Σκέψεις μιας εκπαιδευτικού

Της Άννας Ριζάκη
Μέλους Δ.Σ. Κοινωνίας Πολιτών Ν. Κιλκίς 

Στην αρχή του σχολικού έτους, πριν μερικούς μήνες, κατέθεσα τις σκέψεις μου όσον αφορά τη στάση αλλά και την ευθύνη των γονιών απέναντι στα παιδιά τους κατά τη διάρκεια της φοίτησής τους στο σχολείο. Σήμερα, στο τέλος της σχολικής χρονιάς θα ήθελα ν’ αναφερθώ στις ευθύνες του ίδιου του σχολείου και ειδικότερα του εκπαιδευτικού συστήματος απέναντι στους μαθητές.
Όταν ένα μικρό παιδάκι έξι ετών περνά την πόρτα του δημοτικού σχολείου, είναι ένα άτομο που έχει διαμορφώσει μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον κάποια πρότυπα συμπεριφοράς, τα οποία όμως μπορούν να διαφοροποιηθούν και να βελτιωθούν. Βέβαια άλλο παιδί ξεκινά από ένα σπίτι συγκροτημένο που λειτουργεί υποστηρικτικά και όχι καταπιεστικά, που του δίνει ερεθίσματα, που του καλλιεργεί την κρίση, που έχει την οικονομική δυνατότητα να στηρίζει τις επιθυμίες του και άλλο παιδί ξεκινά από ένα σπίτι που λειτουργεί σε τελείως διαφορετική κατεύθυνση.
Εδώ λοιπόν έρχεται να παίξει το δημόσιο σχολείο το σπουδαίο μορφωτικό αλλά και κοινωνικό ρόλο του. Να πάρει αυτά τα παιδιά που προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα και αντί ν’ αναπαράγει τις κοινωνικές ανισότητες, να τις ανατρέψει και να δημιουργήσει μαθητικές κοινότητες γνώσης, συνεργασίας και αλληλεγγύης.
Πως μπορεί να γίνει αυτό; Σε μορφωτικό και γνωστικό επίπεδο, είναι πολλά τα προβλήματα που ταλανίζουν τη σύγχρονη ελληνική εκπαίδευση. Αρχικά, θεωρείται απαραίτητη η αναμόρφωση των αναλυτικών προγραμμάτων με στόχο ένα σχολείο υψηλού επιπέδου, που να προσφέρει ένα γενικό υπόβαθρο γνώσεων και όχι κατακερματισμένες πληροφορίες σύμφωνα με τις ανάγκες της αγοράς.
Tο σχολείο πρέπει να παρέχει στους μαθητές ολοκληρωμένη γενική μόρφωση με στόχο τη διαμόρφωση πολιτών που έχουν συνείδηση των σύγχρονων προβλημάτων και είναι καλά προετοιμασμένοι να ενεργούν αποτελεσματικά για την αντιμετώπισή τους. Ο παραπάνω στόχος πρέπει βέβαια να εξυπηρετηθεί με ένα λογικό όγκο ύλης, με την αποφυγή της αλληλοεπικάλυψης της ύλης που κουράζει τους μαθητές και με την προσθήκη μαθημάτων που προκαλούν το ενδιαφέρον των παιδιών και αναπτύσσουν την κριτική σκέψη και την αγάπη για τη γνώση.
Όμως το σχολείο πρέπει ν’ ανταποκριθεί και στον κοινωνικό του ρόλο. Από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού τα παιδιά που παρουσιάζουν μαθησιακά προβλήματα, - και σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες - θα πρέπει να έχουν δίπλα τους υποστηρικτικές δομές (π.χ. ενισχυτική διδασκαλία) που να καλύπτουν αυτά τα πρώτα κενά, πριν η απόσταση ανάμεσα στους μαθητές μιας τάξης γίνει τεράστια.
Το σχολείο οφείλει να προσφέρει την εμπειρία μιας θεατρικής παράστασης, μιας κινηματογραφικής προβολής αλλά και άλλων δραστηριοτήτων σε όλα τα παιδιά, καλύπτοντας τα κενά που οφείλονται στις οικογενειακές ελλείψεις.
Το σχολείο επίσης πρέπει να προσφέρει και ψυχολογική υποστήριξη με εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό, -το οποίο η ελληνική κοινωνία διαθέτει άφθονο,- γιατί οι σημερινές καταστάσεις είναι πολύ σύνθετες. Παρατηρούνται δηλαδή παιδιά καθόλα έξυπνα να αντιδρούν στο σχολείο, να παρουσιάζουν επιθετική συμπεριφορά ή να απομονώνονται από τους υπόλοιπους συμμαθητές τους και οι δάσκαλοι να σηκώνουν ψηλά τα χέρια αλλά και οι γονείς να επιβαρύνονται με τις επισκέψεις στον ψυχολόγο.
Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν και προχωρούν σε ανώτερες βαθμίδες της εκπαίδευσης, το εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό θα πρέπει να φροντίζει να διαμορφώνει το προφίλ των μαθητών και να τους προτείνει επαγγελματική διέξοδο, σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους, χωρίς να είναι υποχρεωτική. Μ’ αυτό τον τρόπο θα μπορούν τα παιδιά ν’ αποκτούν αυτογνωσία, θα τους δίνεται η δυνατότητα ν’ απομακρυνθούν από τις επιλογές των γονιών τους που γίνονται συνήθως με άλλα κριτήρια και να ακολουθούν τις δικές τους επιθυμίες.
Για να προωθηθούν όλα αυτά, είναι αναγκαίο να εξαλειφθεί ο ανταγωνισμός, η μιζέρια και το συναίσθημα δυστυχίας που κυριαρχεί στο ελληνικό σχολείο και να καλλιεργηθεί η συλλογικότητα, το ενδιαφέρον για τη γνώση και η χαρά της δημιουργίας. Να αναδειχθεί το κάθε σχολικό συγκρότημα σε πολιτιστικό κέντρο που θα παραμένει ανοιχτό και μετά το ωράριο διδακτικής λειτουργίας του και θ’ αποτελεί χώρο ανάγνωσης, άθλησης και άλλων δραστηριοτήτων.
Μέσα σε όλα αυτά, βέβαια, εμπλέκεται και ο δάσκαλος / καθηγητής. Σίγουρα ο ρόλος του είναι πολύ σημαντικός, έχει περιοριστεί όμως, γιατί το σχολείο σήμερα δεν παράγει ισχυρά πρότυπα. Το ρόλο αυτό δυστυχώς τον έχουν αναλάβει τα Μ.Μ.Ε. Παράλληλα , πρέπει να γίνει κατανοητό ότι και ο δάσκαλος και η εκπαιδευτική διαδικασία δεν πέφτουν από τον ουρανό. Είναι μέρος αυτής της κοινωνίας. Όσο δεν βελτιώνεται το κλίμα στην κοινωνία, δεν μπορούν να γίνουν πολλά πράγματα και στην εκπαίδευση. Το σχολείο δεν λειτουργεί μέσα σε δοκιμαστικό σωλήνα.
Εξάλλου πάντοτε έτσι συνέβαινε. Σε κάθε εποχή υιοθετείται και το αντίστοιχο εκπαιδευτικό σύστημα. Βέβαια, καθώς περνούν τα χρόνια, είναι δεδομένος ο εξωραϊσμός των καταστάσεων προηγούμενων χρονικών περιόδων . Αν όμως αναπολήσουμε παλιότερες εποχές, όσοι έχουμε κάποια χρόνια στην πλάτη μας, θα θυμηθούμε ότι το σχολείο δεν ήταν και τότε τόσο ευχάριστο. Έπεφτε ξύλο, οι δάσκαλοί μας δεν είχαν τόσες γνώσεις, δεν επιδέχονταν καμιά αμφισβήτηση και η πλειοψηφία των μαθητών εγκατέλειπε το σχολείο νωρίς. Και τότε, όπως και σήμερα, κάποιοι από τους μαθητές που είχαν ισχυρά κίνητρα, ξεπερνούσαν αυτά τα εμπόδια.
Σήμερα δεν μπορούμε να ελπίζουμε μόνο στην αυτενέργεια του δασκάλου.
Απαιτείται μια γενναία απόφαση στήριξης της δημόσιας παιδείας ως πρώτιστου κοινωνικού αγαθού. Χρειάζονται και περισσότερα χρήματα για καλύτερες υποδομές και σωστό θεσμικό πλαίσιο. Απαιτείται όραμα και έμπνευση και όχι απλή διαχείριση.
Όπως φαίνεται από τα παραπάνω, προς το παρόν, η επιτυχία ενός μαθητή κρίνεται σε μεγάλο βαθμό από το οικογενειακό περιβάλλον. Δύσκολα το σχολείο ανατρέπει τα κοινωνικά δεδομένα, παρόλες τις εξαιρέσεις. Βεβαίως, οι εξαιρέσεις υπάρχουν για να επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Το σχολείο όμως πρέπει να παρεμβαίνει και να μειώνει τις κοινωνικές ανισότητες, να δημιουργεί ευκαιρίες για τους νέους ανθρώπους αλλά και να διαμορφώνει τις συνειδήσεις τους έχοντας ως στόχο μια καλύτερη και δικαιότερη κοινωνία.
Όλα αυτά θα μπορούσε να πει κανείς ότι έχουν ειπωθεί πολλές φορές και είναι αρκετά κοινότοπα. Δυστυχώς, όμως, όταν έρχεται η ώρα της πράξης, τότε υπερτερούν άλλες προτεραιότητες, όπως προσωπικά σχέδια και φιλοδοξίες των υπουργών ή ανάγκη μείωσης του κόστους των υπηρεσιών παιδείας, με αποτέλεσμα να οδηγούμαστε στα γνωστά «αποφασίζομεν και διατάσσομεν» και στην επανάληψη των ίδιων αδιεξόδων.