Η θέωση του ανθρώπου κατά την διδασκαλία του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά

Γράφει ο Ηλίας Αθ. Θεοχαράκης

Θεολόγος

Ανάμεσα στα εκατομμύρια των μαρτύρων και των Αγίων η εκκλησία μας επέλεξε Όχι τυχαία να τιμάται η δεύτερη Κυριακή των νηστειών ως Κυριακή του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά ο οποίος είναι η μεγαλύτερη θεολογική προσωπικότητα της υστεροβυζαντινής περιόδου. 

Οι πατέρες της εκκλησίας καθόρισαν να εορτάζεται η μνήμη του Αγίου αυτού την Β' Κυριακή των νηστειών όχι τόσο για να τιμήσουμε τον Άγιο αλλά γιά να γνωρίσουμε την διδασκαλία του Αγίου πού είναι διδασκαλία της ορθοδόξου εκκλησίας μας και είναι βασική προϋπόθεση να γνωρίζει ο άνθρωπος τον τρόπο με τον οποίο θεώνεται. 

Γεννήθηκε το 1296 στην Κωνσταντινούπολη και μεγάλωσε στα ανάκτορα κοντά στον αυτοκράτορα. Εζησε σε μία εποχή με πολλές ιδεολογικές ΣΥΓΧΎΣΕΙΣ και διδάσκεται και εντρυφα σε βάθος την ελληνική παιδεία. Πλουτισμένος με την κοσμική σοφία και την εν Χριστώ συναίνεση. 

Ο αυτοκράτορας τον θέλει για τα υψηλά αξιώματα. Εκείνος όμως παρά τις πολλές πιέσεις ελκύεται από την αγάπη του Θεού και σε ηλικία 20 ετών ασπάζεται τον ασκητικό βίο και την μοναχική Οδό και πηγαίνει στο Άγιο Όρος όπου αποδείχθηκε" πρώτος της μοναχικής πολιτείας". Φλογισμένος από θείο έρωτα αρχίζει τον αγώνα με σκληρή άσκηση και νηστεία ενώ το πνεύμα του παραδίνεται αδιάλειπτα στην νοερά προσευχή την ευχή του Ιησού "Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με τον αμαρτωλό". ζητώντας επίμονα την μεσιτεία της Κυρίας Θεοτόκου φωνάζοντας "φωτισόν μου το σκότος". 

Και η Παναγία μας του εμφανίζεται υποσχόμενη την προστασία του. Οι πρόκριτοι του Αγίου Όρους το ανεβάζουν στον ηγούμενικο θρόνο της Ιεράς Μονής Εσφιγμένου. Το 1347 εκλέγεται Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης. Την εποχή εκείνη εμφανίζεται ένας λόγιος μοναχός από την καλαμβρία της Ιταλίας καταγόμενος από ορθόδοξη ελληνική οικογένεια γνώστης της Ελληνικής γλώσσας και Παιδείας με προϋποθέσεις όμως ύποπτες από σταλμένος του παπά ως δούρειος ιππος. 

Ο Βαρλαάμ περιφρονούσε και κορόιδευε τους ησυχαστές και την τεχνική μέθοδο που εφήρμοσαν στην νοερά προσευχή επειδή ήταν Άναθρεμμενος με την Δυτική θεολογία. Υποστήριζε ότι ο Θεός ειναι ακατάληπτος και πώς η οδός της γνώσεως του Θεού γίνεται με την θύραθεν φιλοσοφία και ότι αυτή η γνώση μπορεί να προσφέρει στον άνθρωπο την Σωτηρία. 

Οι δε ενέργειες της Χαρίτος του Θεού είναι κτιστές δηλαδή δημιουργητες. Το ακατάληπτο του Θεού το απέδιδε στην φυσική αδυναμία του υλικού ανθρώπου . Επιχείρησε δηλαδή ο Βαρλαάμ να επιβάλει τον αγνωστικισμό ο οποίος κατ ουσία αποτελεί τη βάση της δυτικής θεολογίας. Ανατέθηκε στον Άγιο η απόκρουση των επιχειρημάτων του Βαρλαάμ και των υποστηρικτών του. 

Ο Άγιος Γρηγόριος πού είναι γνήσιος συνεχιστής της αποστολικής και πατερικής παραδόσης υποστήριξε πώς η οδός της γνώσεως του Θεού δεν είναι η θύραθεν φιλοσοφία αλλά η εν Χριστώ αποκάλυψη. Ο άνθρωπος από την παρούσα ζωή μετέχει στην χάρη του Θεού και γεύεται σαν αρραβώνα το δώρο της θεώσεως που θα το γευτεί στην πληρότητά του κατά τον μέλλοντα αιώνα. Η Χάρις του Θεού λέγει ο Παλαμάς εμφανίζεται στους Αγίους ως άκτιστο φως όμοιο με εκείνο που είδαν οι Απόστολοι κατά την Μεταμόρφωση του Χρήστου. 

Ο Παλαμάς συμφωνεί ότι ο Θεός είναι ακατάληπτος στην ουσία του αλλά όμως μεθεκτός στις άκτιστες ενέργειες του. Ο άνθρωπος μετέχοντας στις θείες ενέργειες της θείας Χαρίτος λαμβάνει κατά χάριν ότι έχει ο Θεός κατ ουσίαν. Με την χάρη και την κοινωνία του Θεού γίνεται ο άνθρωπος αθάνατος άκτιστος α`ι'διος ατελεύτητος με μία λέξη γίνεται Θεός. Όλα αυτά τα παίρνει ο άνθρωπος από τον Θεό ως δώρο της κοινωνίας με αυτόν. 

Η εμπειρία της θεώσεως και η Σωτηρία του ανθρώπου είναι δυνατή πραγματικότητα από την παρούσα ζωή με μία παράδοξη σύνδεση του ιστορικού με το υπέρ ιστορικό. Το φως που είδαν οι μαθητές στο όρος Θαβώρ είναι το φως που βλέπουν και η καθαροι ησυχαστές σήμερα. "Μακάριοι οι καθαροί την καρδιά ότι αυτοί τον θεον όψονται" είπε ο Χριστὸς στην επί όρους ομιλία Η πορεία αυτής της θεότητος καθορίζεται με την συγκέντρωση και την στροφή του νου προς τον εσωτερικό άνθρωπο και την αδιάλειπτη προσευχή μέσα σε μία πνευματική ανάταση με κορύφωμα την κοινωνία με τον Θεό. 

Το φως που περί τύλιξε τον Χριστό κατά την Μεταμόρφωση δεν είναι κτίσμα, αλλά έκφραση της θείας μεγαλειότητας που αξιώθηκαν να δουν οι μαθητές και μετά σωματικά μάτια περνοντας αυτήν τη δυνατότητα ύστερα από την κατάλληλη διασκευή τους από την θεία χάρη. Αυτήν την γεύση είχε λάβει και ο ίδιος Αγιος. Οι δοξασίες του Βαρλαάμ καταδικάστηκαν από Σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη. 

Ο Άγιος Γρηγόριος έγραψε πολλά έργα και έκανε πολλά θαύματα ακόμη και όταν ζούσε. Στα έργα του αναπτύσσει τις θέσεις που προαναφέραμε που αποτελούν και την διδασκαλία της εκκλησίας. Αγιοποιήθηκε σχεδόν αμέσως μετά τον θάνατό του. Το ιερό λείψανο του φυλάσσεται στον Μητροπολιτικ;o Ναό της Θεσσαλονίκης