Νοιώθεις πάντα δέος και θαυμασμό για τη βαθύτητα σκέψης, την ευρηματικότητα, το γλωσσικό και εκφραστικό πλούτο σημαντικών, καταξιωμένων συγγραφέων, υπερηφάνεια περισσή αν είναι Έλληνες, πόσο μάλλον αν ο συγγραφέας είναι γέννημα – θρέμμα του τόπου σου.
Ο Γεώργιος Μάνος του Εμμανουήλ, ο εκ Νέας Δήμητρας Κιλκίς ορμώμενος, όπως του αρέσει ν’ αποκαλεί τον γενέθλιο τόπο του με την παλιά ονομασία του, πρωτοεμφανίσθηκε στα ελληνικά γράμματα το 2006 με το ιστορικό αφήγημα «Χρόνοι δίσεκτοι και μήνες οργισμένοι».
Η έντονη, επιτακτική ανάγκη του να καταγράψει και να διασώσει ακριβές πατρογονικές μνήμες τον οδήγησε στο μονοπάτι της ενδελεχούς ιστορικής έρευνας, ειδικά της περιοχής της Ανατολικής Θράκης, τόπο καταγωγής των προγόνων του. Καινούργιος καρπός των πολυετών, ερευνητικών προσπαθειών του ήταν το 2012 το επίσης ιστορικό αφήγημα «Στην πατρίδα ήτανε αλλιώς» και τώρα, το 2020 το ιστορικό μυθιστόρημα «Η ψυχή τους όμως έμεινε πίσω», το οποίο αν και κατά βάση μυθοπλασία, με επιδεξιότητα συγγραφική μεταβάλλεται απόλυτα σε λογοτεχνία του πραγματικού, καθώς έχει σαν φόντο του, να καθορίζει τη ροή του, αληθινά, συνταρακτικά ιστορικά και κοινωνικά γεγονότα, που σημάδεψαν την τύχη και την πορεία του Ελληνισμού και ήταν εποχές σκληρών αποφάσεων και διλημμάτων.
Ο Γεώργιος Μάνος του Εμμανουήλ, ο εκ Νέας Δήμητρας Κιλκίς ορμώμενος, όπως του αρέσει ν’ αποκαλεί τον γενέθλιο τόπο του με την παλιά ονομασία του, πρωτοεμφανίσθηκε στα ελληνικά γράμματα το 2006 με το ιστορικό αφήγημα «Χρόνοι δίσεκτοι και μήνες οργισμένοι».
Η έντονη, επιτακτική ανάγκη του να καταγράψει και να διασώσει ακριβές πατρογονικές μνήμες τον οδήγησε στο μονοπάτι της ενδελεχούς ιστορικής έρευνας, ειδικά της περιοχής της Ανατολικής Θράκης, τόπο καταγωγής των προγόνων του. Καινούργιος καρπός των πολυετών, ερευνητικών προσπαθειών του ήταν το 2012 το επίσης ιστορικό αφήγημα «Στην πατρίδα ήτανε αλλιώς» και τώρα, το 2020 το ιστορικό μυθιστόρημα «Η ψυχή τους όμως έμεινε πίσω», το οποίο αν και κατά βάση μυθοπλασία, με επιδεξιότητα συγγραφική μεταβάλλεται απόλυτα σε λογοτεχνία του πραγματικού, καθώς έχει σαν φόντο του, να καθορίζει τη ροή του, αληθινά, συνταρακτικά ιστορικά και κοινωνικά γεγονότα, που σημάδεψαν την τύχη και την πορεία του Ελληνισμού και ήταν εποχές σκληρών αποφάσεων και διλημμάτων.
Ξεκινώντας από το Πάνιδο της Προποντίδας το βιβλίο περιγράφει τη ζωή του παπα-Θεοχάρη και των μελών της οικογενείας του, σε μια περίοδο από το 1901 μέχρι το 1974 εμμένοντας σε δύο μεγάλες πληγές, στο άκουσμα των οποίων ραγίζει κάθε ελληνική ψυχή: τον θρακιώτικο ξεριζωμό του ’22 και τη μετανάστευση του ’60 των Ελλήνων στο εξωτερικό.
Το βιβλίο αποτελεί λοιπόν ένα ιστορικό και κοινωνικό ελληνικό πανόραμα μεγάλου μέρους του εικοστού αιώνα, ιδωμένο μέσα από τη συγκινητική ιστορία της οικογένειας του παπα-Θεοχάρη, οικογένεια η οποία μεταφέρει στην πορεία της, στο διάβα της μέσα στο χρόνο μνήμες πολύτιμες, αξίες πανανθρώπινες αξεπέραστες, μια επίσης αθωότητα, καθαρότητα, γλυκύτητα των μελών της σπάνιες και δυσεύρετες.
Είναι ένα βιβλίο για το οποίο ο αναγνώστης δεν μπορεί, δεν έχει ίσως το δικαίωμα να πει απλά «μου άρεσε» ή «δε μου άρεσε» καθώς απ΄ την αρχή του ακόμα συγκλονίζεται, συντρίβεται πληροφορούμενος τα δεινά της θρακιώτικης Φυλής από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι τον τελικό ξεριζωμό του ’22 από τις εστίες τις πατρογονικές της Ανατολής, πτυχές άγνωστες στους περισσότερους, για τις συνθήκες επίσης που οδήγησαν τεράστια μερίδα Ελλήνων να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους, την Ελλάδα στη δεκαετία του ’60 αναζητώντας την τύχη τους σε ξένες χώρες. Είναι στοιχεία που φορτίζουν έντονα τον συναισθηματικό κόσμο του αναγνώστη, τον προβληματίζουν βαθιά, τον πληροφορούν όμως και τον διδάσκουν.
Παρά τον συνεχή πόνο, τη θλίψη, τη συντριβή, την αγανάκτηση που μπορεί να νοιώθει ο αναγνώστης από τις φρικιαστικές ωμότητες των Τούρκων και Βουλγάρων σε βάρος του Ελληνισμού και από τις πιεστικές καταστάσεις που οδήγησαν τους ΄Ελληνες στη μετανάστευση, το βιβλίο έχει να του προσφέρει πολλά και υψηλής στάθμης οφέλη:
Α. Κατ΄ αρχάς είναι μια εμπειρία ξεχωριστή γι’ αυτόν η ανάγνωση ενός ιστορικού μυθιστορήματος, όπως το συγκεκριμένο: γιατί το βιβλίο αυτό δεν είναι απλώς το προϊόν της γόνιμης φαντασίας του συγγραφέα και της εμβριθούς γνώσης του της ανθρώπινης συμπεριφοράς, αλλά είναι προϊόν και της επίπονης και διεξοδικής μελέτης και παρουσίασης του ιστορικού πλαισίου μέσα στο οποίο εξελίσσεται και το οποίο ιστορικό πλαίσιο επηρεάζει και καθορίζει σχεδόν απόλυτα την καθημερινότητα και τη μοίρα των ηρώων.
Το βιβλίο αποτελεί λοιπόν ένα ιστορικό και κοινωνικό ελληνικό πανόραμα μεγάλου μέρους του εικοστού αιώνα, ιδωμένο μέσα από τη συγκινητική ιστορία της οικογένειας του παπα-Θεοχάρη, οικογένεια η οποία μεταφέρει στην πορεία της, στο διάβα της μέσα στο χρόνο μνήμες πολύτιμες, αξίες πανανθρώπινες αξεπέραστες, μια επίσης αθωότητα, καθαρότητα, γλυκύτητα των μελών της σπάνιες και δυσεύρετες.
Είναι ένα βιβλίο για το οποίο ο αναγνώστης δεν μπορεί, δεν έχει ίσως το δικαίωμα να πει απλά «μου άρεσε» ή «δε μου άρεσε» καθώς απ΄ την αρχή του ακόμα συγκλονίζεται, συντρίβεται πληροφορούμενος τα δεινά της θρακιώτικης Φυλής από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι τον τελικό ξεριζωμό του ’22 από τις εστίες τις πατρογονικές της Ανατολής, πτυχές άγνωστες στους περισσότερους, για τις συνθήκες επίσης που οδήγησαν τεράστια μερίδα Ελλήνων να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους, την Ελλάδα στη δεκαετία του ’60 αναζητώντας την τύχη τους σε ξένες χώρες. Είναι στοιχεία που φορτίζουν έντονα τον συναισθηματικό κόσμο του αναγνώστη, τον προβληματίζουν βαθιά, τον πληροφορούν όμως και τον διδάσκουν.
Παρά τον συνεχή πόνο, τη θλίψη, τη συντριβή, την αγανάκτηση που μπορεί να νοιώθει ο αναγνώστης από τις φρικιαστικές ωμότητες των Τούρκων και Βουλγάρων σε βάρος του Ελληνισμού και από τις πιεστικές καταστάσεις που οδήγησαν τους ΄Ελληνες στη μετανάστευση, το βιβλίο έχει να του προσφέρει πολλά και υψηλής στάθμης οφέλη:
Α. Κατ΄ αρχάς είναι μια εμπειρία ξεχωριστή γι’ αυτόν η ανάγνωση ενός ιστορικού μυθιστορήματος, όπως το συγκεκριμένο: γιατί το βιβλίο αυτό δεν είναι απλώς το προϊόν της γόνιμης φαντασίας του συγγραφέα και της εμβριθούς γνώσης του της ανθρώπινης συμπεριφοράς, αλλά είναι προϊόν και της επίπονης και διεξοδικής μελέτης και παρουσίασης του ιστορικού πλαισίου μέσα στο οποίο εξελίσσεται και το οποίο ιστορικό πλαίσιο επηρεάζει και καθορίζει σχεδόν απόλυτα την καθημερινότητα και τη μοίρα των ηρώων.
Και είναι το μαγικό δώρο που μπορεί να προσφέρει το ιστορικό αυτό μυθιστόρημα στον αναγνώστη: τη δυνατότητα να εντρυφήσει στην ιστορία, να προσεγγίσει την αληθινή πλευρά των ιστορικών γεγονότων, άγνωστων ίσως στους περισσότερους, μέσα από ένα ανάγνωσμα τόσο ενδιαφέρον, με πλοκή και εξέλιξη, που θα κρατήσει και αμείωτη την προσοχή του, μέχρι την τελευταία σελίδα.
Είναι επίσης συναρπαστικό το γεγονός ότι μ΄ ένα ιστορικό μυθιστόρημα ο αναγνώστης ζει το ξαναζωντάνεμα μιας περασμένης εποχής, που τόσο γλαφυρά απεικονίζεται στο βιβλίο αυτό, ξαναζωντάνεμα που απαιτεί ρεαλισμό για να είναι πειστικό, επίσης λεπτομερή παρουσίαση πολυποίκιλων και πολυσύνθετων στοιχείων, που κυμαίνονται από την κατοικία, τη διατροφή, την ένδυση, τα ήθη, τον τρόπο ομιλίας μέχρι τον κώδικα αξιών της υπό παρουσίαση εποχής, μέχρι την πολιτική και κοινωνική συνείδηση των ανθρώπων της. Μαθαίνεις την ιστορία μ’ αυτό το βιβλίο, με τρόπο ώστε να μην την ξεχάσεις ποτέ.
Β. ΄Ενα δεύτερο σημαντικό πλεονέκτημα του βιβλίου είναι ότι στη σημερινή εποχή μας ,όπου έκδηλη είναι η προσπάθεια ξεριζώματος των παραδοσιακών ελληνικών αξιών και προτύπων είναι όμορφο να διαβάζεις για μυθιστορηματικούς ήρωες αγνούς, τίμιους, αγωνιστές, ήρωες που ανήκουν σ΄ έναν κόσμο που έχει σαν έμβλημα την αλληλοκατανόηση, την αλληλεγγύη, την άδολη προσφορά, που ανήκουν σ’ έναν κόσμο όπου οι αντοχές και τα συναισθήματα δοκιμάζονται σκληρά αλλά μπορούν και αντέχουν.
Με το βιβλίο αυτό εγγράφονται στη μνήμη του αναγνώστη μεγάλες αξίες του Ελληνισμού, που κράτησαν αλώβητη την ταυτότητα του Έλληνα σε δύσκολους καιρούς, όπως η πίστη, η αγάπη, η πλήρης αφοσίωση στο Θεό, την πατρίδα, την οικογένεια.
Η κεφαλή της οικογένειας, ο παπα-Θεοχάρης είναι εκφραστής τέτοιων υψηλών αξιών, είναι ένας αληθινός, καθάριος άνθρωπος που δε διστάζει στιγμή να θυσιάσει τον εαυτό του για τα ιδανικά της θρησκείας, της πατρίδας, της οικογένειας, που δε δειλιάζει να θυσιαστεί για το ποίμνιό του, που τιμά στο έπακρον τα ιερά και τιμημένα ράσα που φοράει. Μεγάλο παράδειγμα προς μίμηση για όλους τους κληρικούς: αυτή τη θυσιαστική αγάπη του παπα-Θεοχάρη για το ποίμνιό του, πρέπει να τη νοιώθει κάθε πραγματικός υπηρέτης του Θεού.
Γ. Η λογοτεχνία είναι η τέχνη του λόγου και αυτό φυσικά δεν αφορά μόνο την επιδέξια ύφανση πλοκής και χαρακτήρων, αλλά αφορά κυρίως τη γλωσσική δομή, τη χρήση την ευφυή της γλώσσας αυτής καθ’ αυτής, πράγμα στο οποίο με πολλή γνώση, έρευνα, μελέτη, σεβασμό, ακρίβεια σκύβει ο συγγραφέας του βιβλίου αυτού.
Β. ΄Ενα δεύτερο σημαντικό πλεονέκτημα του βιβλίου είναι ότι στη σημερινή εποχή μας ,όπου έκδηλη είναι η προσπάθεια ξεριζώματος των παραδοσιακών ελληνικών αξιών και προτύπων είναι όμορφο να διαβάζεις για μυθιστορηματικούς ήρωες αγνούς, τίμιους, αγωνιστές, ήρωες που ανήκουν σ΄ έναν κόσμο που έχει σαν έμβλημα την αλληλοκατανόηση, την αλληλεγγύη, την άδολη προσφορά, που ανήκουν σ’ έναν κόσμο όπου οι αντοχές και τα συναισθήματα δοκιμάζονται σκληρά αλλά μπορούν και αντέχουν.
Με το βιβλίο αυτό εγγράφονται στη μνήμη του αναγνώστη μεγάλες αξίες του Ελληνισμού, που κράτησαν αλώβητη την ταυτότητα του Έλληνα σε δύσκολους καιρούς, όπως η πίστη, η αγάπη, η πλήρης αφοσίωση στο Θεό, την πατρίδα, την οικογένεια.
Η κεφαλή της οικογένειας, ο παπα-Θεοχάρης είναι εκφραστής τέτοιων υψηλών αξιών, είναι ένας αληθινός, καθάριος άνθρωπος που δε διστάζει στιγμή να θυσιάσει τον εαυτό του για τα ιδανικά της θρησκείας, της πατρίδας, της οικογένειας, που δε δειλιάζει να θυσιαστεί για το ποίμνιό του, που τιμά στο έπακρον τα ιερά και τιμημένα ράσα που φοράει. Μεγάλο παράδειγμα προς μίμηση για όλους τους κληρικούς: αυτή τη θυσιαστική αγάπη του παπα-Θεοχάρη για το ποίμνιό του, πρέπει να τη νοιώθει κάθε πραγματικός υπηρέτης του Θεού.
Γ. Η λογοτεχνία είναι η τέχνη του λόγου και αυτό φυσικά δεν αφορά μόνο την επιδέξια ύφανση πλοκής και χαρακτήρων, αλλά αφορά κυρίως τη γλωσσική δομή, τη χρήση την ευφυή της γλώσσας αυτής καθ’ αυτής, πράγμα στο οποίο με πολλή γνώση, έρευνα, μελέτη, σεβασμό, ακρίβεια σκύβει ο συγγραφέας του βιβλίου αυτού.
Η γλώσσα του βιβλίου διαθέτει βέβαια τη βαρύτητα της ιστορικότητας στις γενικές περιγραφές, αλλά μεταμορφώνεται και ταιριάζει απόλυτα με το εθνικό φυλετικό, ταξικό, προσωπικό, μορφωτικό επίπεδο των ηρώων, πράγμα που δε συναντάς εύκολα σε ανάλογου περιεχομένου λογοτεχνικά βιβλία. Είναι ένα στοιχείο που συνδράμει τα μέγιστα στην ενίσχυση της γλωσσικής ικανότητας και μνήμης του αναγνώστη και συνδέει το γλωσσικό κάποτε της φυλής του, με το γλωσσικό του τώρα.
Επίσης τεράστιας σημασίας και αξίας είναι το γεγονός ότι κάθε σελίδα διαθέτει στο κάτω μέρος της το γλωσσάρι της, πράγμα που βοηθάει τον αναγνώστη να κατανοεί πλήρως αυτό που διαβάζει και να εμπλουτίζεται γλωσσικά.
Δ. Ο αφηγητής του βιβλίου είναι βέβαια ο ανώνυμος παντογνώστης αφηγητής, ο οποίος διευκολύνει πολλές φορές και τον αναγνώστη να μην αγωνιά - στερώντας του βέβαια την έκπληξη - καθώς στο τέλος των 59 μικρών σχετικά κεφαλαίων, ευφυώς κατανεμημένων για να μην κουράζουν, προαναγγέλλει, αποκαλύπτοντας τη συνέχεια: «Δυστυχώς κι εκεί δεν έμεινε πολύ», «αλλά και αυτό δε βάστηξε πολύ», «δυστυχώς οι φήμες βγήκαν αληθινές», προετοιμάζοντας έτσι τον αναγνώστη γι ’αυτό που θα ακολουθήσει.
Δ. Ο αφηγητής του βιβλίου είναι βέβαια ο ανώνυμος παντογνώστης αφηγητής, ο οποίος διευκολύνει πολλές φορές και τον αναγνώστη να μην αγωνιά - στερώντας του βέβαια την έκπληξη - καθώς στο τέλος των 59 μικρών σχετικά κεφαλαίων, ευφυώς κατανεμημένων για να μην κουράζουν, προαναγγέλλει, αποκαλύπτοντας τη συνέχεια: «Δυστυχώς κι εκεί δεν έμεινε πολύ», «αλλά και αυτό δε βάστηξε πολύ», «δυστυχώς οι φήμες βγήκαν αληθινές», προετοιμάζοντας έτσι τον αναγνώστη γι ’αυτό που θα ακολουθήσει.
Η γραμμική του όμως αυτή αφήγηση διακόπτεται πάρα πολύ συχνά από έντονους εσωτερικούς διαλόγους, οι οποίοι έχουν το μεγάλο πλεονέκτημα, - επίσης όχι συχνό σε ανάλογα λογοτεχνικά κείμενα - να θεατροποιούν το μυθιστόρημα και να κάνουν τον αναγνώστη να νοιώθει παρών στα δρώμενα, σαν να τα ζει σε μια θεατρική σκηνή, ή σαν να τα παρακολουθεί σε μια κινηματογραφική αίθουσα. Μεγάλο πλεονέκτημα του βιβλίου, οι τόσο επιδέξια δουλεμένοι αυτοί συχνοί διάλογοι.
Ε. Η αφήγηση φωτίζεται επίσης και υποστηρίζεται από κατατοπιστικούς χάρτες και σπάνιο φωτογραφικό υλικό, το οποίο αναδεικνύει την αντικειμενικότητα και την ιστορική αλήθεια των περιγραφόμενων.
Θα μπορούσαν ν’ αναφερθούν πλείστοι άλλοι λόγοι, για τους οποίους αξίζει να διαβάσει κάποιος το βιβλίο αυτό .Οι ήρωές του, που είναι φανερό ότι δεν είναι επινόηση απλή της φαντασίας και του μυαλού του συγγραφέα, αλλά και προϊόν της καρδιάς του, καθώς είναι πασιφανές ότι εμπλέκεται συναισθηματικά με τις εμπειρίες και τα βιώματά τους, δεν είναι ήρωες που και ο αναγνώστης που θα τους ζήσει, μετά θα τους ξεχάσει και θα τους προσπεράσει.
Ε. Η αφήγηση φωτίζεται επίσης και υποστηρίζεται από κατατοπιστικούς χάρτες και σπάνιο φωτογραφικό υλικό, το οποίο αναδεικνύει την αντικειμενικότητα και την ιστορική αλήθεια των περιγραφόμενων.
Θα μπορούσαν ν’ αναφερθούν πλείστοι άλλοι λόγοι, για τους οποίους αξίζει να διαβάσει κάποιος το βιβλίο αυτό .Οι ήρωές του, που είναι φανερό ότι δεν είναι επινόηση απλή της φαντασίας και του μυαλού του συγγραφέα, αλλά και προϊόν της καρδιάς του, καθώς είναι πασιφανές ότι εμπλέκεται συναισθηματικά με τις εμπειρίες και τα βιώματά τους, δεν είναι ήρωες που και ο αναγνώστης που θα τους ζήσει, μετά θα τους ξεχάσει και θα τους προσπεράσει.
Αυτός ο ατελέσφορος πόθος τους, η νοσταλγία τους, η πίκρα τους για την ακριβή - χαμένη πατρίδα, αυτό το βασανιστικό κενό της ψυχής τους που βγάζει και ο τίτλος - τραγική διαπίστωση του βιβλίου: «η ψυχή τους όμως έμεινε πίσω», νοιώθει και ο αναγνώστης -ειδικά αν είναι και απόγονος ξεριζωμένων ή ξενιτεμένων- ότι θα τον ακολουθεί για πάντα.
Κατορθώνει έτσι – θεωρούμε - επιδέξια το βιβλίο, συνδυάζοντας το θέμα του ξεριζωμού και της μετανάστευσης να πραγματώσει τον υψηλό σκοπό για τον οποίο γράφτηκε: να μεταδώσει στον αναγνώστη όχι την απλή αίσθηση, αλλά τη βεβαιότητα ότι η ζωή όσων ξεριζώνονται από την πολύτιμη, μονάκριβη πατρίδα, η όσων βίαια ή έστω και ομαλά απομακρύνονται από τη γενέθλια γη τους είναι μια ζωή ημιτελής, καθώς « ο άνθρωπος ζει και υπάρχει πραγματικά και ουσιαστικά μόνο στον τόπο που γεννήθηκε, ανατράφηκε και έζησε ίσως και ένα μέρος, μεγάλο ή μικρό της ζωής του και τον οποίο τόπο όταν αναγκάστηκε να τον εγκαταλείψει, έθαψε εκεί ένα μέρος της καρδιάς και των ονείρων του. Στον τόπο αυτό τον Ιερό θα ζει πάντα ουσιαστικά, αληθινά με το να ωθεί τη σκέψη του, την ψυχή του να γυρίζει σ’ αυτόν νοσταλγικά, ευλαβικά, λυτρωτικά συχνά - πυκνά, σε όποιο άλλο σημείο της γης και αν βρίσκεται». ‘Όπως έπρατταν και όλοι οι ξεριζωμένοι και ξενιτεμένοι ήρωες του βιβλίου.
Κατορθώνει έτσι – θεωρούμε - επιδέξια το βιβλίο, συνδυάζοντας το θέμα του ξεριζωμού και της μετανάστευσης να πραγματώσει τον υψηλό σκοπό για τον οποίο γράφτηκε: να μεταδώσει στον αναγνώστη όχι την απλή αίσθηση, αλλά τη βεβαιότητα ότι η ζωή όσων ξεριζώνονται από την πολύτιμη, μονάκριβη πατρίδα, η όσων βίαια ή έστω και ομαλά απομακρύνονται από τη γενέθλια γη τους είναι μια ζωή ημιτελής, καθώς « ο άνθρωπος ζει και υπάρχει πραγματικά και ουσιαστικά μόνο στον τόπο που γεννήθηκε, ανατράφηκε και έζησε ίσως και ένα μέρος, μεγάλο ή μικρό της ζωής του και τον οποίο τόπο όταν αναγκάστηκε να τον εγκαταλείψει, έθαψε εκεί ένα μέρος της καρδιάς και των ονείρων του. Στον τόπο αυτό τον Ιερό θα ζει πάντα ουσιαστικά, αληθινά με το να ωθεί τη σκέψη του, την ψυχή του να γυρίζει σ’ αυτόν νοσταλγικά, ευλαβικά, λυτρωτικά συχνά - πυκνά, σε όποιο άλλο σημείο της γης και αν βρίσκεται». ‘Όπως έπρατταν και όλοι οι ξεριζωμένοι και ξενιτεμένοι ήρωες του βιβλίου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η Γνώμη Κιλκίς- Παιονίας διευκρινίζει στους αναγνώστες της ότι θεωρεί αυτονόητο το δικαίωμα του σχολιασμού και της κριτικής έκφρασης, όταν αυτό φυσικά δεν στοχεύει στην απαξίωση, στην ύβρη και στην προσβολή ατόμων και θεσμών.
Το αναγνωστικό κοινό θα πρέπει να γνωρίζει ότι η Γνώμη, επιδιώκοντας μια υγιή και αμφίδρομη επικοινωνία, δεν δημοσιεύει ανυπόγραφα σχόλια, αλλά ούτε και σχόλια ρατσιστικού, προσβλητικού και υβριστικού περιεχομένου.
Τα ενυπόγραφα άρθρα τέλος, εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας.