Το ποιητικό απόφθεγμα της Έλλης Φρεγγίδου

Του Φώτη Μισόπουλου

Προβολές στον Νοβάλις και μια νιτσεική αφορμή: Το ποιητικό απόφθεγμα της Έλλης Φρεγγίδου: Δικαίωμα φωτός, Εκδόσεις Κέδρος [ετοιμάζεται]

[Η ΕΝΤΑΞΗ]

   Η ποιητική φαινομενολογία περιέχει τα προσωπικά παράγωγα, που συνοψίζουν ή περι-γράφουν/συνθέτουν τη Μικρο-ιστορία [1]. Το φάσμα της ποίησης είναι διπλό: Το Πραγματικό με ό,τι υπο- ή/και αντι-κειμενοποιείται και η υπόσταση του ποιητή, που ξεκινά από μια προιστορία λογοτεχνικής διαδικασίας [2] για να εκφράσει την αποξένωση [3]. 

  Η γραφή σαν αποξένωση είναι α-χρονική, ο χρόνος είναι μια οντότητα που ο καθένας τη συναντάει μέσα του με άλλους όρους, θα λέγαμε ότι ο χρόνος περιέχει τα προσωπικά σημαίνοντα-σημαινόμενα, τις προσωπικές λέξεις-έννοιες, τα κλειδιά που συνδέουν την Ιστορία με την Μικρο-ιστορία, δηλ. με το προσωπικό τρίπτυχο πραγματικό-συμβολικό-φαντασιακό, κατά την εννοιολόγηση του Λακάν.

  Η αποξένωση ως ρήξη μπορεί να γυρίσει τη σκέψη αρκετά πίσω, για παράδειγμα στις δυο επαναστάσεις του 18ου αιώνα- την βιομηχανική της Αγγλίας και την πολιτική της Γαλλίας: ο κόσμος του Διαφωτισμού πρόβαλε ισχυρός και κυριαρχικός, ενώ η αποξένωση διαγραφόταν στην παληά ιεραρχία που χάνονταν με αντίβαρο το Ρομαντισμό. Ο Ρομαντισμός ήταν το νοητικό και ιδεολογικό πλαίσιο αντίδρασης στη μοναξιά του Διαφωτισμού[4].  

Ο Ρομαντισμός- θα τολμούσα να πω- επικαιροποιείται απέναντι σε μια αινιγματική πορεία νέας τάξης πραγμάτων, και πιστοποιείται ως εσώτερη άρνηση κάθε ιδεολογικής και πολιτικής φοβίας, που διαγράφεται σκοτεινή και αντι-ανθρώπινη: Θα όριζα αυτήν την στάση αρκετών σημερινών διανοουμένων σαν Νεο-ρομαντική γιατί χρησιμοποιούν τις ίδιες επικλήσεις στην ποίηση, που γίνεται έτσι μύηση στο κατ' εξοχήν ανθρώπινο γεγονός, δίχως όμως απαραίτητα την αμφίσημη αποδοχή του ευρύτερου κοινωνικού περίγυρου και των δημιουργών. 

  Ο σημερινός ρομαντισμός, είναι κατά την γνώμη μου, ζωντανός μέσα στο "δικαίωμα" της απάντησης του καλλιτέχνη να λάμψει σαν μετέωρο, στο δικαίωμα για φώς πρώτα του ίδιου και ύστερα του Άλλου: Περιέχει, όμως, και, το τραγικό της επικύρωσης του ερχομού ενός καινούριου Μεσαίωνα[Ουμπέρτο Έκο], μιας παγκοσμίωσης χωρίς τον άνθρωπο: από τον φόβο του μερκαντιλλισμού του 18ου αιώνα στο ζόφο του νεο-φιλελευθερισμού των καιρών που ζούμε, η ρομαντική ματιά υπήρξε ο εκδραματισμένος ανθρωπισμός.

[Η ΑΠΟΔΕΙΞΗ]

  Ο Νεο-ρομαντισμός εξακολουθεί να υπάρχει σαν "άρνηση" της Ιστορίας, σαν άρνηση γραφής της και αιτιολόγησης του σύνολου χρόνου μετά το Διαφωτισμό. Είναι πέρα για πέρα ορατός και ορατό κάτι τέτοιο στη Μικρο-ιστορία, γιατί αυτή προσφέρει τη διόπτρα, τα διαθλαστικά κάτοπτρα ανάγνωσης του γενικού μέσα από την μοναχική ή/και μοναξιασμένη ιδιαιτερότητα του ορμητικού μυστικισμού των ρομαντικών καιρών και κύρια της γερμανικής ρομαντικής σχολής. 

Σ' αυτή τη θεώρηση για την Ιστορία δεν υπάρχει Ιστορία, υπάρχουν μόνο οι προσωπικοί κώδικες αναφοράς: Στον νεο-ρομαντισμό η Ιστορία περιμένει το συγγραφέα της. Ο καλλιτέχνης, ο ποιητής, είναι η virtual εκδοχή του ιστορικού γίγνεσθαι. Και γι' αυτό οι επικλήσεις είναι ίδιες: ο έρωτας-σαν περιχώρηση και συνταύτιση με τον άλλο, ο θάνατος όχι σαν παραίτηση ή αυτοχειρία πάντοτε, αλλά και σαν εξέγερση, η σύνθλιψη και απόρριψη ή απόσυρση μέσα στο βιωμένο παράλογο ως σύγκρουση, η συμβολογία και φαινομενολογία της Νύχτας και του Φωτός.

  Το πρώτο που κανείς κοινωνεί στην ποίηση είναι η εσωτερική μουσική του στίχου κι εδώ πρέπει ν' αναγνωριστούν μουσικές επαλληλίες και προβολές ρομαντικών ποιητών, όπως του Νοβάλις [1772-1801]- που ξεχώρισα και συσχέτισα με την ατμόσφαιρα τηςΦρεγγίδου, τη χαμηλόφωνη κι επεξεργασμένη μουσική του τρόπου της, που δρα υποδόρια- σαν μουσική δωματίου μέσα στη νύχτα[παραθέτω αποσπάσματα του Νοβάλις και της ίδιας, σ' ένα είδος αντίστιξης, προσπαθώντας να αποδείξω εγγύτητες σ' αυτά τα δυο ποιητικά κλίματα]:

                 ................................... Δεν ωριμάσαν

                         ακόμα οι θεικές αυτές ιδέες- Λιγοστά είν' 

                        ακόμα τα σημάδια της Αποκάλυψής μας-

                        Κάποτε θα σημάνει το ρολόγι σου τη συντέλεια του Καιρού.....

                                            Νοβάλις, Ύμνος στη Νύχτα IV [5]

                Όπως σαν μέσα σε ένα βαθύ σκοτάδι

                       ανάβει, κάποια αόριστη στιγμή, μιά λάμπα,

                       ένα φως δυνατό απροσδιόριστο

                     -σού ζητώ να καταλάβεις-

                             Έλλη Φρεγγίδου, Σου ζητώ να καταλάβεις

όπου το φως αποκτά τη δύναμη της εκκάλυψης ή της εσωτερικής φώτισης- και κάποια φορά η σιγή των νεκρών είναι ουσία ύπαρξης, νοσταλγία μνήμης ή α-λήθειας, δηλ. α-λήθης, μνήμης γεμάτης συμβάντα και πρόσωπα ανεξίτηλα:

                        Πια παράπονα δε βγαίνουν,

                        κι ούτε λεν ποτέ να φύγουν

                        στ' άφθονα δείπνα μας όσοι

                        κάποτε ήρθαν με χαρά.

                        Εδώ οι θρήνοι πια σωπαίνουν,

                        μήτε πια πληγές ανοίγουν,

                        και τα δάκρυα έχουν στεγνώσει-

                        άπαυτα ο καιρός συλά.

                               Νοβάλις, Το τραγούδι των νεκρών [6]

                        -αντίσταση του σώματος-

                       και πάλλονται οι επιθυμίες,

                       άλλοτε σέρνονται,

                       άλλοτε χτυπάνε στους τοίχους

                       άλλοτε πάλι αντιμάχονται

                       .......................................................

                       Δε γυρίζουν οι άνθρωποι

                       όμοιοι ποτέ τους δεν είναι

                                 Έλλη Φρεγγίδου, Έξοδος

  Κι έπειτα, φορές-φορές, η εσωτερική περιπλάνηση αποκτά το χρώμα μιας ελπίδας, μιας άλλης κατάλυσης ξαναπιάνοντας τη γραφή σ' εσωτερικούς χώρους ανώνυμους σαν απρόσωπα σκηνικά:

               Δε θα κλαφτώ άλλο πια, κι η μοίρα ό,τι κι αν κλώθει

                      καλόκαρδα και με χαρά θα το δεχτώ

                      ............................................................................................

                      αντιζυγιάζει πόνους χρόνων και χρονώ

                      και δε φοβούμαι ούτε για μένα.........................................

                      .............................................................................................

                      από πάνω έρχεται η ανοιχτοκαρδιά κι η πίστις

                                         Νοβάλις, Από το Ημερολόγιο[7]

                     Ο ήχος της σόλας αντηχεί

                     στο μεγάλο δωμάτιο

                      Πόσες φορές μου επέστρεψε ματαιωτικά τη φωνή μου;

                      Σού 'γρψα κι άλλη επιστολή

                ..............................................................................................

            όλες μου οι εξαρτήσεις μαζεμένες σε ένα βράδυ απρογραμμάτιστο

                       Θα 'ρθείς, το ξέρω.

                                                            Έλλη Φρεγγίδου, Κιμωλία

[Η ΝΙΤΣΕΙΚΗ ΑΦΟΡΜΗ- μια ανάγνωση του Ζακ Ντερριντά] [8]

  Noβάλις, σημαίνει αυτόν, που εισέρχεται σε νέα, αγεώργητη γη.[9]Για τον ρομαντισμό η γη αυτή θα μπορούσε να είναι και ο ψυχικός χώρος, η ίδια η γειτνίαση με τη ρήση του Λακάν, ότι "η σχέση μας με το ασυνείδητο είναι παρανοική" και η ποίηση- για τον Νοβάλις- είναι ικανή, άρα, να θεραπεύσει "[10] τις πληγές της λογικής"- σαν Gestalt art- που μάς οδηγούν στην αντίφαση. Αυτή είναι σίγουρα μια θέση που η Φρεγγίδου την υπερασπίζεται, όχι μόνο λόγω παρόμοιων ποιητικών καταβολών, αλλά και επαγγελματικών ενασχολήσεων.

  Η ποίηση συναντά την κυρι-οποίηση [propriation], την κατά κάποιο τρόπο οικειο-ποίηση, ώστε η αποξένωση να αποκτήσει όρους συν-ύπαρξης: στη γυναίκα συγκροτείται ως εκ- ποίηση, η γυναίκα εκ-ποιείται, υποδέχεται το Άλλο, ενώ στον άντρα αυτή η ίδια λειτουργία γίνεται πρόσ-κτηση, προσ-ποίηση, -η ποίηση στο αντρικό στοιχείο οργανώνεται σαν κτητική κυριότητα[11] και [προ]βολή.

  Στην ποίηση οδεύουμε σε μια διαδικασία απόξεσης του Πέπλου με τον τρόπο που ο Ντερριντά διαβάζει τον Νίτσε[12] : "Μάλλον, αν η γραφίδα είναι ο άντρας [όπως υποτίθεται ότι το πέος είναι "το κανονικό πρωτότυπο του φετίχ" για τον Φρόυντ, τότε η γραφή είναι η γυναίκα". Είναι αυτή η απόξεση μέσω της γραφίδας, η αφαίρεση του Πέπλου- απογύμνωση, που μ' αυτόν τον τρόπο η ποιήτρια "εκτίθεται", γυμνή στην δική μας εκδοχή.

  Ο ποιητικός λόγος είναι ενσωματωμένος για τον Ντερριντά στον φιλοσοφικό λόγο[13]. Ο λόγος επιφέρει την κυριαρχία του σημαίνοντος, εξισούται με την ομιλία συν τη γλώσσα. Αν πράγματι μπορούσε να αφαιρεθεί η γλώσσα ως οντότητα [γραπτή] από τον λόγο, αυτό θα ισοδυναμούσε με την επιστροφή στην ομιλία, την αρχική pura έκφραση του συμβάντος: "Ο ποιητής είναι αυτός που κυρίως "διαβάζει", είχε πει ο Περικλής Σφυρίδης, και η ομιλία είναι η απο-γύμνωση, η τελική εκ-ποίηση, η ειλικρίνεια της Έλλης, χωρίς κανένα δάνειο φως, παρά μόνο το δικό της, που μάς το πρόσφερε.

                                                                     Φώτης Μισόπουλος

                                                                      Ιανουάριος 2015

                                                                      Κιλκίς- Ωραιόκαστρο

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1],[2],[3]: Carlo Ginzburg, Ξύλινα μάτια, Αλεξάνδρεια, 2006- Εννέα στοχασμοί για την απόσταση, σελ17- 50

[4]: Νοβάλις, Ύμνοι στη Νύχτα και άλλα ποιήματα, μτφρ. Γ.Ν.Πολίτη, σημείωμα του Αλέξη Πολίτη, Διάττων, 1986, σελ. 79-88

[5]: ό.π. σελ.20

[6]: ό.π. σελ. 52

[7]: ό.π. σελ. 67

[8]: Ζακ Ντερριντά, Έμβολα- Τα ύφη του Νίτσε, Εστία, 2002, [Πρόλογος Γ. Μαγγίνη, Μτφρ. Γ. Φαράκλας]

[9]: http//biblionet.gr/author/43989/Novalis

[10]; ό.π.

[11]: Ζακ Ντερριντά, ό.π.σελ.70-71

[12]: ό.π.σελ.31-36

[13]: ό.π. : "Ενώπιον της τέχνης, ο δογματικός φιλόσοφος, αδέξιος κόλαξ, παραμένει, όπως ο λόγιος δεύτερης τάξεως, ο ανίκανος, ένα είδος γεροντοκόρης", σελ. 50