Ο Τουρκικός λαβύρινθος της οικονομίας

Του Δημήτρη Μάρδα 
Βουλευτή ΣΥΡΙΖΑ Β’ Θεσσαλονίκης 
Με 453,2 δις. δολάρια εξωτερικό χρέος το 2017 η Τουρκία πορεύεται μόνη σε τοπίο με ομίχλη ενώ το εθνικό της νόμισμα απαξιώνεται θεαματικά από το 2014. (βλ. Πίνακα)

Επίσης, το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού διπλασιάστηκε το 2017 σε σχέση με το 2016 βαίνοντας αυξανόμενο ως το 2019. Η αποπληρωμή των τόκων δανεισμού του κράτους παρουσιάζει εκρηχτική άνοδο από το 2016 (50,2 τρις τουρκικές λίρες) ως το 2020 (96 τρις τουρκικές λίρες). Ο πληθωρισμός από μόνος του δεν μπορεί να ερμηνεύσει την εν λόγω εξέλιξη (Βλ. Πίνακα).

Ως προς τα εμπορικά ελλείμματα στις εξωτερικές της σχέσεις, αυτά αυξάνονται το 2018 σε σχέση με το 2017, ενώ τα τραπεζικά επιτόκια το 2018 επανέρχονται στα υψηλά επίπεδα του 2008.

Εκποιώντας μέρος του χρυσού της και με τη χρηματοοικονομική βοήθεια άλλων χωρών (έως πότε όμως) επιδιώκει να ξεπεράσει τη νέα κρίση η οποία έχει εκτοξεύσει τα επιτόκια δανεισμού του δεκαετούς ομολόγου σε επίπεδα άνω του 14,5% κατά την πρόσφατη περίοδο.

Το νόμισμά της μετέωρο χάνει αισθητά έδαφος. Από την άλλη το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της όχι απλά δε βελτιώνεται μέσω της ανταγωνιστικότητας που (θεωρητικά) προσφέρει η απαξιωμένη τουρκική λίρα, αλλά επιδεινώνεται από το 2015 και μετά. (βλ. Πίνακα)

Το ΔΝΤ καραδοκεί, ως ο μόνος θεσμικός φορέας στήριξης της οικονομίας με δάνεια πολύ ακριβότερα από εκείνα που εξασφάλισε το ευρωσύστημα στην Ελλάδα και με επαχθείς όρους που τους ζούμε εμείς εδώ και χρόνια.

Έναντι του εξωτερικού χρέους, που αντιστοιχεί στο 50% του ΑΕΠ της χώρας, το δημόσιο χρέος βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα σήμερα (27,4% του ΑΕΠ).

Το μεγάλο πρόβλημα όμως της χώρας είναι ο ιδιωτικός δανεισμός των τουρκικών επιχειρήσεων. Έχει ξεπεράσει το 170% του ΑΕΠ της ενώ σημαντικό μέρος του είναι σε ξένο νόμισμα. Έτσι, με τη διολίσθηση της λίρας και με αυξανόμενα επιτόκια δανεισμού, οι τουρκικές επιχειρήσεις εύλογα αντιμετωπίζουν ένα ιδιαίτερα δυσμενές χρηματοοικονομικό περιβάλλον. 

Στο σύνολο αυτό ανήκουν κι οι τράπεζες, οι οποίες παρουσιάζουν μεγάλη εξάρτηση σε δολάρια. Ο βραχυχρόνιος δανεισμός τους σε δολάρια ανέρχεται σε 75 δις ευρώ τον Μάρτιο του 2018. Αχτίδα φωτός είναι η εκτίναξη του τουρισμού φέτος, εξέλιξη που δίνει προσωρινή ανάσα στη χώρα, μη λύνοντας όμως το πρόβλημά της.

Το καλοκαίρι του 2016 μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα στην Τουρκία, η οικονομία παρουσίασε στο τρίτο τρίμηνο ύφεση, όπως αναμενόταν. Η Κεντρική Τράπεζα της Τουρκικής Δημοκρατίας έριξε τότε στην αγορά μεγάλες ποσότητες ρευστότητας προκειμένου επιχειρήσεις και νοικοκυριά να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα της γενικότερης οικονομικής δυσπραγίας. Τα υψηλά επιτόκια δυσχεραίνουν όμως την αποπληρωμή τους.

Η όλη κατάσταση έχει οδηγήσει στην υποβάθμιση της πιστοληπτικής αξιολόγησης της Τουρκίας. Οι Moody’s σημειώνουν ειδικότερα, ότι «Υπάρχει αυξημένος κίνδυνος εξωτερικού σοκ, δεδομένου του μεγάλου ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών, του υψηλού εξωτερικού χρέους και των συναφών μεγάλων αναγκών μετακύλισης στο πλαίσιο των αυξανόμενων πολιτικών ρίσκων…Η κυβέρνηση φαίνεται να εξακολουθεί να επικεντρώνεται σε βραχυπρόθεσμα μέτρα, εις βάρος της αποτελεσματικής νομισματικής πολιτικής…».

Παρόλα αυτά η Τουρκία απειλεί, ενθυμούμενη νέο-Οθωμανικά δόγματα του 1920, (συμβατά με τον «Όρκο του Έθνους»), παραβιάζοντας τη Συνθήκη της Λωζάνης με την εισβολή στη Βόρεια Συρία κι ακολουθώντας εδώ και καιρό μια κούρσα εξοπλισμών εναντίον ποιου άραγε;

Η γειτονική μας χώρα λειτουργεί στο πλαίσιο της Τελωνειακής Ένωσης με την ΕΕ από το 1995. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί να επιβάλλει μέτρα προστασίας που θα μειώσουν τις εισαγωγές, θίγοντας έτσι την ελεύθερη διακίνηση αγαθών και υπηρεσιών ανάμεσα στην ΕΕ και την ίδια. 

Μόνο μια πολιτική λιτότητας, μπορεί να μειώσει τις εισαγωγές μέσα από την περιστολή της ζήτησης, ιδιωτικής και δημόσιας. Η εξέλιξη όμως αυτή θα ψαλιδίσει την αυτονομία της δημοσιονομικής πολιτικής. Από την άλλη βέβαια, η χώρα δεν ανήκει σε κάποιο νομισματικό club (ευρώ λόγου χάρη), οπότε στερείται των όποιων μηχανισμών στήριξης της οικονομίας της (δανεισμός με χαμηλά επιτόκια κ.λπ).

Εφόσον ο πόλεμος με τη Συρία εκτινάξει ακόμη περισσότερο το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού, τότε εκτιμάται ότι θα δούμε στο άμεσο μέλλον τη διόγκωση του δημοσίου χρέους της. Το τελευταίο όμως θα προκαλέσει εύλογα αντίρροπες δυνάμεις στη δημοσιονομική της πολιτικής ενισχύοντας ακόμη περισσότερο την περιστολή των δημοσίων δαπανών. Έτσι σταδιακά η κυβέρνηση θα χάνει, όπως προαναφέρθηκε, όλο και περισσότερα εργαλεία που της προσφέρει η δημοσιονομική πολιτική.

Αν συμβεί κάτι τέτοιο, τότε η Τουρκία θα μπορεί να «παίζει» μόνο με τον δεύτερο πυλώνα της οικονομικής πολιτικής, τη νομισματική της πολιτική. Εκεί θα επιδιώξει να βρει σανίδα σωτηρίας μέσα από τις παραδοσιακές πολιτικές διολίσθησης του νομίσματος. Αυτή η πολιτική όμως δεν έχει αποδώσει έως σήμερα σε όρους βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας των εγχώρια παραγόμενων προϊόντων ή ανάσχεσης των εισαγωγών.

Επιπλέον, αν η αύξηση των επιτοκίων επιδεινώσει τη θέση των δανειοληπτών πολιτών και επιχειρήσεων τότε ένα κύμα από κόκκινα δάνεια θα πλημμυρίσει τη χώρα.

Η θεαματική ανάπτυξη στις κατασκευές έχει δημιουργήσει μια φούσκα των ακινήτων έτοιμη να σκάσει. Από την άλλη η καταναλωτική συμπεριφορά των Τούρκων θυμίζει την Ελλάδα του παρελθόντος. Η Τουρκία ζει λοιπόν, με μια χρονική υστέρηση, τον ευδαιμονισμό της Ελλάδας κατά την περίοδο 2004-2009.

Τέλος, η αποχώρηση μιας ξένης εταιρίας (και όχι μόνο) από μια χώρα είναι υπόθεση ενός Σαββατοκύριακου και τίποτα περισσότερο. Έτσι λοιπόν, σε ένα οικονομικό περιβάλλον που επιδεινώνεται στην Τουρκία, η μετεγκατάσταση εταιριών είναι μια από τις εναλλακτικές λύσεις που υπάρχουν.

Η Αργεντινή δε σώθηκε παρά την αυτονομία της νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής. Στα ίδια νερά φαίνεται να κινείται και η Τουρκία. Σημειώνεται βέβαια ότι και οι δυο τους ανήκουν στο Group των 20 ισχυροτέρων κρατών. Η οικονομική ισχύς από μόνη της όμως δεν αρκεί!

Με 240 χιλιάδες αντιφορνούντες Τούρκους φυλακισμένους, με 728 χιλιάδες αντιφρονούντες διωκόμενους στο εσωτερικό και εξωτερικό, με ένα πόλεμο στη Β. Συρία που στοίχισε ως τώρα τη ζωή δυο χιλιάδων στρατιωτών, η Τουρκία προσπαθεί να ορθοποδήσει.

Με στρατό διχασμένο που επιδιώκει να κρατήσει το ηθικό του μέσα από τις προκλήσεις εναντίον της Ελλάδας και τις πολεμικές επιχειρήσεις στο Β. Συρία, ο Ερτογάν ψάχνει να βρει τον δρόμο του, αλληθωρίζοντας άλλοτε προς την ΕΕ (όπου εξάγει το 40% των προϊόντων της) κι άλλοτε προς τη Ρωσία. Η Ρωσία κερδίζει πολύ στα μάτια των πολιτών της εις βάρος φυσικά των ΗΠΑ. Να υπενθυμίσουμε όμως ότι κατά την κρίση του 2000 οι ΗΠΑ έσωσαν την χώρα!.

ΠΙΝΑΚΑΣ - Τουρκική Οικονομία. Βασικοί δείκτες της οικονομίας

	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018
Ακαθάριστο Εξωτερικό Χρέος (σε δις $) (1)	341,9	392,4	405	399,5	408,2	453,2
Όπου: Χρέος δημόσιου τομέα(σε δις $) (1)	106,3	118,9	121,3	116,6	123,3	136,2
Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (σε δις $) (2)	-47,9	-63,4	-43,6	-32,1	-33,1	-47,1	-49,1
Πληθωρισμός (% αύξησης σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά)(2)	8,8	7,4	8,8	7,6	7,7	11,1	11,3
Ισοτιμία Τουρκ. Λίρας/$(2)	1,79	1,9	2,1	2,7	3,0	3,6	4,4

Πηγή:

(1)  Κεντρική Τράπεζα της Τουρκικής Δημοκρατίας

(2)  ΔΝΤ