Ο ΧΡΥΣΟΣ ΤΟΥ ΚΙΛΚΙΣ. Μια σύντομη ιστορική αναδρομή (Τέταρτο μέρος)

1937. Οι χρυσοθήρες πανηγυρίζουν για την ανακάλυψη των μεταλλείων χρυσού των Μακεδόνων αλλά..

Γράφει ο Θανάσης Βαφειάδης
Αγρ. Τοπογράφος μηχ – πολεοδόμος
Μια επιβεβλημένη απάντηση σε αυτούς που μας αποκάλεσαν βάρβαρους
Από την αναδίφηση της ειδησεογραφίας που σχετίζεται με τους χρυσοθήρες οι οποίοι κατά καιρούς δραστηριοποιήθηκαν στην περιοχή μας, το πρώτο αβίαστο συμπέρασμα που συνάγεται ήταν πως η επιμονή των ανθρώπων αυτών υπήρξε αν μη τι άλλο παροιμιώδης. Παρ’ όλο που η κιλκισιώτικη γη αρνούνταν να τους αποκαλύψει το χρυσό που έκρυβε στα σπλάχνα της, με πείσμα Αρσακειάδας που αρνείται να αποκαλύψει τα κρυφά θέλγητρα που κρύβει κάτω από την ποδήρη εσθήτα της, αυτοί επέμεναν να ανασκάπτουν και να ανασκολοπίζουν τη γη μας συστηματικά. Βεβαίως η επιμονή τους δεν μπορεί να συγκριθεί με την επιμονή του σημερινού υφυπουργού, που παρά τα μέχρι πρότινος ρητώς υπεσχημένα, εμμένει μέχρι παρεξηγήσεως στη συνέχιση για δημιουργία μεταλλευτικής ζώνης στα Κρούσσια.

Και η επιμονή αυτή επιβεβαιώνει ότι τα περί σύμφωνης γνώμης της τοπικής κοινωνίας δεν αποτελούσαν παρά φληναφήματα και ανέξοδες υποσχέσεις αντάξιες της αξιοπιστίας του. Έτσι και το τελευταίο φύλο συκής που απέκρυπτε αντιδημοκρατικές νοοτροπίες και συμπεριφορές κατέπεσε και αποκαλύφθηκαν οι πραγματικές προθέσεις του υπουργείου, προθέσεις για τις οποίες ελάχιστοι αμφέβαλλαν. Το χειρότερο όμως είναι πως η επιμονή αυτή αποδεικνύεται άκρως επικίνδυνη καθώς σε όλους τους τόνους και με παρρησία έχει διακηρυχθεί από το λαό του Κιλκίς ότι αν τολμήσουν να έρθουν εδώ οι μπουλντόζες η Κερατέα μπροστά στα Κρούσσια θα θυμίζει παιδική χαρά.

Ακόμη μεγαλύτερη έκπληξη προξενεί η αβελτηρία των εξ Αθηνών ορμώμενων επιστημόνων που έσπευσαν σαν τον πρόγονό τους Δημοσθένη να χαρακτηρίσουν «βάρβαρους» τους κατοίκους της περιοχής μας, εξαιτίας της «θερμής» υποδοχής που τους επιφυλάχθηκε στο συνεδριακό κέντρο. Αλλά, ω άνδρες Αθηναίοι, άλλο πράγμα η ευγένεια και άλλο η ευήθεια. Ευγενείς ναι είμαστε, για ανόητους ψάξτε αλλού. Αν ερχόσασταν σαν φίλοι του Κιλκίς ή έστω σαν απλοί επισκέπτες θα σας φερόμασταν με οικειότητα, θα σας πηγαίναμε και μια βόλτα να δείξουμε τις ομορφιές των Κρουσσίων, τον Βοτανικό κήπο στην Ποντοκερασιά, τον αρχαιολογικό χώρο στο Παλατιανό, θα σας κερνούσαμε και έναν καφέ στο Κάτω Θεοδωράκι στο καφενείο απέναντι από τη μεταβυζαντινή εκκλησία. Αλλά εσείς ήρθατε για να μας πείτε με μισόλογα ότι ο Βοτανικός μας κήπος θα γίνει χαβούζα για να ξεπλένεται το γαιώδες χρυσοφόρο υλικό, ότι τα ρωμαϊκά αγάλματα του Παλατιανού θα πρέπει να χαντακωθούν μέσα στους τεράστιους κρατήρες σε βάθος μεγαλύτερο από αυτό που τα ανέσυρε η αρχαιολογική σκαπάνη, ότι οι μεταβυζαντινές εκκλησίες μας στο Κάτω Θεοδωράκι ή στο Μελισσουργιό που άντεξαν στη φθορά του χρόνου δεν έγινε και τίποτε αν σωριαστούν από τις εκρήξεις των φουρνέλων. Τι περιμένατε λοιπόν να πράξουμε εμείς οι «βάρβαροι» ακούγοντας σας να υποστηρίζετε όλα αυτά με απίστευτο κυνισμό; Να σας υποδεχτούμε μετά βαΐων και κλάδων; Να σας χειροκροτήσουμε μήπως; Να πιούμε νερό στο όνομά σας τώρα που προλαβαίνουμε και το έχουμε ακόμη καθαρό; Πάλι καλά να λέτε που οι περισσότεροι από τους παρευρισκόμενους στο συνεδριακό, οι οποίοι σας θεώρησαν μαριονέττες των χρυσοκάνθαρων, δε σας φώναξαν: «Σε λάθος χρονική στιγμή ήρθατε στο Κιλκίς. Ελάτε το Σεπτέμβριο που έχουμε και φεστιβάλ κουκλοθεάτρου».

Αλλά ας αφήσουμε τους σημερινούς χρυσοθήρες και τους υποστηρικτές τους που απειλούν, όπως εύστοχα παρατήρησε ο αρχιμανδρίτης Επιφάνειος, να κάνουν τη ζωή μας πιο μαύρη και από τα ράσα των ιερέων,  και ας επανέλθουμε στους χρυσοθήρες του παρελθόντος.

Στα ίχνη των μεταλλείων του βασιλιά Φιλίππου και των διαδόχων του

Σωτήριον έτος 1937. Οι αρχές ασφαλείας του Κιλκίς είχαν σταματήσει την αναζήτηση στην περιοχή των Κρουσσίων αφού όσοι αναγράφονταν στις λίστες της διαβόητης επιτροπής ασφάλειας είχαν ήδη συλληφθεί από τις πρώτες κιόλας ημέρες της κήρυξης της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου και «απολάμβαναν διακοπές διαρκείας» στην Ανάφη, τη Φολέγανδρο και τον Αη Στράτη. Κάποιοι όμως συνέχιζαν επίμονα τις αναζητήσεις τους σε αυτή την περιοχή και δεν ήταν άλλοι από τους επίδοξους χρυσοθήρες. Η παταγώδης αποτυχία των ερευνών που είχαν προηγηθεί δεν τους είχε αποθαρρύνει αφού πίστευαν ακράδαντα πως η ανακάλυψη του χρυσού ήταν απλώς θέμα χρόνου. Κάποια στιγμή μάλιστα πίστεψαν πως ανακάλυψαν τα χαμένα χρυσορυχεία και περιχαρείς έσπευσαν να το διαλαλήσουν προς όλες τις κατευθύνσεις. Την ακρίβεια της είδησης υιοθέτησε και η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ η οποία στο φύλλο της 21-3-1937 έγραψε:

«Σοβαροτάτη εθνικής σημασίας αληθώς ανακάλυψις έλαβε χώραν κατ’ αυτάς. Εις ολίγας δεκάδας χιλιομέτρων από την Θεσσαλονίκην ανεκαλύφθη χώρος ο οποίος δεν αποκλείεται να αποβή δια την Ελλάδα μια χρυσοφόρος Αλάσκα. Ανεκαλύφθησαν μεταλλεία χρυσού τα οποία εξεμεταλλεύοντο οι αρχαίοι Μακεδόνες βασιλείς και μετέπειτα οι επιδραμόντες και κατακτήσαντες την Μακεδονίαν Ρωμαίοι».

Οι συντάκτες της εφημερίδας περιέγραψαν με κάθε λεπτομέρεια και με πλούσιο φωτογραφικό υλικό τις εντυπώσεις τους από τον τόπο των εκσκαφών:

«Όταν εφθάσαμε επιτόπου ξεφωνητό χαράς εβγήκεν από τα στήθη μας. Είχαμε μπροστά μας ό,τι μας είχαν πληροφορήση. Είδαμε δεκάδες εργατών να μοχθούν, δεκάδες σκαπάνες ν’ ανοίγουν αδιάκοπα και επίμονα τα σπλάχνα της γης, φρέατα να χαίνουν και σκοτεινές εισόδους γαλαριών που κρύβουν στα βάθη τους το χρυσοφόρον μυστήριον. Είδαμε ακόμη ανθρώπους να σκύβουν επάνω σε χάρτες, να μετρούν με διαβήτες, να υπολογίζουν και έπειτα να δίδουν εσπευσμένες οδηγίες. Είδαμε ακόμη ανωτέρους κρατικούς λειτουργούς να παρακολουθούν άγρυπνοι τας εργασίας».

Η ιστορία των ερευνών

Από την αρχαιότητα ακόμη υπήρχε ο θρύλος ότι εκτός από τα μεταλλεία του Παγγαίου υπήρχαν στη Μακεδονία και άλλα χρυσοφόρα μεταλλεία την εποχή της μακεδονικής δυναστείας. Αλλά που ακριβώς βρίσκονταν τα περίφημα αυτά μεταλλεία, τα οποία μνημόνευαν όλοι οι αρχαίοι συγγραφείς από τον Πλίνιο μέχρι τον Πολύβιο και τον Πλούταρχο; Κανείς δεν μπορούσε να απαντήσει με ακρίβεια. Έτσι ο θρύλος παρέμενε ξεχασμένος, περιβεβλημένος με αχλύ μυστηρίου έως ότου το 1935 ξαναήρθε στο φως. Τη χρονιά αυτή ένας καθ’ όλα ευυπόληπτος και σοβαρός πολίτης που εκπροσωπούσε μια επίσης σοβαρή ομάδα χρυσοθήρων παρουσιάσθηκε στο αρμόδιο υπουργείο και ισχυρίσθηκε ότι γνώριζε την ακριβή θέση των μεταλλείων αυτών. Στο υπόμνημα που υπέβαλλε μνημόνευε τις αρχαίες πηγές και ζητούσε άδεια ανασκαφών για ανασύρει τις ποσότητες χρυσού που ήταν τοποθετημένες σε φρέατα, ευρισκόμενα στις στοές των αρχαίων μεταλλείων. Τα φρέατα αυτά, τέσσερα τον αριθμό, χρησιμοποιούνταν σύμφωνα με τους ισχυρισμούς του, ως θησαυροφυλάκια.

Όταν οι υπάλληλοι του υπουργείου διάβασαν το υπόμνημα αναλύθηκαν σε γέλια αλλά ο σοβαρός κύριος ήταν επίμονος. Τους διάβασε χωρία ολόκληρα των αρχαίων συγγραφέων, επικαλέσθηκε μυστικούς χάρτες που κατείχε, οι οποίοι συμφωνούσαν με τις περιγραφές των αρχαίων, και τους διαβεβαίωσε ότι δεν θα προχωρούσε σε καμιά ενέργεια ασύμβατη με το νόμο. Το υπουργείο, εύπιστο και τότε όπως και τώρα, του παραχώρησε τη σχετική άδεια.

Έτσι άρχισαν οι ανασκαφές στις υπώρειες μιας βουνοκορφής με το χωριό Ραγιάν (Βάθη) να βρίσκεται ανατολικά και το χωριό Ονδουλού (Ανατολή) νοτιοδυτικά.

Οι πρώτες γεωτρήσεις αποδείχτηκαν αμέσως καρποφόρες καθώς οδήγησαν στα ίχνη μεταλλευτικού φρέατος. Η εκσκαφή του φρέατος έφθασε σε βάθος 45μ και ανακαλύφθηκαν σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα. Συγκεκριμένα βρέθηκαν δάδες σαν αυτές που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι μεταλλωρύχοι, μια μυλόπετρα με τον τριπτήρα της για την άλεση του μεταλλεύματος, κομμάτια σκουριάς από καμινευμένο μετάλλευμα. Δεν υπήρχε καμία αμφιβολία ότι επρόκειτο για μεταλλείο χρυσού και όχι άλλου μεταλλεύματος και αυτό το μαρτυρούσαν τα χαλαζιακά τοιχώματα, αφού μόνο σε αυτό το πέτρωμα ανευρίσκεται ο χρυσός. Μέσα στο φρέαρ, σε βάθος δεκαπέντε μέτρων από την επιφάνεια του εδάφους, εντοπίσθηκε το στόμιο γαλαρίας που εισωρούσε εγκάρσια στο έδαφος και ήταν προφανώς μια από τις αρτηρίες των αρχαίων μεταλλείων.

Αλλά οι εργασίες που είχαν ξεκινήσει με τόσο καλούς οιωνούς ξαφνικά διακόπηκαν ελλείψει χρημάτων και συνεχίστηκαν μετά την παρέλευση έτους.

Το ερώτημα που ετίθετο πλέον ήταν αν τα αποθέματα των μεταλλείων είχαν εξαντληθεί και την απάντηση ανέλαβε να δώσει ο καθηγητής του πανεπιστημίου Αθηνών Αρβανιτόπουλος (ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 23-3-1937):

«Τα αρχαία μεταλλεία εθεωρήθησαν πολλάκις και υπ’ αυτών των αρχαίων εξηντλημένα αλλ’ επίμονοι έρευναι αυτού του Περικλέους και ιδίως του βασιλέως Φιλίππου Β’, του αθηναίου Καλλιστράτου, του βασιλέως Περσέως κ.α απέδειξαν ότι τουναντίον τεράστιαι ποσότητες χρυσού και αργύρου ευρέθησαν εκεί όπου άλλοι, έξυπνοι λεγόμενοι, εβεβαίωνον ότι δεν υπάρχει πλέον τίποτε, ούτε καν άνθρακες».

Αυτά έλεγε ο σοφός καθηγητής του πανεπιστημίου Αθηνών και έτσι τα μυαλά των χρυσοθήρων φούσκωναν ενώ η τσέπη τους άδειαζε. Περιττό να πούμε ότι για μια ακόμη φορά χρυσός δεν ανευρέθη.

Χρυσός δεν πρόκειται να βρεθεί ούτε σήμερα. Η κιλκισιώτικη γη με στρωμνιτσιώτικη φιλαργυρία θα κρατήσει κρυμμένους τους θησαυρούς της και δεν θα τους αποκαλύψει στους τωρινούς όπως δεν τους αποκάλυψε στους παλιούς χρυσοθήρες. Τουλάχιστον η ιστορία αυτό μας έχει δείξει.

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 21-3-1937