωβρίου 2012 συμπληρώθηκαν 71 χρόνια από την αποφράδα εκείνη μέρα, κι όμως η συλλογική εθνική μνήμη κάθε άλλο παρά έχει τοποθετήσει στη θέση που αξίζει στο μαρτυρολόγιο, τιμώντας την μνήμη των θυμάτων τις ναζιστικής θηριωδίας.

Στη Δίκη της Νυρεμβέργης, δίκη των εγκληματιών πολέμου, που δικάστηκε και καταδικάστηκε ο φασισμός για τα στυγερά εγκλήματα του σε βάρος της ανθρωπότητας, σαν αποδείξεις για τα ανομολόγητα και αχαρακτήριστα εγκλήματα του στη χώρα μας, δέσποσαν τα ολοκαυτώματα των Καλαβρύτων, του Διστόμου, του Κομμένου και οι εκτελέσεις στην Αθήνα. Τα ολοκαυτώματα της Πατρίδας μας είναι πάρα πολλά. Από τα πρώτα και αυτό των ορεινών χωριών των Κρουσίων.

Παρακάτω παραθέτουμε κατάλογο των 86 εκτελεσθέντων από τους 96 εκτελεσθέντες.


ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΕΣ ΣΕ ΑΜΠΕΛΟΦΥΤΟ, ΚΥΔΩΝΙΕΣ ΚΑΙ ΚΛΕΙΣΤΟ 25/9/1941

Εφημερίδα «ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ» Μπουένος Αύρες Αργεντινής στις 3.9.1943

01. Ακριβόπουλος Ιωάννης, δάσκαλος

02. Αμπατζίδης Θ. Κωνσταντίνος

03. Βασιλειάδης Κ. Αλέξης, γιός του Κωνσταντίνου

04. Βασιλειάδης Κωνσταντίνος

05. Γεωργουλίδης Γεώργιος

06. Γκιαντάς ( ή Γιαντάς) Τριαντάφυλλος

07. Εμμανουηλίδης Παναγιώτης

08. Θεοφανίδης Γεώργιος

09. Ιωαννίδης Αναστάσιος, αδελφός του Αριστείδη και Ισίδωρου

10. Ιωαννίδης Αριστείδης, αδελφός του Αναστάσιου
και Ισίδωρου

11. Ιωαννίδης Ισίδωρος, αδελφός του Αριστείδη και
Αναστάσιου

12. Ιωαννίδης Μιχάλης

13. Ιωσηφίδης Βίκτωρ, αδελφός του Βλαδίμηρου

14. Ιωσηφίδης Βλαδίμηρος, αδελφός του Βίκτωρα

15. Καμινίδης Ιωάννης

16. Καμινίδης (ή Καμενίδης) Σπύρος

17. Κατσίκας Αναστάσιος

18. Κατσίκας Θωμάς

19. Κατσόλας Ι. Χρήστος

20. Κεσετζής Αναστάσιος

21. Κεσίδης Αναστάσιος

22. Κλινικίδης Μ. Θεόδωρος

23. Κοπανίδης Δημήτριος

24. Κοτσαλίδης Παύλος, αδελφός του Χριστόφορου

25. Κου Κωνσταντίνος

26. Κουρατίδης Ιωάννης

27. Κοφτερός Δημήτριος

28. Μουρατίδης Λάζαρος

29. Παπαδόπουλος Ιωάννης

30. Παπαδόπουλος Χαράλαμπος

31. Παπάς Ι. Κωνσταντίνος

32. Πετρίδης Αβραάμ, πατέρας του Βασίλη και
Γεώργιου

33. Πετρίδης Βασίλειος, γιός του Αβραάμ

34. Πετρίδης Γεώργιος, γιός του Αβραάμ

35. Πετρίδης Κωνσταντίνος

36. Πετρίδης Χριστόφορος

37. Σαϊβανίδης Γεώργιος

38. Στεφανίδης Γεώργιος

39. Τουκλαρίδης Χρήστος

40. Τουλκερίδης Χαράλαμπος

41. Τριανταφυλλίδης Αβραάμ

42. Τριανταφυλλίδης Ιωάννης

43. Τριανταφυλλίδης Λεωνίδας

44. Τριανταφυλλίδης Μελέτης

45. Τριανταφυλλίδης Χαράλαμπος

46. Τσουρεκίδης (ή Τσορουκίδης) Δημήτριος

47. Χαλκίδης Ιωακείμ

48. Χαλκίδης Παναγιώτης

49. Χαλπίδης Χρήστος

50. Χριστοφορίδης Σπύρος

Εφημερίδα «Μαχητής του Κιλκίς» 26.10.1984



01. Αντώνης (αγνώστου επωνύμου)

02. Βέλτσιος Γεώργιος από το Ίσωμα

03. Βέλτσιος Δημήτρης από το Ίσωμα

04. Βίκτωρ (αγνώστου επωνύμου)

05. Βλάσης (αγνώστου επωνύμου)

06. Γραμματίκας Χριστόδουλος από το Ίσωμα

07. Δελής Αθανάσιος από το Ίσωμα

08. Ευρυβιάδης Σηξμελές από το Ίσωμα

09. Θεοδωρίδης Αλέξης

10. Θεοδωρίδης Βίκτωρας

11. Ιωαννίδης Αρχοντής

12. Καπανίδης Μιχάλης

13. Κερασίδης Αλέξης

14. Κερασίδης Αναστάσιος

15. Κερασίδης Φώτης

16. Κομεσίδης Κώστας

17. Κοτσαλίδης Νίκος

18. Κουρατίδης Ιωάννης

19. Κωνσταντινίδης Γεώργιος

20. Κωνσταντινίδης Κώστας

21. Μανωλάκογλου Πανάγος από την Κορωνούδα

22. Μουρατίδης Ιωάννης

23. Μπαχατζής Νίκος από το Ίσωμα

24. Πετσάνης Ιωάννης από το Ίσωμα

25. Στεφανίδης Θεοφύλακτος

26. Τοπούζης Πασχάλης από το Ίσωμα

27. Τουλκερίδης Αβραάμ

28. Τριανταφυλλίδης Κώστας

29. Τριανταφυλλίδης Παύλος

30. Τριανταφυλλίδου Μαρία

31. Τσαχουρίδης Δημήτρης

32. Χαλκίδης Ιωακείμ

Εφημερίδα «Ριζοσπάστης» 1.02.1974

Στη Κατάσταση του «Ριζοσπάστη» περιλαμβάνονται επιπλέον και οι παρακάτω:

01. Κοτανίδης Μιχαήλ

02. Κοτανίδης Λόλος , γιός του Μιχαήλ

03. Κοτσαλίδης Χριστόφορος αδελφός του Παύλου

04. Ποζίδης Κ.

Σημείωση: Η συγγενική σχέση, για όσους αναφέρουμε, είναι από την εφημερίδα «Ριζοσπάστης».

Η λαϊκή μούσα τραγούδησε την θυσία των ηρωικών πατριωτών με το παρακάτω ποίημα.

ΤΑ ΚΑΨΑΝΕ ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΟΙ (ΠΟΙΗΜΑ ΓΙΑ ΑΜΠΕΛΟΦΥΤΟ, ΚΥΔΩΝΙΑ ΚΑΙ ΚΛΕΙΣΤΟ)

Το Μούρσαλι, το Μούσγαλι,

Το Κότσαλαρ, τα τρία,

Τα κάψανε οι γερμανοί,

Του Χίτλερ τα θηρία.



Τους Μουρσαλιώτες κλείσανε

Μέσα στην εκκλησιά τους

Και τους εβάλανε φωτιά

Μαζί με τα παιδιά τους.



Κι ένα πρωτοπαλίκαρο

Το θάνατο αψηφώντας:

- Μη μας ξεχνάτε Έλληνες,

είπε χαμογελώντας.


Αναγνώριση από την Πολιτεία του ολοκαυτώματος των τριών χωριών του Κιλκίς και ανακήρυξη τους σε μαρτυρικούς τόπους


Το επίσημο κράτος μέχρι και σήμερα τα αγνοεί, ποτέ δεν τίμησε την θυσία τους. Και όχι μόνο αυτό, στη θέση των ερειπίων των τριών αυτών χωριών, που θα έπρεπε να ήταν τόπος προσκυνήματος, φρόντισε να φυτεύσει δένδρα με αποτέλεσμα σήμερα να είναι δασώδεις έκταση και τίποτα να μην θυμίζει την ύπαρξη και την ιστορία τους. Η εκκλησία του Προφήτη Ηλία στο Κλειστό, που τα ανθρωπόμορφα κτήνη κάψανε μέσα τα ηρωικά παλληκάρια του χωριού, χάνεται μέσα στο χρόνο και την αδιαφορία και δεν αποτελεί ιστορικό μνημείο.

Σήμερα μετά από 72 σχεδόν χρόνια αποτελεί ιστορικό χρέος της πολιτείας να αναγνωρίσει και επίσημα το ολοκαύτωμα των τριών χωριών και να χαρακτηρισθούν μαρτυρικοί τόποι, όπως πραγματικά και είναι.

* Βασίλης Κωνσταντινίδης
Οικονομολόγος
Πρόεδρος του Δ.Σ.
Συλλόγου Κιλκισιωτών Αθήνας και Περιχώρων