Από τη θεοποίηση στην απαξίωση της φύσης

Γράφει ο Νίκος Κωνσταντινίδης
Εκπαιδευτικός - Συγγραφέας
Μέλος του Σύριζα ΠΣ
Η προστασία του περιβάλλοντος ήταν πάντα ένα θέμα σημαντικό για τους αρχαίους Έλληνες, σύμφωνα με αρκετούς μύθους που μένουν ακόμα επίκαιροι, με νόημα διδακτικό με σαφή συμβολισμό.

Στην Κρήτη όποιος δεν φύτευε ένα ελαιόδεντρο, πλήρωνε πρόστιμο πενήντα στατήρων. Στον Πύργο η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως μια πλάκα που έγραφε: «Μη κόπτειν το ιερόν του Απόλλωνος άλσος, μηδέ αφαιρείν ξύλα». Στην Οδύσσεια του Ομήρου (Ε 249) διαβάζουμε ότι ο Οδυσσέας μάζευε ξερά ξύλα για να φτιάξει σχεδία.

Ανάλογο σεβασμό για το περιβάλλον μαρτυρά και η άποψη του Θεόφραστου, πατέρα της Οικολογίας και μαθητή του Αριστοτέλη, ότι τα φυτά, τα δέντρα και τα δάση δεν υπάρχουν για να υπηρετούν τον άνθρωπο, διότι κι αυτά είναι μέρος της φύσης, όπως κι ο άνθρωπος. «Πιο πάνω κι από όλους τους θεούς βάζω τη Γη» γράφει ο Αισχύλος στις «Ευμενίδες».

Ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα που αναφέρεται στην προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί ο μύθος του βασιλιά της Βοιωτίας Ερυσίχθονα, τον οποίο η θεά Δήμητρα τιμώρησε σκληρά, όταν έμαθε ότι έκοψε την πιο ψηλή βελανιδιά από το ιερό άλσος της για να κατασκευάσει ξύλινη αίθουσα για συμπόσια.

Η τιμωρία του ήταν να αισθάνεται ακόρεστη πείνα με αποτέλεσμα να φάει τις σάρκες του. Το νόημα του μύθου του Ερυσίχθονα είναι συμβολικό και διδάσκει πως όποιος δε σέβεται τη φύση στρέφεται ενάντια στον ίδιο τον εαυτό του.

Την αξία της προστασίας των δέντρων την αποδεικνύει μια συνήθεια στην αρχαία Ελλάδα, σύμφωνα με την οποία οι θεοί είχαν δικά τους προστατευόμενα δέντρα. Η δρυς π.χ. ήταν το ιερό δέντρο του Δία, η Δάφνη του Απόλλωνα, οι Δρυάδες ήταν νύμφες των δασών.

Η ιεροποίηση της φύσης, σύμφωνα με τα παραπάνω παραδείγματα, ενέπνεε στους προγόνους μας την ανάλογη οικολογική συμπεριφορά καθιερώνοντας το σεβασμό για το Φυσικό τους περιβάλλον, του οποίου η προστασία θεωρούταν πράξη ιερή και συνειδητή. Γιατί ό,τι θεοποιεί ο άνθρωπος το σέβεται.

Αντίθετα όταν δεν σέβεσαι τη φύση κι ασελγείς πάνω της, η φύση δεν θα σε λυπηθεί, θα σε εκδικηθεί, όπως συνέβη στη Μάνδρα της Αττικής. Οι αποψιλώσεις των δασών, οι πυρκαγιές, το κλείσιμο των ρυακιών και το μπάζωμα των ρεμάτων απέβη μοιραίο για τους κατοίκους της συγκεκριμένης περιοχής που επλήγη από έντονη νεροποντή.

Στις μέρες μας ο άνθρωπος συμπεριφέρεται ως εισβολέας κι όχι ως ένα ακόμη δημιούργημα αυτού του πλανήτη, που τον καταστρέφει κι ας ξέρει ότι η σωτηρία του είναι αλληλένδετη με τη δική του σωτηρία.

Όταν κάποτε ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Φραγκλίνος Πιρς, πρότεινε σε αρχηγό φυλής Ινδιάνων να αγοράσει την περιοχή του, που ήταν πλούσια σε δάση και νερά, με αντάλλαγμα χρυσάφι και ουίσκι, εκείνος του απάντησε ως εξής: «Ζητά ο λευκός αρχηγός να του πουλήσουμε το κελάρυσμα του νερού; Το κελάηδημα του πουλιού; Το θρόισμα του φύλλου; Κι άντε αυτά να του τα πουλήσουμε. Θέλει δηλαδή να του πουλήσουμε και τη γη που φιλοξενεί τα κόκαλα των προγόνων μας; Δεν γνωρίζει ο λευκός αρχηγός ότι ο άνθρωπος είναι που ανήκει στη γη κι όχι η γη στον άνθρωπο»;

Η απάντηση του Ινδιάνου ξεπερνά σε νόημα κάθε άλλη που θα έδινε η πιο ξακουστή περιβαλλοντική σχολή. Γιατί η φύση για τον αρχηγό της φυλής των Ινδιάνων δεν ήταν μόνο ένας τρόπος ζωής. Ήταν η ίδια η ζωή.

Σήμερα ο νεοέλληνας μετρά το φυσικό περιβάλλον με βάση τη διάρκεια της δικής του ζωής, αδιαφορώντας για το τι θα παραδώσει στις επόμενες γενιές. Στη λογική του κέρδους απαλλοτριώνει τα δάση, που είναι τα πνευμόνια της Γης.

Κοντολογίς, περνώντας ο άνθρωπος από τη θεοποίηση της φύσης στην αλόγιστη καταστροφή της, θα πάθει στο τέλος ότι έπαθε και ο Ερυσίχθονας: θα φάει τις ίδιες του τις σάρκες, μην έχοντας να φάει κάτι άλλο.