Η επερχόμενη θλίψη και η αναζήτηση ελπίδας

Tου Κώστα Μπούζα
Η κρίση που διέρχεται σήμερα η χώρα μας (και όχι μόνο) έχει δημιουργήσει, αναμφίβολα, μια προδιάθεση θλίψης στα πλατιά στρώματα της κοινωνίας. Το φαινόμενο αυτό προφανώς έχει τις ρίζες του στην μη διαφαινόμενη ύπαρξη κάποιου στόχου, ο οποίος θα δημιουργούσε, με την σειρά του, μια ελπίδα και συνεπώς μια διάθεση αντίστασης ενάντια στην ροή των πραγμάτων. Ας το δούμε όμως αυτό λίγο πιο αναλυτικά.

Υπάρχει ένα λάθος που φαίνεται να διαπερνά πέρα για πέρα την σύγχρονη κοινωνία και που δείχνει να οφείλεται στον τρόπο που έχουμε διαρθρώσει τις δομές, αλλά και τα πρότυπά της.

Πιο συγκεκριμένα: Υπάρχει σχεδόν ως αυτονόητη η τάση να αξιολογούμε το κάθε τι με βάση οικονομικά κριτήρια. Αυτά καταδεικνύουν την «χρησιμότητά» του και συνεπώς τον λόγο ύπαρξής του. Αυτή όμως η αντιμετώπιση έχει σαν αποτέλεσμα να υποβαθμίζονται ή και να αγνοούνται τελείως άλλες παράμετροι που συνδέονται μ’ αυτό και δεν αποδίδουν κατ’ ανάγκη οικονομική ωφέλεια. Επιπλέον, η θεώρηση αυτή των πραγμάτων σαφώς οδηγεί σε μια μονοδιάστατη και περιορισμένη αντίληψη της πραγματικότητας. Και άνθρωποι με περιορισμένη αντίληψη στερούνται γνώσης, φαντασίας, δημιουργικότητας και πάνω απ’ όλα χαράς.

Μια ματιά σε κάποιο από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης θα αρκούσε για να αντιληφθεί κάποιος, πόσος χρόνος αφιερώνεται σε ζητήματα οικονομίας, αλλά και να τον συγκρίνει μ’ αυτόν που αντιστοιχεί σε θέματα πολιτισμού, τεχνών, παιδείας, έρευνας και επιστημών. Επιπλέον θα διαπίστωνε ότι, κι όταν ακόμη θίγονται τέτοια θέματα, αυτά κατά κάποιον τρόπο αξιολογούνται και αποδίδονται με οικονομικούς όρους. Για παράδειγμα, η αξία ενός έργου τέχνης μεταφράζεται πάντα σε κάποιο ποσόν χρημάτων, με βάση την εκτίμηση κάποιου ειδικού, ή με το κόστος πώλησής του σε κάποια δημοπρασία, ενώ σχεδόν αγνοείται η αισθητική απόλαυση που αυτό παρέχει. Ένα επιστημονικό επίτευγμα, με την σειρά του, με προφανείς τις ευεργετικές επιπτώσεις στην ζωή των ανθρώπων, αξιολογείται αποκλειστικά με κριτήριο το οικονομικό όφελος που θα επιφέρει στα ταμεία του κράτους.

Απόρροια αυτής της νοοτροπίας που έχουμε αναπτύξει – ή που μας έχει επιβληθεί – είναι ο παραγκωνισμός όλων εκείνων των στοιχείων που δεν μπορούν να μεταφραστούν σε κάποια οικονομική αξία. Αυτά εξοβελίζονται, όχι απλά σαν αδιάφορα, αλλά και σαν επιζήμια, αφού η ασχολία μαζί τους θα αποτελούσε «σπατάλη πολύτιμου χρόνου», που σε αντίθετη περίπτωση «θα επενδύαμε» σε κάτι «πραγματικά σημαντικό». Αποτέλεσμα είναι, αφ’ ενός μεν να μην μπορούμε να αντιληφθούμε σημαντικές αλλά και ενδιαφέρουσες πτυχές των πραγμάτων ή γεγονότων (έως κι αυτή την ίδια την ομορφιά) και αφ’ ετέρου να στερούμαστε τις μικρές απολαυστικές στιγμές ή συνήθειες, οι οποίες, επειδή ακριβώς δεν έχουν κάποιο οικονομικό αντίκρισμα, στοχοποιούνται από μια κοινωνία σκυμμένη και στεγνή που πλέον δεν είναι σε θέση να προσφέρει – και να δεχτεί - το «ευ ζην».

Έτσι φτάνουμε στην πιο σημαντική συνέπεια αυτής της θεώρησης των πραγμάτων – κι εδώ αγγίζουμε την καρδιά του προβλήματος που ανιχνεύουμε -, που είναι η ολοκληρωτική αδυναμία, εκ μέρους της κοινωνίας, της δημιουργίας στόχων, εφ’ όσον αυτοί δεν μπορούν να ενταχθούν σε ένα πλαίσιο οικονομικής ανταπόδοσης, ή με άλλα λόγια, δεν μπορούν να μεταφραστούν σε κάποιες οικονομικές αξίες.

Με όλα αυτά βέβαια που αναπτύχθηκαν παραπάνω, δεν γίνεται κάποια προσπάθεια να υποβαθμιστούν τα όντως υπαρκτά σοβαρά προβλήματα που πλήττουν την χώρα.

Δεν υποστηρίζεται, για παράδειγμα ότι η φτώχεια δεν είναι επώδυνη, αλλά ξαναήμασταν φτωχοί. Ούτε μπορεί να θεωρηθεί ότι η οικονομική ανάπτυξη δεν είναι σημαντική και ότι ο αγώνας γι' αυτήν είναι εύκολος, αλλά τον ξαναδώσαμε και μάλιστα πολλές φορές. Περάσαμε μάλιστα και από πολύ χειρότερες καταστάσεις, όπως ο πόλεμος και η σκλαβιά. Εκείνο που για πρώτη φορά αντιμετωπίζουμε σήμερα είναι η έλλειψη ελπίδας. Κι αυτήν μπορούμε να την αντλήσουμε, είτε μέσα από την παρακαταθήκη των παλαιότερων επιτευγμάτων μας, είτε από τις υψηλές αξίες που αναμφίβολα έχουμε ενστερνιστεί στην διάρκεια της προσωπικής μας πορείας.

Έχει ειπωθεί ότι εκεί που τελειώνει η ζωή αρχίζει η επιβίωση. Αν όμως δεν στρέψεις το πρόσωπο στον ήλιο, δεν πρόκειται να μάθεις να αναγνωρίζεις τις σκιές. Κι αυτό δεν έχει – κυριολεκτικά και μεταφραστικά – κανένα κόστος. Εξάλλου ας μην ξεχνάμε ότι τα πιο ωραία πράγματα στη ζωή είναι δωρεάν.