Γράψε... λάθος! Κυριακή 17 Μαΐου 2015

Γράφει ο Σπύρος Νικ. Καρτσώνης

Η ορθογραφική απλοποίηση της γλώσσας μας

Ο νεοελληνικός γραπτός λόγος έδωσε και συνεχίζει να δίνει έναν αγώνα να αποφυλακιστεί από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό της ιστορικής ορθογραφίας, η οποία έχει πάψει να αντιστοιχεί στις πραγματικές φθογγολογικές ανάγκες του προφορικού λόγου. Ο αγώνας αυτός, που οδηγεί στην ορθογραφική απλοποίηση και παρατηρείται συνήθως στις λαϊκές και στις ξένες και ξενικές λέξεις, εμφανίζεται κυρίως σε τέσσερα μέτωπα:

- Στα δύο όμοια σύμφωνα, με βαθμιαία απάλειψη του ενός, όπου αυτό είναι δυνατό π.χ. έρριξα-έριξα, κλάμμα-κλάμα.

- Στον φθόγγο [ι], με βαθμιαία αντικατάσταση των ομόηχων φωνηέντων από το γιώτα, όπου αυτό είναι δυνατό π.χ. μακρυά-μακριά, χατήρι-χατίρι.

- Στον φθόγγο [ο], με τη βαθμιαία αντικατάσταση του ωμέγα από το όμικρον, όπου αυτό είναι δυνατό π.χ. αρματωλός-αρματολός, Μανώλης-Μανόλης.

- Στον φθόγγο [ε], με τη βαθμιαία αντικατάσταση του άλφα γιώτα από το έψιλον, ιδιαίτερα στις ξένες ή ξενικές λέξεις π.χ. τραίνο-τρένο, πορτραίτο-πορτρέτο.

Γράφει ο Θ. Καρζής στο βιβλίο του ‘‘Τα σωστά ελληνικά’’ σελ. 183-184: «Όπως γίνεται αντιληπτό, μια τέτοια αργή μεταβολή, που άρχισε με τους δημοτικιστές των αρχών του αιώνα κι ακόμα συνεχίζεται, δε μπορεί παρά να προκαλεί συγχύσεις ή αμφισβητήσεις στους χειριστές του γραπτού μας λόγου. Πολύ περισσότερο, που δεν είναι μόνο οι αναγκαίες και ‘‘θεμιτές’’ απλοποιήσεις, τις οποίες ο Νεοέλληνας οφείλει να παρακολουθεί συστηματικά, αν δε θέλει να μείνει στάσιμος σε ξεπερασμένους ορθογραφικούς τύπουςˑ είναι και οι ‘‘αθέμιτες’’, οι λαθεμένες, οι εκτός τόπου και χρόνου, που μερικοί ακατατόπιστοι υπερδημοτικιστές επιχείρησαν κι επιχειρούν να εισαγάγουν, επαυξάνοντας απλώς τη σύγχυση και τις δυσχέρειες στην ενοποίηση της γλώσσας (π.χ. γράφουν ‘‘γλώσα’’ τη γλώσσα, ‘‘τιρί’’ το τυρί, ‘‘θάλασα’’ τη θάλασσα, ‘‘δόρι’’ το δόρυ κ.ά.)».

Οπωσδήποτε, άσχετα από τις περιπτώσεις που ξεπερνούν τα όρια, η ορθογραφική απλοποίηση είναι μέρος της όλης εξελικτικής διαδικασίας της γλώσσας. Μόνο που πρέπει, μέχρι την αποκρυστάλλωσή της, να στηριχθεί σε ορισμένους κανόνες, για να μη φτάσουμε στην οριστική κατάργηση της ιστορικής ορθογραφίας.

Τα δύο όμοια σύμφωνα:

Η ορθογραφική απλοποίηση έφερε τη βαθμιαία απάλειψη του ενός συμφώνου από πολλές λέξεις που το είχαν διπλό, αφού η γλωσσική εξέλιξη έχει καταργήσει τον παλιό τρόπο προφοράς (τα δύο όμοια σύμφωνα προφέρονταν ξεχωριστά) και όλες οι λέξεις, όσα σύμφωνα και να περιέχουν, ηχούν φωνητικά το ίδιο.

Εξακολουθούν να γράφονται με δύο όμοια σύμφωνα:

- Πολλές αρχαίες λέξεις που τις χρησιμοποιούμε και σήμερα ατόφιες ή με μικρή παραφθορά: εκκλησία, κρύσταλλο, κύπελλο, άμμος, κόμμα, έννοια, τύραννος, ιπποδρόμιο, αρραβώνας, νεοσσός, κύτταρο κ.ά.

- Τα περισσότερα ξενικά ονόματα που ελληνοποιήθηκαν: Βρυξέλλες, Γαλλία, Ολλανδία κ.ά.

- Μερικά οικογενειακά: Ζάππας, Σαρρής, Τριανταφυλλίδης κ.ά.

- Οι λέξεις που προέρχονται από τα εβραϊκά: αλληλούια, ωσαννά, Ιωάννης, Ρεβέκκα κ.ά.

Γράφονται με ένα σύμφωνο:

- Πολλές αρχαίες λέξεις που άλλαξαν φωνητικά, καθώς και λέξεις που προέρχονται από τη μεσαιωνική ή τη λατινική γλώσσα: κόκορας, κούκος, γορίλας, κελί, σέλα, φάκελος, μαμή, ψέμα, κολόνα, μάνα, πένα, γρίπη, βοριάς, ξεριζώνω κ.ά.

- Πολλές λέξεις λαϊκές της νεοελληνικής τις οποίες η καθαρεύουσα τις ήθελε με διπλό σύμφωνο: βερίκοκο, Βέροια, καμιά, Κηφισιά, κλάμα, κόκαλο, κότα, κρεβάτι, πορτοκάλι, σάκος, τρελός κ.ά.

- Οι ξενικές λέξεις της νεότερης γλωσσικής εισβολής: βεντέτα, καβαλέτο, κασέτα, μπαλέτο, οπερέτα, καπέλο, κοπέλα, μοντέλο, σαρδέλα, φανέλα, κοντέσα, ακορντεόν, αφίσα, βανίλια δολάριο, κλασικός κολάρο, κολέγιο, μπάλα, πίτα, τορπίλα κ.ά.

Ο φθόγγος [ι]:

- Στη βαθμιαία αντικατάσταση των ομόηχων φωνηέντων από το γιώτα προηγούνται οι λαϊκές λέξεις της νεοελληνικής (σε παρένθεση η γραφή που σπανίως πλέον συναντούμε): αϊτός (αητός), ανιψιός (ανηψιός), αποκριά (αποκρηά), βασιλιάς (βασιληάς), βρικόλακας (βρυκόλακας), γαρίφαλο (γαρύφαλλο), γλιστράω (γλυστράω), γλιτώνω (γλυτώνω), γριά (γρηά), ελιά (εληά), λιβάδι (λειβάδι), λιώνω (λυώνω ή λειώνω), μαζί (μαζύ ή μαζή), μακριά (μακρυά), μαντίλι (μαντήλι), νιώθω (νοιώθω), ξινός (ξυνός), παλικάρι (παλληκάρι), παλιός (παληός), πιρούνι (πηρούνι), τάλιρο (τάλληρο), ταξίδι (ταξείδι), φιστίκι (φυστίκι), χατίρι (χατήρι) κ.ά.

- Ακολουθούν οι ξένες και ξενικές λέξεις, οι οποίες άλλοτε το φθόγγο [ι] τον έγραφαν με ύψιλον ή με ήτα: λιντσάρισμα (λυντσάρισμα), μοτοσικλέτα (μοτοσυκλέτα), σαντιγί (σαντιγύ), Τολστόι (Τολστόη), Χόλιγουντ (Χόλλυγουντ).

Ο φθόγγος [ο]:

- Όπως με το φθόγγο [ι], όπου ορθογραφικά υπερισχύει το γιώτα, έτσι και με το φθόγγο [ο], αλλά σε μικρότερη έκταση, το όμικρον παίρνει τη θέση του ωμέγα: Αράχοβα (Αράχωβα), αρματολός (αρματωλός), βαρόνος (βαρώνος), γκιόνης (γκιώνης), κολόνα (κολώνα), Μανόλης (Μανώλης), μασόνος (μασσώνος) κ.ά.

- Και στις ξένες και ξενικές λέξεις: Βατερλό (Βατερλώ), Ουγκό (Ουγκώ), Σκοτία (Σκωτία) κ.ά.

Ο φθόγγος [ε]:

Το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται και με το φθόγγο [ε] στις ξένες και ξενικές λέξεις, όπου το έψιλον παίρνει τη θέση του άλφα γιώτα: μέτρ (μαίτρ), πορτρέτο (πορτραίτο), τρένο (τραίνο) κ.ά.

Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι σε περίπτωση αμφιβολίας για τον τρόπο γραφής μιας λέξης, ιδιαίτερα αν πρόκειται για λέξη λαϊκή, ξένη ή ξενική προτιμάμε να τη γράψουμε με ένα σύμφωνο και με το απλούστερο φωνήεν. Έτσι έχουμε περισσότερες πιθανότητες να γράψουμε τη λέξη σωστά.

Τελειώνοντας αξίζει να τονίσουμε ότι εκτός από τις ορθογραφικές απλοποιήσεις έχουμε και μερικές ορθογραφικές μεταβολές, που τις περισσότερες φορές επιβάλλονται με τη συστηματική γραφή τους στις εφημερίδες και στα περιοδικά. Π.χ. το ρήμα σβήνω, πριν καθιερωθεί με [η], γραφόταν με [υ]: σβύνω ή το ρήμα γλείφω, πριν η γραφή του γενικευτεί με [ει], που είναι πιο σύμφωνο με το αρχαίο λείχω, γραφόταν επίσης με [υ] (όπως κι εξακολουθεί να γράφεται με την έννοια της επεξεργασίας σκληρής ύλης: γλύφω - γλυπτό, γλυφή, γλυφίδα).

kartswnhs@gmail.com


* Ακολουθείστε τη Γνώμη στο Facebook* Ακολουθείστε τη Γνώμη στο Twitter* Ακολουθείστε τη Γνώμη στο Pinterest* Ακολουθείστε τη Γνώμη στο Google+* Ακολουθείστε τη Γνώμη στο Dailymotion