Κρατικές προμήθειες: Απευθείας αναθέσεις vs ανταγωνισμού

Του Δημήτρη Μάρδα
Καθηγητή Τμήματος Οικονομικών Επιστημών ΑΠΘ και π. Αν. Υπουργού Οικονομικών
-Οι κρατικές προμήθειες και η υπέρμετρη γραφειοκρατία που συχνά τις διέπει θεωρείται κατά πολλούς η αχίλλειος πτέρνα της δημόσιας διοίκησης. H γραφειοκρατία αυτή, που δεν έχει την παραμικρή σχέση με τη στρατηγική των αγορών-προμηθειών των ιδιωτικών επιχειρήσεων, οφείλεται σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία στον ακόλουθο λόγο: Το συμφέρον του αρμοδίου στελέχους του δημόσιου φορέα που ασχολείται με τις κρατικές προμήθειες δεν ταυτίζεται κατ’ ανάγκη με το συμφέρον του φορέα όπου υπηρετεί.

Η εν λόγω θέση δεν ισχύει, πλην εξαιρέσεων, για το τμήμα αγορών–προμηθέων του ιδιωτικού τομέα. Εκεί το αρμόδιο στέλεχος της εταιρίας δίνει το καλύτερο του εαυτό ταυτιζόμενο με το συμφέρον της γιατί επιδιώκει την αναβάθμισή του, την αναγνώριση των προσπαθειών του, κάποια μισθολογική εξέλιξη κ.λπ.

Μη ταύτιση του συμφέροντος των στελεχών του Δημοσίου με το συμφέρον του φορέα όπου υπηρετούν οδηγεί είτε σε ακατάλληλη προμήθεια –εξαιτίας της αδιαφορίας ή του χαμηλού ενδιαφέροντος– είτε στην άνθιση της διαφθοράς. Η υφιστάμενη γραφειοκρατία στις κρατικές προμήθειες επιδιώκει να προλάβει αυτές τις εξελίξεις!

Η Ευρωπαϊκή Ένωση από το 1993 και μετά βελτιώνει την εποπτεία των εμπλεκομένων σε αυτές, απλουστεύοντας παράλληλα τις διαδικασίες ανάθεσης των συμβάσεων του Δημοσίου. Ο δρόμος στην Ελλάδα όμως της εφαρμογής καινοτόμων λύσεων που προτείνουν οι κοινοτικές Οδηγίες (Βλ. Οδηγία 2014/24) είναι ακόμη μακρύς. Οπότε ακολουθείται εν πολλοίς μια απαρχαιωμένη πεπατημένη.

-Στο πλαίσιο της κρίσης Covid-19 αυξήθηκε ο αριθμός των απευθείας αναθέσεων στη χώρα με σκοπό την κάλυψη συγκεκριμένων αναγκών που σχετίζονται με την πανδημία. Η απευθείας αναθέσεις έχουν όμως πολλές αδυναμίες, που πηγάζουν από την απουσία του ανταγωνισμού.

Όταν εκλείπει ο ανταγωνισμός, τότε τα κριτήρια αγοράς ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας προσδιορίζονται με ιδιαίτερη ακρίβεια από μια εμπεριστατωμένη μελέτη της σχετικής υπηρεσίας του φορέα, που θα προβεί στην εν λόγω προμήθεια από έναν και μοναδικό προμηθευτή.

Ακόμη, βασικός κανόνας των προμηθειών του Δημοσίου είναι η έρευνα της αγοράς και η διαπραγμάτευση ή άλλως το παζάρι. Σε μια απευθείας ανάθεση όταν εκλείπουν όλοι οι παραπάνω όροι, τότε ό,τι θα αγοραστεί ενδέχεται να είναι ακατάλληλο. Οι αναθέτουσες αρχές όμως λαμβάνουν «…τα αναγκαία μέτρα ώστε να διασφαλίζεται η… χρηστή δημοσιονομική διαχείριση των διατιθέμενων προς το σκοπό αυτό πόρων», κατά το Άρθρο 18 του Νόμου 4412/16.

-Μια χρηστή διοίκηση λοιπόν ακολουθώντας τις ανωτέρω βασικές αρχές, οφείλει εκτός των άλλων, να είναι έτοιμη έγκαιρα για την πιθανή προμήθεια των απαραίτητων αγαθών, ακολουθώντας τις σύγχρονες εκείνες διαδικασίες που δεν καταργούν τον ανταγωνισμό, βελτιώνουν τις ταχύτητες ανάθεσης μιας σύμβασης και οδηγούν στα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα, εξοικονομώντας πόρους. (βλ. Δημήτρης Μάρδας, «Τα Οικονομικά των Προμηθειών του Δημοσίου» Εκδ. Ζυγός).

Όταν, λοιπόν, λόγου χάριν εδώ και 1,5 χρόνο γνωρίζουμε ότι θα ανοίξουν τα πανεπιστήμια σε εύλογο χρόνο και ότι απαιτούνται μέτρα προστασίας της υγείας φοιτητών-διδασκόντων, οι απευθείας αναθέσεις ηχούν μάλλον ασυνήθιστες. Να σημειωθεί ότι από τον Ιούνιο του 2021 ήταν πλέον βέβαιο ότι θα αρχίσει εκ νέου η δια ζώσης διδασκαλία τον Οκτώβριο, σύμφωνα με τις ανακοινώσεις της Υπουργού Παιδείας.

Δεν έχουμε στην περίπτωση μας, είτε σεισμό, είτε καταποντισμό ή οτιδήποτε σχετικό απρόβλεπτο γεγονός που απαιτεί σε ελάχιστες ημέρες αν όχι ώρες την προμήθεια αντίσκηνων τροφών, κουβερτών κ.λπ. με απευθείας αναθέσεις. Παρόλα αυτά οι απευθείας αναθέσεις κέρδισαν, βάσει νόμου φυσικά, θεαματικά έδαφος.

-Ο ανταγωνισμός καθαρίζει την αγορά των προμηθειών του Δημοσίου από πολλές αδυναμίες που αναφέρονται είτε στις ακριβές τιμές, είτε στη χαμηλή ποιότητα του προϊόντος είτε στην ακαταλληλότητά του. Όταν απουσιάζει ο ανταγωνισμός και η έρευνα της αγοράς είναι ανεπαρκής, ο κίνδυνος να αγοραστούν προϊόντα με χαρακτηριστικά που δεν είναι συμβατά με τις ανάγκες που καλούνται να καλύψουν είναι ιδιαίτερα υψηλός.

Παράδειγμα απευθείας ανάθεσης για προϊόντα που παρουσιάζουν τις προαναφερθείσες αδυναμίες ασυμβατότητας των χαρακτηριστικών τους με τιςανάγκες που πρέπει να εξυπηρετήσουν, δίνεται από την αγορά των συσκευών καθαρισμού του αέρα από το Α.Π.Θ. Ένα σύνολο από αυτές, υπό συγκεκριμένες συνθήκες σύμφωνα με τις προδιαγραφές τους, απομακρύνουν μέσω της τεχνολογίας του φιλτραρίσματος που ακολουθούν τον SARS-CoV-2μειώνοντας έτσι τον κίνδυνο μεταδόσεων από αερομεταφερόμενα παθογόνα. Καθώς όμως λειτουργούν εκτός των προβλεπόμενων προδιαγραφών δεν δίνουν τα επιθυμητά αποτελέσματα, μη εκμηδενίζοντας έτσι τον κίνδυνο.

Ενδεικτικά σημειώνεται το ακόλουθο: Τοποθετήθηκαν σε Αμφιθέατρο της Νομικής Σχολής με διάσταση 724 τ.μ. αρχικά τέσσερις και μετά από ένα μήνα έξι τέτοιες συσκευές. Κάθε μια από αυτές καλύπτει, σύμφωνα με το prospectus του προϊόντος, δωμάτιο με μέγιστο εμβαδό 62 τ.μ. Ρητά τονίζεται ότι τα εν λόγω τετραγωνικά μέτρα αποτελούν το μέγιστη επιτρεπτή διάσταση. Οι έξι λοιπόν συσκευές δεν προστατεύουν από τον ιό το σύνολο της έκτασης του Αμφιθεάτρου, οπότε θεωρούνται ανεπαρκείς, με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε όρους κόστους και υγείας φοιτητών/τριών και διδασκόντων.