ΖΥΡΑΝΑ ΖΑΤΕΛΗ : Με το παράξενο όνομα Ραμάνθυς Ερέβους .Ο θάνατος ήρθε τελευταίος

Γράφει ο Φώτης Μσόπουλος

– « Εις έρεβος στρέψας ….»Οδύσσεια κ 528

«Εδώ τελειώνουν τα έργα της θάλασσας , τα έργα της αγάπης .

Εκείνοι που κάποτε θα ζήσουν εδώ που τελειώνουμε

αν τύχει και μαυρίσει στη μνήμη τους το αίμα και ξεχειλίσει

ας μη μας ξεχάσουν, τις αδύναμες ψυχές μέσα στ’ ασφοδίλια,

ας γυρίσουν προς το Έρεβος τα κεφάλια των θυμάτων:

Εμείς που τίποτα δεν είχαμε θα τους διδάξουμε τη γαλήνη (1)   

   Αυτοί οι στίχοι περιδιαβάζουν τη ζατελική μυθιστορία. Το σεφερικό  «Μυθιστόρημα», ανακαλεί σε συν-ζήτηση το μυθιστόρημα της όπου ο Θάνατος – αξιωματικά -  έρχεται τελευταίος, γιατί περιέχει τη θεληματική οικειοποίηση, σαν αφομοίωση και εξορκισμό.

Μέσα απ’ το έρεβος αναδύονται οι μορφές της απώλειας και γεννιόμαστε ξανά.Τα πρόσωπα του έργου διδάσκουν  τη γαλήνη : την αποδοχή, αυτών, που αφήνει ο θάνατος στη βιωματική του υπόσταση, σ’ ένα χρόνο πίσω, μακρινό κι ακαθόριστο, σαν ομίχλη (2)

    Όπως όλα τα πολυσέλιδα μυθιστορήματα της, και σ ’αυτό, η προσπάθεια να το κατακτήσεις σπρώχνει το χρόνο  με  κάθε τρόπο, εκβιάζει το παρόν να γυρίσει την πλάτη του στο υπάρχειν του όντως όντoς, ν’ αποκτήσει το χρώμα του παρελθόντος, να ηλικιωθεί, να γεράσει … Οι ήρωες του βιβλίου βαδίζουν απ’ την αρχή προς το θάνατο σαν τη μόνη καταφυγή. Ηλικιώνονται κι ‘ηλικιώνεται’ κανείς μαζί τους μέσα στο μεγάλο εύρος του τόπου –χρόνου των συμβάντων. Οι ζατελικοί ήρωες είναι γέροι, ήδη, γέροι απ’ την αρχή, μπεκετικές φιγούρες απ’ τη γέννηση τους, με ρυτίδες,  με ρυτίδες  στο πρόσωπο ακόμα κι αν υπάρχουν ως παιδιά:

Μπορούμε τώρα να ξαναρχίσουμε να παίξουμε με τα πράγματα όπως τότε, παιδιά, ανέμελοι και νέοι . Οι γέροι του Μπέκετ, και σχεδόν μόνο γέρους συναντάμε στις γραμμές του , είναι το τίμημα που πληρώνει ο ίδιος για να μας  κρατήσει ζωντανούς (3). Κι εδώ συμβαίνει κάτι ανάλογο. Όλα τα πρόσωπα έχουν στη μοίρα τους γραφτό να πεθάνουν μέσα σε μια ανεξήγητη νομοτέλεια – κι ο Ραμάνθυς Ερέβους τελευταίος

( ; ),  θυμίζοντας τον Μαλόν: « έρχονται απ’  το χάος  και δεν βρίσκουν ησυχία αν δεν τραβήξουνε κι εσένα μέσα  κει » (4)

        « Πως μπορεί κανείς να ζήσει; Αλλά πρέπει να το καταλάβουμε στη μεγαλύτερη  ένταση και με την απολύτως κυριολεκτική σημασία …. Γιατί η ζωή δεν είναι εύκολο πράγμα και δεν ζεις επειδή έχεις γεννηθεί …. Η ζωή είναι τέχνη που πρέπει να μάθεις…» . (5)  Έτσι, όταν όλα φαίνονται πλέον να χάνουν την οργανικότητα του  ονειρικού ρόλου τους ή την υπαρχικότητα τους, τότε η λύση οδεύει προς τη μεταφυσική –αποκρυφιστική, πνιγμονή κάποιες φορές και άρνηση του πεπρωμένου, σαν το σκοτεινό ‘παιχνίδι’ με τις κούκλες . Αυτές είναι οι πλευρές των ‘ετερωνύμων’   στοιχείων της μεταφυσικής συν-παρουσίας της Ζατέλη με τα αλλοτινά ‘ετερώνυμα’ του Πεσσόα, όπου και η ίδια πεθαίνει πολλές φορές στα ‘ετερώνυμα’ πρόσωπα ( δικά της ) του έργου που συνέθεσε, πλεκτάνη της μοίρας , τραγωδία και οδύνη μαζί (6)    επειδή κάποιοι άλλοι , αλλού έχουν αποφασίσει τη δική μας – την έκβαση της- ερήμην …. Το ζατελικό πεπρωμένο πλανιέται πριν αρχίσει η ζωή ως δικό του ‘υφεστηκέναι’, υπαγορεύεται σαν πράξη έξω –υπαρκτική , στο στωικό fragmentum, όπου οι ήρωες επιλέγουν –προετοιμάζουν  τη φυγή τους απ΄τα εγκόσμια ( 7) σαν  ύψιστη επιλογή  γιατί έχουν συμφιλιωθεί με τον χρόνο – διηνεκές, με το

χρόνο –λόγο.      

     Ξεδιπλώνοντας , λοιπόν τη γραφή σαν χρονο γραμμικό, άλλοτε κυκλικό, επαναλήψιμο, αριστοτελικό ή ηρακλείτειο, η Ζατέλη μας υποβάλλει στην εκδοχή ενός χρόνου που είναι ποιητικός, υποδόρια μπορχεσιανός και ταυτόχρονα αποκρυφιστικός, εξεζητημένα μετα-νεωτερικός και αμείλικτος, όπου ο τελευταίος  θάνατος – όταν έρχεται – δεν έχει καμιά σημασία: Ο  καθένας από μας έχει το δικαίωμα να πεθάνει τελευταίος ….

  

• (1) Γ.Σεφέρης, Μυθιστόρημα- ΚΔ.Ποιήματα- Ίκαρος , 1976 ( σχόλια Γ.Σαββίδη ) σελ. 71 και 318  
•  (2) Άννα Λυδάκη, στο όδος Πανός – « Αφιέρωμα στη Ζυράννα Ζατέλη», Οκτ-Δεκ 2010 σελ 176
• (3 ) Σαμουέλ Μπέκετ, Πρόζες, σχόλια Γεράσιμος Βώκος, σελ 46 μτφρ. Εριφύλη Μαρωνίτη, Πατάκης 2002
• ( 4) ο.π. σελ 14
• (5) ο.π. σελ 11
• (6) Fernando Pessoa, Ηρόστρατος – η αναζήτηση της αθανασίας, εισ- μτφρ Χάρης Βλαδιανός, Εξάντας 2001, σελ 9επ.

(7) Μαρία Δαράκη, Μια Θρησκευτικότητα χωρίς Θεό, Σύναλμα, 1991, σελ 156-163