Ο ηγέτης και η δύναμη της μόρφωσης

Του Δημήτρη Μάρδα
Καθηγητή Τμήματος Οικονομικών Επιστημών και π. Αν. Υπουργού Οικονομικών
Ένας αρχηγός κράτους απόφοιτος της Σορβόννης ή του Χάρβαρντ δεν συνεπάγεται αυτόματα ότι είναι ηγέτης και μάλιστα μορφωμένος. Απλώς είναι καταρτισμένος επαρκώς στην επιστήμη που καλείται να θεραπεύσει.

Πηγή της μόρφωσης είναι η παιδεία που αποκτά ο οποιοσδήποτε από το νηπιαγωγείο, το σχολείο, την οικογένεια και το περιβάλλον του. Κυρίαρχο ρόλο στο εύρος και το επίπεδό της παίζουν φυσικά οι προσωπικές προσπάθειες με κατάληξη την διεύρυνση των γνώσεων και τη διαμόρφωση του τρόπου της σκέψης κάθε ενδιαφερόμενου. Απόηχος της μόρφωσης είναι η έκταση της ευαισθησίας που αποκτάται σε σειρά θεμάτων για τα οποία κάποιος απόφοιτος πανεπιστημίου αλλά με κενό παιδείας, αδιαφορεί ή δεν ενδιαφέρεται.

Αφορμή για τα ανωτέρω μας δίνει η στάση της πολιτικής μας ηγεσίας σε ένα θέμα που απασχόλησε την παγκόσμια κοινότητα των αρχαιολόγων και των επιστημόνων της εδαφομηχανικής. Αφορά ειδικότερα στην απόσπαση των, με ιδιαίτερο ιστορικό ενδιαφέρον, αρχαιοτήτων του σταθμού Βενιζέλου του Μετρό της Θεσσαλονίκης. Αποφασίσθηκε στο πλαίσιο των εργασιών για τη διάνοιξη της υπόγειας σήραγγας του Μετρό της πόλης, η απόσπαση και η επανατοποθέτηση του 92% μιας μεγάλης έκτασης αρχαιοτήτων.

Ένας μορφωμένος ηγέτης ή έστω απλός διαχειριστής της εξουσίας δε θα επέτρεπε την επιλογή αυτή ενώ είχε στα χέρια του εμπεριστατωμένη μελέτη για την παραμονή των αρχαιοτήτων στη θέση τους. Η ευαισθησία, το προϊόν της κουλτούρας και της εσωτερικής του καλλιέργειας θα τον οδηγούσε σε διεξόδους που προτάθηκαν από τους καθ’ ύλην αρμοδίους επιστήμονες της εδαφομηχανικής, αποδεκτές και από την πανεπιστημιακή κοινότητα. Έτσι λοιπόν, ένας μορφωμένος αρχηγός της κυβέρνησης, αν πράγματι είναι ηγέτης, όχι μόνο δε θα τις αγνοούσε αλλά θα τις επέβαλε!

Οι προτεινόμενες λύσεις που δεν ακολουθήθηκαν ήταν απόλυτα συμβατές με τους δυο επιδιωκόμενους στόχους: Την παραμονή των αρχαιοτήτων στη θέση τους με την ταυτόχρονη δημιουργία της υπόγειας σήραγγας. Αγνοήθηκε η επιστήμη και η όλη επίλυση του προβλήματος ανατέθηκε στο Συμβούλιο της Επικρατείας.

Το Συμβούλιο όμως της Επικρατείας ενδιαφέρεται για την εφαρμογή των νόμων στη διοίκηση. Οι νόμοι βέβαια που εφαρμόζουν τα δικαστήρια αντανακλούν, ως γνωστόν, την κουλτούρα της πολιτικής ηγεσίας της χώρας ή ορθότερα του ηγέτη που στην ουσία χαράσσει τον δρόμο. Ηγέτης χωρίς παιδεία ή αμόρφωτος διαχειριστής της εξουσίας συμβάλλει στη διαμόρφωση και του ανάλογου νομικού πλαισίου.

Βέβαια θα μπορούσε να ισχυρισθεί ο οποιοσδήποτε ότι διάφορα εμπόδια και περιορισμοί αναγκάζουν τον όποιον υπουργό ή αρχηγό κράτους να αλλάξει ρότα ακολουθώντας δεύτερες καλύτερες επιλογές σε κάθε θέμα που αντιμετωπίζει. Αυτό πράγματι ισχύει εκεί όμως όπου υφίστανται εξωγενείς μεταβλητές, οι οποίες δεν ελέγχονται λοιπόν από την κυβέρνηση (π.χ. εξωτερική, οικονομική πολιτική κ.λπ)

Στο θέμα τη απόσπασης των αρχαιοτήτων της Βενιζέλου αυτό δεν ισχύει. Αν τα όποια εμπόδια οικονομικής υφής επηρεάζουν τέτοιες αποφάσεις, ένας ευαισθητοποιημένος λόγω μόρφωσης ηγέτης ή διαχειριστής τη εξουσίας θα τα ξεπερνούσε.

Στο εξεταζόμενο θέμα, η χώρα αντιμετωπίζει άλλους περιορισμούς, που συνδέονται με ενδογενείς παράγοντες. Τέτοιοι θα μπορούσαν να θεωρηθούν η ισχύς των οικονομικών συμφερόντων εις βάρος του πολιτισμού και της επιστήμης ή οι εύκολες λύσεις που λειτουργούν όμως εις βάρος των αρχαιοτήτων.

Ακόμη, η χαμηλή βαθμολογία που λαμβάνουμε σε θέματα σχετικά με την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης (Βλ. Global Competitiveness Report) είναι αναπόφευκτα αδύνατο να εξαιρεθεί από τις κύριες συνιστώσες του προβλήματος, καθώς αντανακλά την έκταση των πολιτικών παρεμβάσεων σε αποφάσεις δικαστών.

Και εδώ έρχονται να προστεθούν και άλλες μεταβλητές ικανές να επηρεάσουν αποφάσεις μεγάλου οικονομικού ενδιαφέροντος και ισχυρών συμφερόντων προς μη ορθολογικές κατευθύνεις και υπέρ αδικαιολόγητα δαπανηρών λύσεων.