Μάλλον θα το έχετε παρατηρήσει: τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς έχουν περίεργους στίχους, ασυνάρτητους, στίχους που το νόημά τους είναι λίγο… συγκεχυμένο, που όσο και να προσπαθήσει κανείς δεν θα μπορέσει να καταλάβει το νόημά τους!
Υπάρχει κάποια εξήγηση;
Σύμφωνα με μια διαδεδομένη στο διαδίκτυο, αλλά και ατεκμηρίωτη ερμηνεία, κατά τους βυζαντινούς χρόνους κάποιος νεαρός ταπεινής καταγωγής ήταν ερωτευμένος με μια αρχοντοπούλα. Επειδή όμως εκείνα τα χρόνια οι άνθρωποι των χαμηλών στρωμάτων δεν είχαν το δικαίωμα να μιλούν στους αριστοκράτες, παρά μόνο σε γιορτές, όπου μπορούσαν να τους απευθύνουν ευχές, αποφάσισε, ο νέος αυτός, ανάμεσα στα κάλαντα του Μεγάλου Βασιλείου να εντάξει και δικά του λόγια αγάπης, με ωραίες εκφράσεις και έξυπνα κοσμητικά επίθετα!
Με αυτόν τον τρόπο και τα κάλαντα θα έλεγε, ακολουθώντας τους κοινωνικούς κανόνες, αλλά ταυτόχρονα θα παίνευε και την καλή του!
Έτσι λοιπόν την αποκαλεί ψηλή, σαν δεντρολιβανιά.
Επειδή φορούσε ένα από τα ψηλά κωνικά καπέλα με το τούλι στην κορυφή, την παρομοιάζει με Εκκλησιά με τ’ Άγιος θόλος (θόλος εκκλησίας).
Της λέει ότι δεν τον καταδέχεται (παρ’ όλο που έρχεται ο Άγιος Βασίλης) γιατί είναι αρχόντισσα κυρία.
Τέλος κλείνει με όμορφα λόγια.
Την λέει ζαχαροκάντιο ζυμωτή, δηλαδή φτιαγμένη από ζάχαρη και την παρακαλεί να του ρίξει μια ματιά (δες και με το παλικάρι).
Ας δούμε τα κάλαντα (και τις επεξηγήσεις):
Αρχιμηνιά και αρχιχρονιά
Ψηλή μου δεντρολιβανιά (που είσαι ψηλή σαν δεντρολιβανιά)
και αρχή καλός μας χρόνος
εκκλησιά με τ’ άγιο θόλος (με το καπέλο είσαι σαν εκκλησιά με τον τρούλο)
Αρχή που βγήκε ο Χριστός, άγιος και πνευματικός
στη γη να περπατήσει και να μας καλοκαρδίσει (αν βγει να περπατήσει θα ευφρανθούν οι καρδιές μας)
στη γη να περπατήσει και να μας καλοκαρδίσει (αν βγει να περπατήσει θα ευφρανθούν οι καρδιές μας)
Άγιος Βασίλης έρχεται
και δεν μας καταδέχεται (δεν καταδέχεται η κοπέλα)
από την Καισαρεία
συ είσαι αρχόντισσα κυρία (εσύ η κοπέλα μου είσαι αρχόντισσα)
Βαστάει εικόνα και χαρτί
ζαχαροκάντιο ζυμωτή (είσαι σαν γλυκό ζυμωμένο, σαν ζαχαροκάντιο)
χαρτί και καλαμάρι
δες κι εμέ το παλικάρι (κοίτα και μένα το παλικάρι)
Το καλαμάρι έγραφε
την μοίρα του την έλεγε (τη μοίρα του παλικαριού, την ατυχία του;;)
και το χαρτί ομίλει
άγιε μου, άγιε μου καλέ Βασίλη (ο στίχος αυτός υπάρχει σε πολλές εκδοχές και είναι η ακροτελεύτεια αναφώνηση του νέου προς τον Άγιο Βασίλη).
Σύμφωνα λοιπόν με την εκδοχή αυτή, τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς αποτελούνται από στίχους θρησκευτικούς (κάλαντα) και στίχους που απευθύνονται σε κοπέλα (στην αγαπημένη). Η σειρά των στίχων εναλλάσσεται, ένας στίχος από τα κάλαντα, αναφέρεται στον Άγιο Βασίλη, και στη συνέχεια ένας στίχος απευθύνεται στην κοπέλα, προς την οποία και για την οποία λέγονται τα κάλαντα.
Η εκδοχή αυτή βεβαίως είναι λίγο παρατραβηγμένη, γιατί δεν είναι και τόσο εύκολο να διαδοθούν οι στίχοι αυτοί από έναν μόνο νέο. Περισσότερο πιθανό είναι οι στίχοι αυτοί να λέγονταν από όλους τους νέους της βυζαντινής εποχής (ο στίχος "δες κι εμέ το παλικάρι" φανερώνει ότι τα κάλαντα τότε δεν τα έλεγαν μόνο τα μικρά παιδιά αλλά και οι νέοι), οι οποίοι έβρισκαν την ευκαιρία με τα κάλαντα να επισκεφθούν τα σπίτια των κοριτσιών που αγαπούσαν, να τα δουν και να εκφράσουν την αγάπη τους με τον καλυμμένο αυτόν τρόπο.
Βεβαίως, υπάρχει και η πιο απλή εκδοχή: ότι τα παινέματα των καλαντιστών απλώς απευθύνονταν στην οικοδέσποινα που τους υποδεχόταν και δεχόταν τις ευχές τους.
Τελειώνοντας: Στα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς δεν λείπουν φυσικά και οι παραλλαγές, π.χ. το «εκκλησιά με τ’ άγιο θόλος» λέγεται και «εκκλησιά με τ’ άγιο θρόνος», το «και δεν μας καταδέχεται» λέγεται και «και όλους μας καταδέχεται» ή «άρχοντες το κατέχετε», το «ζαχαροκάντιο ζυμωτή» λέγεται και «ζαχαροκαντιοζύμωτη».
Στις εικόνες βλέπουμε:
και δεν μας καταδέχεται (δεν καταδέχεται η κοπέλα)
από την Καισαρεία
συ είσαι αρχόντισσα κυρία (εσύ η κοπέλα μου είσαι αρχόντισσα)
Βαστάει εικόνα και χαρτί
ζαχαροκάντιο ζυμωτή (είσαι σαν γλυκό ζυμωμένο, σαν ζαχαροκάντιο)
χαρτί και καλαμάρι
δες κι εμέ το παλικάρι (κοίτα και μένα το παλικάρι)
Το καλαμάρι έγραφε
την μοίρα του την έλεγε (τη μοίρα του παλικαριού, την ατυχία του;;)
και το χαρτί ομίλει
άγιε μου, άγιε μου καλέ Βασίλη (ο στίχος αυτός υπάρχει σε πολλές εκδοχές και είναι η ακροτελεύτεια αναφώνηση του νέου προς τον Άγιο Βασίλη).
Σύμφωνα λοιπόν με την εκδοχή αυτή, τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς αποτελούνται από στίχους θρησκευτικούς (κάλαντα) και στίχους που απευθύνονται σε κοπέλα (στην αγαπημένη). Η σειρά των στίχων εναλλάσσεται, ένας στίχος από τα κάλαντα, αναφέρεται στον Άγιο Βασίλη, και στη συνέχεια ένας στίχος απευθύνεται στην κοπέλα, προς την οποία και για την οποία λέγονται τα κάλαντα.
Η εκδοχή αυτή βεβαίως είναι λίγο παρατραβηγμένη, γιατί δεν είναι και τόσο εύκολο να διαδοθούν οι στίχοι αυτοί από έναν μόνο νέο. Περισσότερο πιθανό είναι οι στίχοι αυτοί να λέγονταν από όλους τους νέους της βυζαντινής εποχής (ο στίχος "δες κι εμέ το παλικάρι" φανερώνει ότι τα κάλαντα τότε δεν τα έλεγαν μόνο τα μικρά παιδιά αλλά και οι νέοι), οι οποίοι έβρισκαν την ευκαιρία με τα κάλαντα να επισκεφθούν τα σπίτια των κοριτσιών που αγαπούσαν, να τα δουν και να εκφράσουν την αγάπη τους με τον καλυμμένο αυτόν τρόπο.
Βεβαίως, υπάρχει και η πιο απλή εκδοχή: ότι τα παινέματα των καλαντιστών απλώς απευθύνονταν στην οικοδέσποινα που τους υποδεχόταν και δεχόταν τις ευχές τους.
Τελειώνοντας: Στα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς δεν λείπουν φυσικά και οι παραλλαγές, π.χ. το «εκκλησιά με τ’ άγιο θόλος» λέγεται και «εκκλησιά με τ’ άγιο θρόνος», το «και δεν μας καταδέχεται» λέγεται και «και όλους μας καταδέχεται» ή «άρχοντες το κατέχετε», το «ζαχαροκάντιο ζυμωτή» λέγεται και «ζαχαροκαντιοζύμωτη».
Στις εικόνες βλέπουμε:
Πάνω: Τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς. Παρατηρούμε ότι σχεδόν όλα τα δεύτερα ημιστίχια απευθύνονται στην αγαπημένη.
Κάτω: Σχόλιο για τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς από τον Ιανουάριο του 1940!
Παρουσιάζεται σαν κοινός τόπος ότι απευθύνονται στην οικοδέσποινα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η Γνώμη Κιλκίς- Παιονίας διευκρινίζει στους αναγνώστες της ότι θεωρεί αυτονόητο το δικαίωμα του σχολιασμού και της κριτικής έκφρασης, όταν αυτό φυσικά δεν στοχεύει στην απαξίωση, στην ύβρη και στην προσβολή ατόμων και θεσμών.
Το αναγνωστικό κοινό θα πρέπει να γνωρίζει ότι η Γνώμη, επιδιώκοντας μια υγιή και αμφίδρομη επικοινωνία, δεν δημοσιεύει ανυπόγραφα σχόλια, αλλά ούτε και σχόλια ρατσιστικού, προσβλητικού και υβριστικού περιεχομένου.
Τα ενυπόγραφα άρθρα τέλος, εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας.