Η ζωή της ψυχής

Του Κώστα Μπούζα
Είναι γενικά αποδεκτό, ότι στην κορυφή της κλίμακας της ζωής στέκει ο άνθρωπος. Αυτό κυρίως οφείλεται στο άυλο - πνευματικό στοιχείο του. Τι σημαίνει όμως αυτό; Ποια είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που τον διακρίνουν, σε τούτο το επίπεδο ύπαρξής του;

Τα βασικά, λοιπόν, γνωρίσματα του ανθρώπου είναι: η παιδεία ψυχής και πνεύματος, η ηθική συνείδηση και, τέλος, η έμμεση και άμεση γνωριμία με το θάνατο. Έτσι, λοιπόν, η ύπαρξή του σημαίνει, κυρίως, εσωτερική πνευματική ζωή, συναίσθηση της ευθύνης και αδιάλειπτη πνευματική και ηθική παρουσία.

Ήδη έγινε φανερό, από τα παραπάνω, ότι ο εσωτερικός αυτός εαυτός, η ψυχή με άλλα λόγια – για την ακρίβεια ψυχή και πνεύμα – έχει μια δικά της ζωή, σε σύζευξη, αλλά και παράλληλα με το σώμα. Εκδηλώνει την παρουσία της, έχει τους τρόπους της, “διανύει” τους δρόμους της, εκφράζεται μέσα από τις θεμελιακές της λειτουργίες. Τέλος “κινείται” προάγοντας την εσωτερική πνευματική συγκρότηση (μόρφωση). Ας αναλύσουμε, όμως, λίγο περισσότερο τα παραπάνω.

Η παρουσία της ψυχής, κατ’ αρχάς, διακρίνεται σε: ηθική, λογική και θρησκευτική. Έχει σαν τρόπους: την αίσθηση, την φαντασία, την παράσταση, τη νόηση, τη βούληση και το συναίσθημα. Οι θεμελιακές λειτουργίες της είναι: η γνώση, η πράξη, η φαντασία και το συναίσθημα, ενώ, τέλος, οι δρόμοι της: ο γνωστικός, ο πρακτικός, ο ποιητικός και ο θρησκευτικός.

Τώρα, όσον αφορά την κίνησή της, αυτή συντελείται:

α) Από την άμεση βίωση στην έμμεση κατανόηση

β) Από την γνωριμία στη γνώση και

γ) Από την απλή είδηση στη συνείδηση και στην αυτοσυνείδηση.

Σ’ αυτό το σημείο είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε, ότι η παραγωγική εκείνη διαδικασία που ονομάζουμε σκέψη – απαραίτητη για την όποια πνευματική συγκρότηση - περιλαμβάνει: κρίση, αφαίρεση, συλλογή ιδεών, συλλογισμό, μνήμη και φαντασία.

Υπάρχουν, όμως, και κάποιοι πειρασμοί, που απειλούν με αναχαίτιση την ψυχή, ενώ αυτή προσπαθεί να οικοδομήσει αυτήν την πνευματική υπόσταση, που προκύπτει από τα παραπάνω. Αυτοί είναι:

1) Οι σωματικοί πειρασμοί, που υπερβαίνουν το μέτρο.

2) Η απληστία για πλούτη, ή για την κοινωνική θέση που αυτά προσφέρουν.

3) Η επιθυμία για επιβολή και κυριαρχία πάνω στους άλλους.

4) Η απόλυτη, ή υπερβολική προσκόλληση σε κάποια “αυθεντία” ή “μόδα” και

5) Η ματαιοδοξία, δηλαδή η διανοητική υπερηφάνεια γι’ αυτόν που νοιώθει ότι βρίσκεται στο δρόμο της αλήθειας και της γνώσης.

Η προσπάθεια αυτή της οικοδόμησης μιας πνευματικής υπόστασης, δηλαδή η πνευματική ανάπτυξη, ακολουθεί κάποια στάδια, τα οποία έχουν περιγραφεί ως εξής:

Α. Χαοτικό: Σ’ αυτό απουσιάζουν, επί της ουσίας, πνευματικότητα και αρχές. Η ύπαρξη είναι χαοτική και παρακινείται μόνο από την φιλοδοξία ή άλλα συμφέροντα. Το άτομο είναι εγωκεντρικό και η συμπεριφορά του διέπεται από μια μη χαλιναγωγημένη θέληση.

Β. Τυπικό: Εδώ υπάρχει η ένταξη σε κάποιο θεσμικό πλαίσιο, από το οποίο επιβάλλεται και κάποιος έλεγχος της συμπεριφοράς, ενώ παράλληλα εμφανίζεται και μια προσκόλληση στους τύπους.

Γ. Σκεπτικιστικό: Διακρίνεται από την απομάκρυνση από τους τύπους και την αμφισβήτηση. Αναπτύσσεται ο επιστημονικός τρόπος σκέψης στην αναζήτηση της αλήθειας. Πολλές φορές, μέσω αυτής της έρευνας, παρουσιάζεται και μια φευγαλέα συνειδητοποίηση της “μεγάλης εικόνας”.

Δ. Μυστικιστικό: Εδώ, πλέον, συνειδητοποιείται μια συνοχή και σύνδεση των πραγμάτων, κάτω από την επιφάνεια. Υπάρχει μια αίσθηση ενότητας των πάντων. Η ψυχή, λοιπόν, νομοτελειακά οδηγείται στην αναζήτηση της γενεσιουργού Αρχής στην οποία νοιώθει να βρίσκεται κοντά όσο ποτέ.

Κάπως έτσι, λοιπόν, εκτυλίσσεται η εσωτερική πνευματική ζωή του ανθρώπου. Σίγουρα επίπονη και αινιγματική, μα και πολλά υποσχόμενη και γοητευτική. Πώς θα μπορούσε, άλλωστε, να είναι αλλιώς; Ας μην ξεχνάμε ότι πραγματοποιείται στους “μυστικούς δρόμους του Θεού”.