Ο κόσμος και ο άνθρωπος (B΄ Μέρος)

Του Κώστα Μπούζα
4 . Οι πυλώνες
Είναι πράγματι αξιοθαύμαστο το γεγονός, ότι οι μεγάλοι φόβοι του ανθρώπου τον ώθησαν να εξελιχθεί και να προοδεύσει, και με τον τρόπο αυτόν, να δημιουργήσει τους πυλώνες του πολιτισμού του. Και πρώτα πρώτα, ο φόβος των άγριων θηρίων, αλλά και των ανταγωνιστών του ανθρώπων, δημιούργησε την κοινωνία. Η αρχή έγινε με τις ομάδες των ανθρώπων. Γένη που σχημάτισαν φυλές. Φυλές που σχημάτισαν έθνη. Έθνη που στέριωσαν σε γη και εξελίχθηκαν σε λαούς. Λαοί που διαμόρφωσαν δομές και δημιούργησαν κράτη πάνω στη γη τους, που την είπαν πατρίδα και χώρα. Κι έφτιαξαν πολιτείες και χωριά.

Ο φόβος τώρα του άγνωστου και αδάμαστου περιβάλλοντος γέννησε τη φυσική φιλοσοφία, που ξεκίνησε με το μύθο και κατέληξε στην επιστήμη και στην συνακόλουθή της τεχνολογία. Παρ΄ όλα αυτά, ο μύθος εξακολουθεί να εμφιλοχωρεί, σχηματοποιώντας σε άλλο πεδίο πια τους φόβους ή τις ελπίδες μας. Υπάρχει ακόμη ο κοσμοσείστης Εγκέλαδος και ο φοβερός Τυφωέας. Υπάρχει όμως και η γλυκιά 'Ιρις, για να μας χαρίζει ύστερα από κάθε μπόρα την παλέτα των χρωμάτων.

Ο φόβος τέλος του θανάτου, ο μέγιστος όλων, γέννησε την εσωτερική φιλοσοφία. Ο άνθρωπος στράφηκε πια, για πρώτη φορά, προς τα εσώψυχά του. Είναι μια ιστορική στιγμή αυτή η αλλαγή οπτικής γωνίας, αλλά και οπτικού πεδίου. Κι η φιλοσοφία αυτή εξελίχθηκε σε Θεολογία. Μαζί με την ψυχή του, ψάχνοντας μέσα του, ανακάλυψε και το δρόμο για το Θεό. Συγκλονιστική στιγμή στ΄ αλήθεια. Ο κόσμος αποκτούσε πλέον νόημα. Και κοντά στον κόσμο κι αυτός ο ίδιος.

Πόσοι ορίζοντες αλήθεια ανοίγονταν τώρα μπροστά του. Από τη μια μεριά ο κόσμος, όπως προσπαθούσε να τον προσεγγίσει με τις αισθήσεις του. Παρατήρηση, έρευνα, σιγά σιγά και πειραματισμοί. Κι έπειτα σκέψη και νέα ερωτήματα. Παράλληλα, από την άλλη μεριά ο μέσα άνθρωπος, μ΄ όσα πρωτόγνωρα έκρυβε. Αισθήματα, ανησυχίες, στοχασμούς, αγάπη για την ομορφιά, έναν κώδικα ηθικής. Χρειαζόταν όπλα ισχυρά για να αντεπεξέλθει. Για να αγγίξει αυτούς τους ορίζοντες που όλο και πλάταιναν, όλο και βάθαιναν.

5. Τα όπλα

Πρώτο μεγάλο όπλο στα χέρια του ανθρώπου μας στάθηκε η Τέχνη, σε όλες τις διαθέσιμες μορφές της. Όταν κινήθηκε ρυθμικά, ελαφροπατώντας, γύρω από τη φωτιά, στο άκουσμα κάποιου επαναλαμβανόμενου ήχου, ανακάλυψε τη χαρά και τη ζωντάνια που του έδινε αυτό. Πολλές φορές μάλιστα και κάποιου είδους έκσταση. Έτσι το καθιέρωσε σαν μια συνήθεια. Ο χορός ήταν πια ένα γεγονός. Επειδή όμως ο απαραίτητος ρυθμικός ήχος δεν υπήρχε πάντα, έμαθε να τον δημιουργεί ο ίδιος, πολύ εύκολα. Δύο ξύλα ή δύο πέτρες ήταν αρκετά. Που να ‘ξερε, ότι έτσι έπαιζε για πρώτη φορά μουσική. Και δε σταμάτησε εκεί. Με χέρια δειλά στην αρχή, ζωγράφισε στους τοίχους των σπηλαίων τη ζωή του. Ταυτόχρονα έμαθε να πλάθει με τα χέρια του λάσπη και πηλό. Να κατασκευάζει αντικείμενα. Έτσι παράλληλα με την τέχνη εφηύρε τεχνικές, τόσο σημαντικές για την ίδια την επιβίωσή του.

Το ΄παμε ήδη όμως. Άνθρωπος σημαίνει “άνω θρώσκων”. Τι κι αν τα πόδια του πατούσαν στη γη, το βλέμμα του αγκάλιαζε τ΄ αστέρια. Κι ύστερα υπήρχε πάντα ο μέσα άνθρωπος, με όλα τα ανεξερεύνητα βάθη του. Με όλες εκείνες τις άυλες ποιότητες κι αξίες, που δε μπορούσαν πάντοτε να εκφραστούν με την Τέχνη. Και πάνω απ΄ όλα υπήρχε η ανάγκη μιας επικοινωνίας μέσα στην ομάδα, καλύτερης από τα απλά νοήματα ή τις άναρθρες κραυγές, που δεν επαρκούσαν για την επιζητούμενη, έστω και ασυναίσθητα, εξέλιξη.

Το σύμβολο στάθηκε η μεγάλη ανακάλυψη του ανθρώπινου νου. Κοινά αποδεκτά σχήματα έφτασαν να εκφράζουν πράγματα, καταστάσεις, ενέργειες. Κι από τα σύμβολα εμπνεύστηκε τα γράμματα – φθόγγους, σε μίμηση της φύσης και μ΄ αυτά έπλασε λέξεις και γλώσσα. Άρθρωσε λόγο. Επικοινώνησε με τους ομοίους του, μ΄ έναν τρόπο άρτιο πλέον, που άφηνε περιθώριο και για την παραπέρα έκφραση, όλο και πιο λεπτών εννοιών. Παράλληλα ένοιωσε και τη σημασία του αριθμού. Το ένα, τα δύο, τα πολλά. Ύστερα η κανονική αρίθμηση. Και με τα όπλα του αυτά, ο άνθρωπος ξεχύθηκε στο σύμπαν...

6. Τα επέκεινα

Έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια από τότε και η πορεία συνεχίζεται. Οι πυλώνες του πολιτισμού μας παραμένουν ίδιοι. Τα όπλα μας ίδια κι αυτά. Τα επιτεύγματά μας, ομολογουμένως πολλά. Παρ΄ όλα αυτά ο προορισμός φαίνεται ν΄ απέχει. Ποιος είναι αυτός; Η ενοποίηση και εννοιοποίηση των πάντων. Η κατανόηση του παντός με άλλα λόγια. Υπάρχει βέβαια και η θέση, ότι το μέρος δε μπορεί να συλλάβει το παν. Μπορεί μόνο να αντικρίσει, περιστασιακά, μερικές όψεις του. Κι αυτό, άλλοτε με την επιστήμη, άλλοτε με το στοχασμό και τη φιλοσοφία και άλλοτε με το όραμα ή το όνειρο, που έχουν ονομαστεί και φτερά της ψυχής.

Οι διαστάσεις οδηγούν και σ΄ άλλες διαστάσεις. Το σύμπαν υπονοεί και άλλα σύμπαντα. Η ύλη αποκρύπτει τον εαυτό της, βαδίζοντας προς το άπειρα μικρό. Άλλοτε πάλι μεταμφιέζεται σ΄ ενέργεια. Ο χρόνος γίνεται ελαστικός και ο χώρος αναδιπλώνεται στον εαυτό του. Το φως κάποτε κάμπτεται, άλλοτε απορροφάται και εξαφανίζεται σε μαύρες τρύπες. Στα σπλάχνα των αστεριών σφυρηλατούνται τα άτομα μελλοντικών ανθρώπων. Τα σώματά τους εμφανίζονται για μια στιγμή στην κοσμική σκηνή. Ύστερα οι ψυχές τους αγνοούνται στο σύμπαν αυτό, μετά την αναχώρησή τους. Τον μέσα άνθρωπο αναζητείτε, με τις γνώσεις του, τα όνειρά του, την προσωπικότητά του, τα οράματά του, τα συναισθήματά του; “Ουκ έστιν ώδε”.

Ένα πεδίο έρευνας, που έχει ανοίξει από παλιά, όλο και διευρύνεται, και στο μέλλον πρόκειται να αποτελέσει το κύριο πεδίο ενασχόλησης του ανθρώπου, παράλληλα με την εξερεύνηση του Σύμπαντος. Το πεδίο αυτό είναι ότι ονομάζουμε “επέκεινα”. Το ορμητήριο των ψυχών. Η πατρίδα των πνευμάτων. Ποιες είναι άραγε οι διαστάσεις εκείνου εκεί του “Σύμπαντος”; Πώς ψηλαφούν οι εκεί “πρωτόγονοι” - ή πρωτοφερμένοι - το χωροχρόνο του και την υλοενέργειά του; Μήπως σ΄ αυτό, όλα είναι φτιαγμένα από το υλικό που φτιάχνονται οι ψυχές; Μήπως, εν τέλει, μια μεγάλη ψυχή σκεπάζει αυτό το Σύμπαν, που με τη σειρά του σκεπάζει το σύμπαν μας; Μήπως υπάρχει Θεός;...

ΔιαβάσΤε το Α' Μέρος ΕΔΩ