- Φωτεινή (Φαίη) Δ. Κυριακίδου,
Σύμβουλος Ανάπτυξης, ΠΜΣ Κοινωνική Καινοτομία και Στρατηγικές Ανάπτυξης, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και Τομεάρχης Μετανάστευσης και Ασύλου της Νέας Δημοκρατίας
- Μαρκόπουλος Χ. Θωμάς,
Επικοινωνιολόγος και Ραδιοφωνικός Παραγωγός
Ονόματα ακούγονται πολλά, δεκάδες Αρκετοί, σχεδόν όλες και όλοι, από αυτούς είναι σοβαρά και συγκροτημένα πολιτικά οντά. Ίσως κάποιοι όχι τόσο... Μα τελικά τι χρειάζεται η Ελληνική Πολιτεία το 2025 για αυτόν τον, ταυτόχρονα εθνικά σπουδαίο και μεγάλο - μα και πολιτικά ''διακοσμητικό'' και ''τυπικό'' ρόλο; Ο αιώνας που ζούμε άρχισε με την προοπτική της κοινωνικής ουτοπίας.
Αυτή είναι κατά κύριο λόγο διεθνιστική και συνδυάζεται με την παγκοσμιοποίηση. Αποτελεί ένα ''περίεργο'' παιγνίδι της ιστορίας το ότι η προώθηση της παγκοσμιοποίησης, με ταυτόχρονη υποβάθμιση της σημασίας του έθνους και των κρατών, ήταν το πρώτο εγχείρημα που ανέλαβαν οι ''νεο-φιλελεύθεροι'' μετά την ήττα του κομμουνιστικού διεθνισμού, τον οποίο πολέμησαν μανιωδώς.
Πατριωτισμός λοιπόν. Μια έννοια που είχε κακοπάθει στο παρελθόν, μα και σήμερα, στην Ελλάδα, τόσο από την αριστερά όσο και από τη δεξιά. Ο πατριωτισμός -ως αίσθημα άδολης αγάπης για την πατρίδα που δεν εμπεριέχει καμιά αρνητική αξιολόγηση για τις πατρίδες των άλλων λαών- δεν αποτελεί πολιτικό πρόγραμμα από μόνος του. Και φυσικά μπορεί να συνδυαστεί με τον φιλελευθερισμό και τον προοδευτισμό, στην προοπτική ενός πραγματιστικού φιλελευθερισμού και απτού προοδευτισμού, ο οποίος εδράζεται στην ιστορική πραγματικότητα και τον κοινωνικό ρεαλισμό και δεν αρκείται σε θολές αναζητήσεις…
Αν ο κοινωνικός φιλελευθερισμός αντιστοιχεί στη διαμόρφωση των αναγκαίων όρων για την ατομική αυτο-πραγμάτωση των ικανοτήτων του ατόμου, ο πατριωτισμός αντιστοιχεί στην ανάγκη να υπηρετηθεί η συλλογικότητα μας. Ο πραγματισμός είναι το πεδίο που μπορεί να συναντηθεί η σύγχρονη δεξιά, η κεντροδεξιά, το κέντρο, οι σολιαδημοκράτες και η φιλοευρωπαϊκή αριστερά. Ο πατριωτισμός καλείται λοιπόν, να νοηματοδοτήσει τον πραγματισμό με αξίες, να αναδείξει την ηθική του διάσταση, η οποία δεν μπορεί να απουσιάζει από καμιά σύγχρονη πολιτική θεώρηση.
Ο διάλογος με την παράδοση και τις ρίζες, η παραδοχή και η προσπάθεια άμβλυνσης των δυσάρεστων όψεων της νεωτερικότητας, η απόπειρα ηθικής νοηματοδότησης της ελεύθερης οικονομίας, δύνανται να συνεισφέρουν στις ζυμώσεις που ήδη λαμβάνουν χώρα μέσα στην κοινωνία μας. Η αποδοχή ενός ρηχού φιλελευθερισμού, ως γενικής συνταγής, δεν μπορεί να προσφέρει και να συνεγείρει μεγάλα κοινωνικά σώματα. Αντίθετα, τα αποξενώνει. Από την άλλη, όπως αποτυπώνεται σε όλες τις έρευνες – μετρήσεις – δημοσκοπήσεις ότι ο πατριωτισμός μπορεί να καταστεί ο κρίσιμος ενοποιητικός παράγοντας του πολιτικού χώρου από την από την σύγχρονη δεξιά και την φιλελεύθερη κεντροδεξιά έως την φιλοευρωπαϊκή κεντροαριστερά και την δημοκρατική αριστερά.
Φιλελεύθερος είναι εκείνος που υπερασπιζεται την ελευθερία σε κάθε κοινωνική και οικονομική υπόσταση της και αγωνίζεται για το κοινό δίκιο. Πατριώτης είναι εκείνος που δίνει το κάτι παραπάνω, σε κάθε τομέα της ζωής, ιδιωτικό και δημόσιο, δίχως να αναρωτιέται για την ανταποδοτικότητα των πράξεών του, γιατί αγαπά την πόλη, το χωριό, τους συνανθρώπους του.
Όμως, ο πατριωτισμός στον 21ο αιώνα οφείλει να ανανεωθεί και να εμπλουτισθεί. Το περιεχόμενό του δεν μπορεί να περιλαμβάνει οποιαδήποτε όψη ''σωβινισμού''. Δεν μπορεί να εξαντλείται σε τυπολατρική μίμηση παραδόσεων. Δεν μπορεί να γεννά μίσος. Δεν μπορεί να περιορίζεται σε κορώνες επανατοποθέτησης της ευρωπαϊκής μας πορείας – κάθε φορά που κάτι δεν μας αρέσει. Δεν μπορεί από την άλλη να επιδιώκεται η αυτο-αναίρεσή του, με την αναζήτηση μιας δανεικής ευρωπαϊκής ταυτότητας.
Ο σύγχρονος πατριωτισμός υπηρετείται και εκφράζεται από την κοινωνική πλειοψηφία που θεωρεί τη σκληρή δουλειά μέσο ατομικής και συλλογικής προκοπής, που δεν εγκαταλείπει τους κοινωνικά αδύναμους, που σέβεται την θρησκευτικότητα και την πίστη, που απεχθάνεται τον λαϊκισμό και τον ελιτισμό, που εμπνέεται από την ιδέα του έθνους και την ιστορία του, που υπακούει στους νόμους, που καθοδηγείται από το ιδανικό μιας φιλελεύθερης και δημοκρατικής συντεταγμένης πολιτείας. Μιας δίκαιης κοινωνίας.
Όσες/Όσοι από εμάς διδαχτήκαμε αρχές/τέχνες/πρακτικές του Μάρκετινγκ κάποια στιγμή στην ακαδημαϊκή και πανεπιστημιακή μας ζωή, είχαμε την ευκαιρία να βρούμε στον δρόμο μας τα 4Π (P), τα οποία αποτελούν το συστατικό επιτυχίας ενός προϊόντος, ενος προσώπου ή μιας υπηρεσίας, μέσα από τον σχεδιασμό της σωστής στρατηγικής, η οποία στηρίζεται:
1) Στα χαρακτηριστικά του προϊόντος, προσώπου ή της υπηρεσίας (Product).
2) Στην τιμή (Price) του προϊόντος/προσώπου/υπηρεσίας.
3) Στη σωστή τοποθέτησή του στην αγορά (Place).
4) Στη σωστή προώθησή του (Promotion).
Αναλύοντας τα πιο πάνω χαρακτηριστικά μπορεί κανείς εύκολα να διακρίνει τη σημαντικότητά τους στην πολιτική αρένα, μιας και ο καθένας πολιτικός είναι ένα ξεχωριστό άτομο, μια ξεχωριστή οντότητα με τα δικά του χαρακτηριστικά, όπως π.χ. τα στοιχεία της προσωπικότητάς του, ακόμη και το όνομά του και η ίδια η ταυτότητά του.
Παράλληλα, ο κάθε πολιτικός διαθέτει τη δική του αξία. Όχι σε χρήμα αλλά σε ανθρώπινες Αξίες (Price/Values)! Π.χ., ο βαθμός που πιστεύει στην ισότητα των ψηφοφόρων του (πολιτών) καθορίζει ένα μέρος της τιμής του, μιας και η Πίστη στην Ισότητα αποτελεί μια ανθρώπινη αξία. Με τον ίδιο τρόπο μετριέται η κάθε του ξεχωριστή αξία (π.χ. η Πίστη στη Δημοκρατία, κλπ.).
Φυσικά, όσο ποιοτικά κι αν είναι τα χαρακτηριστικά του (1) αλλά και οι αξίες του (2), τίποτα δεν θα έχει σημασία, αν δεν τα τοποθετήσει σωστά μπροστά στον κόσμο (Place). Π.χ., μιλώντας σε επετείους, παρελάσεις, εκδηλώσεις, συνέδρια, κέντρα ηλικιωμένων, κέντρα νεότητας, κλπ. Με τον ίδιο δηλαδή τρόπο που τοποθετείται ένα προϊόν/υπηρεσία μπροστά στα ράφια του πελάτη, ο κάθε πολιτικός καλείται να «τοποθετήσει» τον εαυτό του μπροστά στα μάτια του ψηφοφόρου/πολίτη).
Τέλος, όλα τα πιο πάνω επίσης δεν θα έχουν κανένα αντίκρισμα, αν δεν γίνουν γνωστά και κατανοητά στον κόσμο. Κανένα προϊόν και καμιά υπηρεσία δεν μπορούν να γίνουν γνωστά, αν δεν προωθηθούν (Promotion) π.χ. με Δημόσιες Σχέσεις, Διαφήμιση, Δίκτυα Κοινωνικής Δικτύωσης, κλπ. Με τον ίδιο τρόπο, ένας πολιτικός δεν μπορεί να πείσει για τις ιδέες /προτάσεις του, αν δεν προβάλει τα χαρακτηριστικά του, την αξία του, το πού θα βρούμε τον ίδιο (και τις προτάσεις του, οι οποίες αποσκοπούν στο να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες του κόσμου!).
Όταν ο εκάστοτε πολιτικός κατανοήσει τη σημασία των πιο πάνω και θεωρήσει τον εαυτό του ως ένα προϊόν που σκοπό έχει την ''ικανοποίηση'' των αναγκών του ψηφοφόρου/πολίτη, τότε και μόνον θα μπορέσει σταθερά και με συνέπεια να προβάλλει προτάσεις που θα έχουν αντίκρισμα, είτε πριν από την εκλογή του, είτε κατά τη διάρκεια της θητείας του.
Βασισμένα σε αυτούς τους τέσσερις άξονες, τα 4Π (P) του σημερινού και σύγχρονου πολιτικού πρωταγωνιστή οφείλουν να είναι:
- Την ποιότητα των χαρακτηριστικών της προσωπικότητάς του (Product)
- Την ποιότητα των αξιών του ως άνθρωπος (Price)
- Την ικανότητά του να είναι ''ψηλά'' στα μάτια του κόσμου (Place)
- Tην ικανότητά του να προβάλλει τα πιο πάνω μέσα από την ποιότητα του ιδίου και των προτάσεών του, πάντα προς όφελος της κοινωνίας (Promotion).
''Παίζοντας'' με το τίτλο και τις λέξεις -τα 4Π- και με βάση την παρούσα επικαιρότητα και τις τρέχουσες εξελίξεις μπορούμε να πούμε ότι το ιδανικό άτομο για την θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας θα ήταν: ένα καθαρά Πολιτικό πρόσωπο, ξεκάθαρα Προοδευτικών αξιών στα ανθρωπιστικά, δυναμικά Πατριωτικών αρχών σε ζητήματα εθνικά, εξωτερικά και διεθνή και με Πραγματιστική - Ρεαλιστική (κοινωνική και οικονομική) θεώρηση της Ελλάδας και της Ευρώπης του σήμερα.
Τελικά μπορεί τα ονόματα ελάχιστη σημασία να έχουν... σημασία έχει η ουσία! Στην παρούσα Ελλάδα ως Επικράτεια και Πατρίδα, μα και στον ιδιαίτερο τόπο μας ο καθένας και η καθεμιά, μα και συνολικά ως ανοιχτή Κοινωνία των Πολιτών και ενεργή Λαϊκή Οντότητα, χρειαζόμαστε Πατριώτες - Δημοκράτες Πολίτες! Και πρωτίστως πολιτικές ηγεσίες, σε κάθε βαθμίδα, που θα καλλιεργήσουν και θα αναδείξουν τον σύγχρονο πατριωτισμό, δίχως να τον φοβούνται. Τέτοιο άτομο οφείλει να είναι και το άτομο, η κυρία - είτε ο κύριος, για τον ανώτατο κρατικό και πολιτειακό ρόλο. Μακάρι να είναι χρήσιμη/χρήσιμος σε όλα! Καλά Χριστούγεννα, Χρόνια Πολλά, Καλές Γιορτές, με Υγεία, Προκοπή και πολλά Χαμόγελα, σε όλες και όλους. 1/4 21ου αιώνα, Καλή μας Χρονιά!
Πατριωτισμός λοιπόν. Μια έννοια που είχε κακοπάθει στο παρελθόν, μα και σήμερα, στην Ελλάδα, τόσο από την αριστερά όσο και από τη δεξιά. Ο πατριωτισμός -ως αίσθημα άδολης αγάπης για την πατρίδα που δεν εμπεριέχει καμιά αρνητική αξιολόγηση για τις πατρίδες των άλλων λαών- δεν αποτελεί πολιτικό πρόγραμμα από μόνος του. Και φυσικά μπορεί να συνδυαστεί με τον φιλελευθερισμό και τον προοδευτισμό, στην προοπτική ενός πραγματιστικού φιλελευθερισμού και απτού προοδευτισμού, ο οποίος εδράζεται στην ιστορική πραγματικότητα και τον κοινωνικό ρεαλισμό και δεν αρκείται σε θολές αναζητήσεις…
Αν ο κοινωνικός φιλελευθερισμός αντιστοιχεί στη διαμόρφωση των αναγκαίων όρων για την ατομική αυτο-πραγμάτωση των ικανοτήτων του ατόμου, ο πατριωτισμός αντιστοιχεί στην ανάγκη να υπηρετηθεί η συλλογικότητα μας. Ο πραγματισμός είναι το πεδίο που μπορεί να συναντηθεί η σύγχρονη δεξιά, η κεντροδεξιά, το κέντρο, οι σολιαδημοκράτες και η φιλοευρωπαϊκή αριστερά. Ο πατριωτισμός καλείται λοιπόν, να νοηματοδοτήσει τον πραγματισμό με αξίες, να αναδείξει την ηθική του διάσταση, η οποία δεν μπορεί να απουσιάζει από καμιά σύγχρονη πολιτική θεώρηση.
Ο διάλογος με την παράδοση και τις ρίζες, η παραδοχή και η προσπάθεια άμβλυνσης των δυσάρεστων όψεων της νεωτερικότητας, η απόπειρα ηθικής νοηματοδότησης της ελεύθερης οικονομίας, δύνανται να συνεισφέρουν στις ζυμώσεις που ήδη λαμβάνουν χώρα μέσα στην κοινωνία μας. Η αποδοχή ενός ρηχού φιλελευθερισμού, ως γενικής συνταγής, δεν μπορεί να προσφέρει και να συνεγείρει μεγάλα κοινωνικά σώματα. Αντίθετα, τα αποξενώνει. Από την άλλη, όπως αποτυπώνεται σε όλες τις έρευνες – μετρήσεις – δημοσκοπήσεις ότι ο πατριωτισμός μπορεί να καταστεί ο κρίσιμος ενοποιητικός παράγοντας του πολιτικού χώρου από την από την σύγχρονη δεξιά και την φιλελεύθερη κεντροδεξιά έως την φιλοευρωπαϊκή κεντροαριστερά και την δημοκρατική αριστερά.
Φιλελεύθερος είναι εκείνος που υπερασπιζεται την ελευθερία σε κάθε κοινωνική και οικονομική υπόσταση της και αγωνίζεται για το κοινό δίκιο. Πατριώτης είναι εκείνος που δίνει το κάτι παραπάνω, σε κάθε τομέα της ζωής, ιδιωτικό και δημόσιο, δίχως να αναρωτιέται για την ανταποδοτικότητα των πράξεών του, γιατί αγαπά την πόλη, το χωριό, τους συνανθρώπους του.
Όμως, ο πατριωτισμός στον 21ο αιώνα οφείλει να ανανεωθεί και να εμπλουτισθεί. Το περιεχόμενό του δεν μπορεί να περιλαμβάνει οποιαδήποτε όψη ''σωβινισμού''. Δεν μπορεί να εξαντλείται σε τυπολατρική μίμηση παραδόσεων. Δεν μπορεί να γεννά μίσος. Δεν μπορεί να περιορίζεται σε κορώνες επανατοποθέτησης της ευρωπαϊκής μας πορείας – κάθε φορά που κάτι δεν μας αρέσει. Δεν μπορεί από την άλλη να επιδιώκεται η αυτο-αναίρεσή του, με την αναζήτηση μιας δανεικής ευρωπαϊκής ταυτότητας.
Ο σύγχρονος πατριωτισμός υπηρετείται και εκφράζεται από την κοινωνική πλειοψηφία που θεωρεί τη σκληρή δουλειά μέσο ατομικής και συλλογικής προκοπής, που δεν εγκαταλείπει τους κοινωνικά αδύναμους, που σέβεται την θρησκευτικότητα και την πίστη, που απεχθάνεται τον λαϊκισμό και τον ελιτισμό, που εμπνέεται από την ιδέα του έθνους και την ιστορία του, που υπακούει στους νόμους, που καθοδηγείται από το ιδανικό μιας φιλελεύθερης και δημοκρατικής συντεταγμένης πολιτείας. Μιας δίκαιης κοινωνίας.
Όσες/Όσοι από εμάς διδαχτήκαμε αρχές/τέχνες/πρακτικές του Μάρκετινγκ κάποια στιγμή στην ακαδημαϊκή και πανεπιστημιακή μας ζωή, είχαμε την ευκαιρία να βρούμε στον δρόμο μας τα 4Π (P), τα οποία αποτελούν το συστατικό επιτυχίας ενός προϊόντος, ενος προσώπου ή μιας υπηρεσίας, μέσα από τον σχεδιασμό της σωστής στρατηγικής, η οποία στηρίζεται:
1) Στα χαρακτηριστικά του προϊόντος, προσώπου ή της υπηρεσίας (Product).
2) Στην τιμή (Price) του προϊόντος/προσώπου/υπηρεσίας.
3) Στη σωστή τοποθέτησή του στην αγορά (Place).
4) Στη σωστή προώθησή του (Promotion).
Αναλύοντας τα πιο πάνω χαρακτηριστικά μπορεί κανείς εύκολα να διακρίνει τη σημαντικότητά τους στην πολιτική αρένα, μιας και ο καθένας πολιτικός είναι ένα ξεχωριστό άτομο, μια ξεχωριστή οντότητα με τα δικά του χαρακτηριστικά, όπως π.χ. τα στοιχεία της προσωπικότητάς του, ακόμη και το όνομά του και η ίδια η ταυτότητά του.
Παράλληλα, ο κάθε πολιτικός διαθέτει τη δική του αξία. Όχι σε χρήμα αλλά σε ανθρώπινες Αξίες (Price/Values)! Π.χ., ο βαθμός που πιστεύει στην ισότητα των ψηφοφόρων του (πολιτών) καθορίζει ένα μέρος της τιμής του, μιας και η Πίστη στην Ισότητα αποτελεί μια ανθρώπινη αξία. Με τον ίδιο τρόπο μετριέται η κάθε του ξεχωριστή αξία (π.χ. η Πίστη στη Δημοκρατία, κλπ.).
Φυσικά, όσο ποιοτικά κι αν είναι τα χαρακτηριστικά του (1) αλλά και οι αξίες του (2), τίποτα δεν θα έχει σημασία, αν δεν τα τοποθετήσει σωστά μπροστά στον κόσμο (Place). Π.χ., μιλώντας σε επετείους, παρελάσεις, εκδηλώσεις, συνέδρια, κέντρα ηλικιωμένων, κέντρα νεότητας, κλπ. Με τον ίδιο δηλαδή τρόπο που τοποθετείται ένα προϊόν/υπηρεσία μπροστά στα ράφια του πελάτη, ο κάθε πολιτικός καλείται να «τοποθετήσει» τον εαυτό του μπροστά στα μάτια του ψηφοφόρου/πολίτη).
Τέλος, όλα τα πιο πάνω επίσης δεν θα έχουν κανένα αντίκρισμα, αν δεν γίνουν γνωστά και κατανοητά στον κόσμο. Κανένα προϊόν και καμιά υπηρεσία δεν μπορούν να γίνουν γνωστά, αν δεν προωθηθούν (Promotion) π.χ. με Δημόσιες Σχέσεις, Διαφήμιση, Δίκτυα Κοινωνικής Δικτύωσης, κλπ. Με τον ίδιο τρόπο, ένας πολιτικός δεν μπορεί να πείσει για τις ιδέες /προτάσεις του, αν δεν προβάλει τα χαρακτηριστικά του, την αξία του, το πού θα βρούμε τον ίδιο (και τις προτάσεις του, οι οποίες αποσκοπούν στο να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες του κόσμου!).
Όταν ο εκάστοτε πολιτικός κατανοήσει τη σημασία των πιο πάνω και θεωρήσει τον εαυτό του ως ένα προϊόν που σκοπό έχει την ''ικανοποίηση'' των αναγκών του ψηφοφόρου/πολίτη, τότε και μόνον θα μπορέσει σταθερά και με συνέπεια να προβάλλει προτάσεις που θα έχουν αντίκρισμα, είτε πριν από την εκλογή του, είτε κατά τη διάρκεια της θητείας του.
Βασισμένα σε αυτούς τους τέσσερις άξονες, τα 4Π (P) του σημερινού και σύγχρονου πολιτικού πρωταγωνιστή οφείλουν να είναι:
- Την ποιότητα των χαρακτηριστικών της προσωπικότητάς του (Product)
- Την ποιότητα των αξιών του ως άνθρωπος (Price)
- Την ικανότητά του να είναι ''ψηλά'' στα μάτια του κόσμου (Place)
- Tην ικανότητά του να προβάλλει τα πιο πάνω μέσα από την ποιότητα του ιδίου και των προτάσεών του, πάντα προς όφελος της κοινωνίας (Promotion).
''Παίζοντας'' με το τίτλο και τις λέξεις -τα 4Π- και με βάση την παρούσα επικαιρότητα και τις τρέχουσες εξελίξεις μπορούμε να πούμε ότι το ιδανικό άτομο για την θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας θα ήταν: ένα καθαρά Πολιτικό πρόσωπο, ξεκάθαρα Προοδευτικών αξιών στα ανθρωπιστικά, δυναμικά Πατριωτικών αρχών σε ζητήματα εθνικά, εξωτερικά και διεθνή και με Πραγματιστική - Ρεαλιστική (κοινωνική και οικονομική) θεώρηση της Ελλάδας και της Ευρώπης του σήμερα.
Τελικά μπορεί τα ονόματα ελάχιστη σημασία να έχουν... σημασία έχει η ουσία! Στην παρούσα Ελλάδα ως Επικράτεια και Πατρίδα, μα και στον ιδιαίτερο τόπο μας ο καθένας και η καθεμιά, μα και συνολικά ως ανοιχτή Κοινωνία των Πολιτών και ενεργή Λαϊκή Οντότητα, χρειαζόμαστε Πατριώτες - Δημοκράτες Πολίτες! Και πρωτίστως πολιτικές ηγεσίες, σε κάθε βαθμίδα, που θα καλλιεργήσουν και θα αναδείξουν τον σύγχρονο πατριωτισμό, δίχως να τον φοβούνται. Τέτοιο άτομο οφείλει να είναι και το άτομο, η κυρία - είτε ο κύριος, για τον ανώτατο κρατικό και πολιτειακό ρόλο. Μακάρι να είναι χρήσιμη/χρήσιμος σε όλα! Καλά Χριστούγεννα, Χρόνια Πολλά, Καλές Γιορτές, με Υγεία, Προκοπή και πολλά Χαμόγελα, σε όλες και όλους. 1/4 21ου αιώνα, Καλή μας Χρονιά!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η Γνώμη Κιλκίς- Παιονίας διευκρινίζει στους αναγνώστες της ότι θεωρεί αυτονόητο το δικαίωμα του σχολιασμού και της κριτικής έκφρασης, όταν αυτό φυσικά δεν στοχεύει στην απαξίωση, στην ύβρη και στην προσβολή ατόμων και θεσμών.
Το αναγνωστικό κοινό θα πρέπει να γνωρίζει ότι η Γνώμη, επιδιώκοντας μια υγιή και αμφίδρομη επικοινωνία, δεν δημοσιεύει ανυπόγραφα σχόλια, αλλά ούτε και σχόλια ρατσιστικού, προσβλητικού και υβριστικού περιεχομένου.
Τα ενυπόγραφα άρθρα τέλος, εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας.