Ε.Σ.Υ. - η αναγέννηση

Του Στέφανου Παραστατίδη
(Α) Η υγεία είναι ίσως το σημαντικότερο κοινωνικό αγαθό για τον άνθρωπο. Ευθύνη και αποστολή μίας κυβερνώσας σοσιαλδημοκρατίας είναι η προαγωγή της υγείας, η αντιμετώπιση της ασθένειας και η οικονομική προστασία των ασθενών και των οικογενειών τους από το υγειονομικό κόστος. 

Σε αυτή τη βάση οργανώθηκαν τα Εθνικά Συστήματα Υγείας στην Ευρώπη μετά τον Β’ΠΠ, ενώ η χώρα μας αποκτά οργανωμένο σύστημα υγείας με το Ν. 1397/1983 «Εθνικό Σύστημα Υγείας».

Η δημιουργία του Ε.Σ.Υ. δεν ήταν απλώς μία οργανωμένη παροχή υπηρεσιών. Το ΕΣΥ θεωρείται ως η μεγαλύτερη και πιο πετυχημένη μεταρρύθμιση της μεταπολίτευσης· και τούτο, διότι, πέραν του κεντρικού σχεδιασμού/υλοποίησης, στηρίχθηκε άμεσα και καθολικά από τους πολίτες ενώ υπηρετήθηκε με θέρμη από τους λειτουργούς του. Ήταν ένας θεσμός που δυνάμωσε τη δημοκρατία, έχτισε σχέσεις εμπιστοσύνης μεταξύ του κράτους και του πολίτη, θωράκισε θεσμικά και ισχυροποίησε τη χώρα.

Δυστυχώς, το Ε.Σ.Υ., κατά την εξελικτική του πορεία, αφέθηκε στη μοίρα του. Έλλειψε ο πολιτικός σχεδιασμός, η στρατηγική, ο συντονισμός, οι σωστές κατευθύνσεις. Οι πολιτικές δυνάμεις του τόπου είτε έδειξαν μεγαλύτερο ενδιαφέρον προς τα ιδιωτικά συμφέροντα (ΝΔ) είτε υπηρέτησαν αναχρονιστικές πελατειακές πολιτικές ενός κακώς νοούμενου συνδικαλισμού που έβλεπε την υγεία ως προϊόν για τη βόλεψή τους και όχι ως αγαθό (ΣΥΡΙΖΑ).

Η επερχόμενη οικονομική κρίση οδήγησε σε ακόμη μεγαλύτερη υποχώρηση του Ε.Σ.Υ. σε όλες του τις διαστάσεις. Σημαντικές μεταρρυθμίσεις όπως η θέσπιση του ΕΟΠΥΥ, η ηλεκτρονική συνταγογράφηση και το Παρατηρητήριο Τιμών Φαρμάκου, συγκράτησαν ως ένα βαθμό την ελεύθερη πτώση του. Επιπρόσθετα και καθοριστικά για την αποφυγή της κατάρρευσης συνέβαλλε επίσης η αυταπάρνηση των εργαζομένων αλλά και το κουράγιο των πολιτών. 

Όμως η συζήτηση για την χρησιμότητά του και την αναγέννησή του έπαιρνε διαρκώς παράταση.

Στο πεδίο της πολιτικής, η υγεία πάσχει από μία κυβερνητική ασυνέχεια σε επίπεδο πολιτικού σχεδιασμού, θεσμική και λειτουργική υστέρηση και κομματοκρατούμενη διαχείριση. Η πολιτική βούληση είναι ασθενής· έτσι, κυριαρχούν οι συντεχνιακές και κομματικοκρατικές αντιλήψεις.

Στο πεδίο της οικονομίας, το Ε.Σ.Υ. έχει πολύ χαμηλά ποσοστά αποδοτικότητας με στρεβλώσεις στη διαχείριση των πόρων και τη σπατάλη και τη διαφθορά να είναι επικυρίαρχες καθ’ όλο το φάσμα του τομέα. Παράλληλα, η μη οργανωμένη κατανομή πόρων οδηγεί σε πολλαπλές ανισότητες οι οποίες δύσκολα πλέον αντιμετωπίζονται.

Κατά συνέπεια, η στήριξη και η εμπιστοσύνη των πολιτών προς το σύστημα υγείας αγγίζει το ναδίρ, με την προσοδοθηρία να διατρέχει πολλά από τα γρανάζια της υγείας, ενώ οι κοινωνικοί εταίροι και οι συλλογικοί οργανωτικοί φορείς λειτουργούν περισσότερο ως ομάδες συμφερόντων παρά ως παράμετροι βελτίωσης των παροχών υπηρεσιών υγείας.

Συνοψίζοντας, το Ε.Σ.Υ. οδηγήθηκε σε υποστελέχωση, γήρανση, ενώ οι εργαζόμενοι κακοπληρώνονται και η πελατειακή λειτουργία καταλαμβάνει περισσότερο χώρο έναντι της αξίας της υγείας ως δημόσιου αγαθού.
Μέχρι που εμφανίστηκε η επικείμενη πανδημία και αναδείχθηκε ξανά η αναγκαιότητα του ΕΣΥ. 

Με αποτέλεσμα να αναγκαστούν ακόμη και οι πολέμιοί του να αναγνωρίσουν-στα λόγια τουλάχιστον- τον αναντικατάστατο ρόλο του.

Η αποστολή ενός Εθνικού Συστήματος Υγείας είναι να γίνεται κάθε μέρα και καλύτερο, να μπορεί να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των πολιτών, έχοντας πάντα ως θεμελιώδεις τις αξίες της ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Οι λέξεις-κλειδιά για την επάρκεια και συνεχή βελτίωση του Ε.Σ.Υ. είναι:

ισότητα,
ποιότητα,
προσβασιμότητα,
βιωσιμότητα,
καθολικότητα,
ανταποκρισιμότητα,
ανθρωποκεντρικότητα.

Ας δούμε, όμως, σήμερα, ποια είναι η δυσάρεστη πραγματικότητα για τον πολίτη και τις παροχές υπηρεσιών υγείας:

Ισότητα; Όχι, τουλάχιστον χωρίς «γνωστό» ή χρήματα. Ξεκινώντας από τις διοικήσεις των νοσοκομείων και τους κομματικά διορισμένους και φτάνοντας στα γνωστά σε όλους φακελάκια, το πελατειακό σύστημα έχει γίνει βίος παράλληλος με το Ε.Σ.Υ..

Ποιότητα; Όχι, τουλάχιστον όσο το Ε.Σ.Υ. υποχρηματοδοτείται με 4.5% του ΑΕΠ έναντι του μέσου ευρωπαϊκού όρου 7,9%, το υγειονομικό προσωπικό παραμένει κακοπληρωμένο και χωρίς αξιολόγηση, η εισαγωγή στις νέες τεχνολογίες και στην εφαρμογή της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης καθυστερεί.

Προσβασιμότητα; Όχι τουλάχιστον όσο δεν διασφαλίζεται επαρκώς στα άτομα με αναπηρία, όσο υπάρχει απόκλιση στην παροχή υπηρεσιών μεταξύ νησιωτικής και ηπειρωτικής χώρα, ή όσο η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας παραμένει ανοργάνωτη και ασύνδετη με το υπόλοιπο σύστημα, ενόσω οι αναμονές μεγαλώνουν και ο ιατρικός χάρτης της χώρας γεμίζει ανισότητες.

Βιωσιμότητα; Όχι, τουλάχιστον όσο δεν υπάρχει διαγενεακή ισορροπία και ο μέσος όρος ηλικίας παραμένει υψηλός, οι νέοι ιατροί φεύγουν στο εξωτερικό, οι συνθήκες εργασίας επιδεινώνονται, οι ιατροί υψηλής ειδίκευσης επιλέγουν τον καλύτερα αμειβόμενο και εξοπλισμένο ιδιωτικό τομέα έναντι κατακερματισμένων και γεμάτων ελλείψεις υποδομών.

Καθολικότητα; Όχι, τουλάχιστον όσο υπάρχουν μετανάστες που παραμένουν εκτός δομών και στερούνται επαρκών παροχών.

Ανταποκρισιμότητα; Όχι, τουλάχιστον όσο το Ε.Σ.Υ., με βάση τις μετρήσεις, δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των πολιτών.

Ανθρωποκεντρικότητα; Όχι, τουλάχιστον όσο ο πολίτης παραμένει έρμαιο ιδιωτικών και πελατειακών συμφερόντων και εκλείπουν οι ομάδες φροντίδας που θα δημιουργούνται από συνεργατικά δίκτυα της τοπικής αυτοδιοίκησης, της κοινωνίας των πολιτών, του εθελοντισμού, το κόστος της φαρμακευτικής δαπάνης αυξάνεται σταθερά

(Β)

Το Ε.Σ.Υ. πρέπει να αλλάξει ως προς τη φιλοσοφία του ούτως ώστε να συνεχίσει τις διαχρονικές πανανθρώπινες αξίες για τις οποίες δημιουργήθηκε, με τον ίδιο ζήλο και το ίδιο αποτέλεσμα.

Σήμερα, έχουμε ένα σύστημα υγείας

Κλειστό στις δομές του, κλειστό στην καινοτομία, κλειστό στα δεδομένα που το ίδιο παράγει δεδομένα μη διαθέσιμα ούτε σε αυτούς που το υπηρετούν.

‘Έχουμε ανάγκη από ένα σύστημα υγείας ανοιχτό στις δομές του,
με δυνατότητες συνεργασίας μεταξύ των περιφερειακών ιατρείων,
των κέντρων υγείας,
των κλινικών,
των νοσοκομείων·
με ανταλλαγή της γνώσης,
πλατφόρμες συνεργασίας,
πρόσβαση και αξιοποίηση όλων των επιστημονικών δεδομένων,
πειραματισμό και επένδυση στην έρευνα και την καινοτομία.
έχουμε ένα σύστημα υγείας

Ατελές: Γιατί εστιάζει στην αντιμετώπιση της ασθένειας και όχι στην προαγωγή της υγείας.

Ζητούμενο πλέον στον 21ο αιώνα δεν είναι να θέσουμε στο επίκεντρο των συστημάτων υγείας τον ασθενή αλλά τον πολίτη.

Άλλωστε, η υγεία ορίζεται ως «η κατάσταση της πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι μόνο η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας».

Σε αυτό θα πρέπει να ανταποκριθεί ένα νέο σύγχρονο σύστημα υγείας.
έχουμε ένα σύστημα υγείας

Άκαμπτο, γιατί σχεδιάζει χωρίς τις ανάγκες του πολίτη, με χαμηλή ανταποκρισιμότητα, έλλειψη λογοδοσίας, παροχές πολλές φορές με χαμηλή αξία.

Ζητούμενο είναι ένα σύστημα υγείας σε όσμωση με την κοινωνία,
που θα λογοδοτεί στον πολίτη,

θα καταγράφει τις ανάγκες του και θα επανασχεδιάζει τον τρόπο παροχής υπηρεσιών,

ένα σύστημα υγείας που θα αξιοποιεί κάθε ευρώ που ξοδεύει και θα το επιστρέφει στον μέγιστο δυνατό βαθμό στον πολίτη.

(Γ)

Σήμερα, η πολιτική συζήτηση για τη δημόσια υγεία γίνονται κυρίως επί της αύξησης των οικονομικών πόρων και των προσλήψεων, που, παρά την αναγκαιότητά τους, δεν αποτελούν τη λύση στο αδιέξοδο στο οποίο έχει περιέλθει το Ε.Σ.Υ.. Σε μία νέα κατάσταση δεν αναζητούμε την παράταση του υπάρχοντος αλλά τη δημιουργία του νέου. Χρειαζόμαστε, λοιπόν, μία νέα ματιά, μία νέα αντίληψη, μία νέα οργάνωση που θα βοηθήσει τις δομές υγείας να υπηρετήσουν καλύτερα τις ανθρώπινες αξίες, και κυρίως αυτή της ισότητας.

Το σύστημα δεν πρέπει να εστιάζει πλέον στον ασθενή αλλά στον πολίτη και την οικογένειά του -αυτή είναι η σύγχρονη μορφή πρόληψης. Η δημιουργία υποδομών για την καταχώρηση και ανάλυση των δεδομένων είναι απαραίτητη, όπως και η ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών. Σίγουρα, χρειαζόμαστε μία bottom-up προσέγγιση με ισχυρό, δωρεάν και καθολικό σύστημα πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και κλιμάκωση στις ανώτερες βαθμίδες.

Όμως το σημαντικότερο όλων είναι να φύγουμε από τον κλειστό πελατειακό τρόπο λειτουργίας των νοσοκομείων και των κλινικών. Να ανοίξουμε τις δομές και τα δεδομένα, να δικτυώσουμε νοσοκομεία, κλινικές, ιατρούς, ασθενείς, πολίτες, να δημιουργήσουμε ιατρικές κοινότητες ανά ειδικότητα αλλά και να βοηθήσουμε στη δημιουργία κοινοτήτων ασθενών, να δουλέψουμε συνεργαστικά ώστε να δώσουμε τις καλύτερες δυνατές λύσεις σε κάθε άνθρωπο, ανεξάρτητα από την οικονομική του κατάσταση ή τον τόπο διαμονής του.

Η σημερινή επανάσταση για τα Εθνικά Συστήματα Υγείας είναι η αναδιοργάνωσή τους με αλλαγές στη νομοθεσία και τεχνολογικές αλλαγές που θα ενισχύουν τη συνεργασία των δομών για τη βελτίωση των υπηρεσιών. Αυτό συνεπάγεται πολύ περισσότερες οριζόντιες δομές, εν αντιθέσει με την top-down οργάνωση που υπάρχει σήμερα. Το ζητούμενο δεν είναι να δημιουργήσουμε περισσότερες ή ανταγωνιστικές και κατακερματισμένες δομές αλλά ολοκληρωμένα συνεργατικά συστήματα φροντίδας, συνεργατικές πλατφόρμες, άνοιγμα και σύνδεση των δομών μεταξύ τους.

Η πραγματική επανάσταση θα γίνει επί της δημιουργίας προϋποθέσεων για την καλύτερη δυνατή συνεργασία εντός του ΕΣΥ. Ακόμη και η Ελλάδα ή οποιαδήποτε μικρή χώρα χωρίς σπουδαίες οικονομικές δυνατότητες, αν τολμήσει να πρωτοπορήσει σε αυτό τον τομέα και σχεδιάσει ένα νέο ΕΣΥ σε αυτό το πρότυπο, μπορεί να αποκτήσει σε λίγα χρόνια ένα από τα πιο υσχυρά συστήματα υγείας στον κόσμο. Δεν είναι θέμα χρημάτων -άλλωστε οι μεγάλες μεταρρυθμίσεις συνήθως δεν στοιχίζουν ούτε 1 ευρώ, απαιτούν τόλμη και πολιτική σύγκρουση έναντι όσων προσπαθούν να μας κρατήσουν καθηλωμένους στο χθες.