O δεσμός με τη μητέρα μας ως δείκτης για τη συντροφική μας ζωή στο σήμερα

Γράφει η  Σοφία Koυτσογιαννίδου*

Συστημική Θεραπεύτρια Msc

Κοινωνική Λειτουργός

Στη ζωή μας θα κάνουμε πολλούς δεσμούς, άλλοι θα ναι εφήμεροι, άλλοι σημαντικοί, άλλοι ασήμαντοι, άλλοι για μια ζωή, άλλοι με ημερομηνία λήξης, άλλοι επαγγελματικοί, άλλοι φιλικοί, άλλοι...

Είμαστε γεννημένοι για να συνδεόμαστε με ανθρώπους, να κάνουμε σχέσεις και δεσμούς, να τρεφόμαστε και να εξελισσόμαστε από αυτούς. Ακόμα και όταν αυτό φαντάζει δύσκολο ή το βιώνουμε ως επικίνδυνο εμείς πάλι θα φροντίσουμε να δεσμευτούμε. Πόσες φορές δεν ακούσαμε ανθρώπους να μιλούν για το πόσο ερωτευμένοι είναι με τη δουλειά τους, με τη θάλασσα ή τον ΠΑΟΚ!

Πως θα μπορούσαμε λοιπόν να μείνουμε αδέσμευτοι σε τούτη τη ζωή όταν η ίδια η ύπαρξη μας στιγματίζεται με έναν μοιραίο και αναπόφευκτο τρόπο από ΕΝΑ ΔΕΣΜΟ: δεν είμαστε αυθύπαρκτοι αλλά υποκείμενα μιας σχέσης, ενός δεσμού. Και ο πρώτος μας συναισθηματικός δεσμός είναι αυτός με τη μητέρα μας και αυτό είναι διαχρονικό, καθολικό και αδιαμφισβήτητο.

Μέσα σ αυτό λοιπόν το πλαίσιο, της από γεννησιμιού μας δέσμευσης, «σχεσάκηδες» από κούνιας και όχι απλά εκ πεποιθήσεως, πολλοί επιστήμονες και ειδικοί της ανθρώπινης ψυχής θέλησαν να διερευνήσουν κατά πόσο αυτός ο πρώτος δεσμός, η ποιότητα και η φύση της σχέσης που αναπτύξαμε με τη μητέρα μας επηρεάζει, καθορίζει, στιγματίζει τον τρόπο που θα συνδεθούμε με τους άλλους ανθρώπους στην ενήλικη ζωή.

Κάποιοι επιστήμονες μελέτησαν τα βρέφη που διαβίωναν σε ορφανοτροφεία, βρέφη στα οποία είχε διακοπεί με βίαιο τρόπο ο δεσμός με τη μητέρα τους, βρέφη τα οποία έπαιρναν προσοχή και φροντίδα μόνο όταν οι υπάλληλοι του ιδρύματος πήγαιναν να τα ταΐσουν. Αυτά τα βρέφη λοιπόν παρουσίαζαν εικόνα απάθειας και, αν παρέμεναν στο ίδρυμα πάνω από έξι μήνες, εμφάνιζαν αργότερα συμπτώματα κατάθλιψης.

Άλλοι ειδικοί όπως ο FERENZI μίλησαν για τη βιαιότητα του τοκετού, ο τοκετός αποτελεί για τον άνθρωπο ένα από τα πιο τραυματικά βιώματα. Ο ίδιος ανέπτυξε επίσης μια μέθοδο, την aptonomy, για τη σύνδεση της μητέρας με το μωρό της μέσω της αφής εν όσο αυτό βρίσκεται ακόμα στην κοιλιά της. Και φαίνεται ότι τα έμβρυα ανταποκρίθηκαν άριστα στο κάλεσμα της μητέρας τους να συνδεθούν ώστε αργότερα κατά τον τοκετό όλα πήγαιναν ευκολότερα και πιο ανώδυνα.

Ο παράξενος κύριος Harlow με τα ιδιόμορφα και λίγο βίαια πειράματα του με μαϊμούδες. Ο κύριος λοιπόν αυτός αποχώρισε νεογέννητα μαιμουδάκια από τις μητέρες τους οι οποίες στην κίνηση αυτή ούρλιαζαν και χτυπούσαν το κεφάλι τους στα κάγκελα με θυμό και απόγνωση και τα εγκατέστησε σε ένα χωριστό δωμάτιο. Στον ίδιο χώρο τοποθέτησε ψεύτικες μητέρες- μαιμούδες, υποκατάστατες. 

Οι μισές ήταν συρμάτινες αλλά είχαν στο εσωτερικό του πλέγματος τους συσκευή με τροφοδοσία γάλακτος και οι άλλες μισές ήταν τυλιγμένες με ένα μαλακό, βαμβακερό πανί αλλά δεν είχαν γάλα. Θέλησε να διερευνήσει πως θα συμπεριφερθούν τα νεογέννητα μαιμουδάκια: θα τρέξουν στη συρμάτινη μαϊμού που έχει το γάλα ή στη μαλακή και αφράτη μαϊμού που όμως δεν έχει γάλα;

Και ναι…. Τα μαιμουδάκια πήγαιναν στη συρμάτινη μαιμού μόνο για να πάρουν το γάλα τους ενώ τον υπόλοιπο χρόνο τρίβονταν στη μαλακή, απαλή βαμβακερή μαϊμού. Και έγινε πασιφανές λοιπόν ότι ΤΑ ΝΕΟΓΕΝΝΗΤΑ ΔΕΝ ΑΠΟΖΗΤΟΥΝ ΤΗΝ ΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΜΗΤΕΡΑ ΤΟΥΣ ΑΛΛΑ ΤΗΝ ΕΠΑΦΗ…. Και αυτή η επαφή φαίνεται να είναι καθοριστική και σημαντική για την μετέπειτα ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του βρέφους.

Έτσι, κάπου ανάμεσα στη δεκαετία 60- 70 ο Mr Bowlby, βρετανός ψυχίατρος και ψυχαναλυτής, εισήγαγε τη θεωρία του δεσμού ή της συναισθηματικής προσκόλλησης θέλοντας να εξηγήσει τη δυναμική των ανθρωπίνων σχέσεων στην ενήλικη ζωή και τις όποιες ανασφάλειες ή παθογένειες συχνά παρατηρούνται μέσα σε αυτές (ζήλεια, κτητικότητητα, άγχος, απιστία κα). 

Σύμφωνα λοιπόν με τη θεωρία του κυρίου Bowlby εμείς, οι άνθρωποι, από την στιγμή που αντικρίζουμε το φώς της ζωής έχουμε την τάση να αναζητούμε μια πηγή ασφάλειας σε ένα πρόσωπο, να κάνουμε τα αδύνατα δυνατά ώστε να συνδεθούμε μαζί του. Η ασφαλής αυτή σύνδεση θα αποτελέσει το εφαλτήριο για την μετέπειτα απρόσκοπτη αυτονόμηση μας.

Με βάση την εμπειρία αυτής της πρώτης σχέσης, του πρώτου μας δεσμού, εσωτερικεύουμε λειτουργικά μοντέλα εαυτού & των άλλων. Πολύ απλά, αν η εμπειρία μου ήταν θετική, εσωτερικεύω το μοντέλο για τον εαυτό μου ΑΞΙΖΩ ΝΑ ΑΓΑΠΗΘΩ και το μοντέλο για τους άλλους ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΤΟΥΣ ΕΜΠΙΣΤΕΥΘΩ. Αν, αντίθετα, η εμπειρία αυτή ήταν αρνητική ή ανεπαρκής ή είχε αστάθειες και διακυμάνσεις εσωτερικεύω το μοντέλο ΔΕΝ ΑΞΙΖΩ και ΔΕΝ ΑΞΙΖΕΙ ΚΑΙ ΚΑΝΕΝΑΣ ΑΛΛΟΣ.

Γεννάται τώρα, και εύλογα, το ερώτημα: Πότε αυτή η εμπειρία του πρώτου δεσμού, αυτού με τη μητέρα μας, είναι θετική ή αλλιώς ασφαλής και πότε ανεπαρκής ή ανασφαλής? Η θετική εμπειρία δεσμού, ο ασφαλής δεσμός, προσομοιάζει με την παρασκευή ενός γεύματος με μόνο τρία υλικά: την επαφή, τη σταθερότητα και την αμεσότητα. Το γεύμα φαίνεται απλό και εύκολο στη διαδικασία, δεν έχει σπάνια υλικά και καρυκεύματα. Όμως, αν ένα εκ των τριών αυτών υλικών παραληφθεί ή δεν προστεθεί στη σωστή δοσολογία το γεύμα δε θα χει την ίδια νοστιμάδα.

Κι έτσι μπορούμε να ρίξουμε άπλετο φως, να ερμηνεύσουμε και να κατανοήσουμε τα προβλήματα στις σχέσεις που κτίζουμε στην ενήλικη ζωή. Πoυ, εμείς οι ειδικοί της ψυχικής υγείας, θα εστιάσουμε ώστε να βοηθήσουμε τους αθεράπευτα ζηλιάρηδες, αυτούς που νιώθουν μονίμως αδικημένοι και προδομένοι σε μια σχέση, αυτούς που δεν εμπιστεύονται τους άλλους, αυτούς που απιστούν κατά συρροή στο γάμο τους αυτούς που αλλάζουν συντρόφους σαν τα πουκάμισα και πολλούς πολλούς άλλους….

Με κριτική διάθεση, και χωρίς ίχνος ασέβειας απέναντι σε θεμελιώδεις θεωρίες διακεκριμένων επιστημόνων, οφείλω να επισημάνω δύο σημεία τα οποία δημιουργούν έναν προβληματισμό ή αν θέλετε γεννούν ερωτήματα και που, ίσως, έχετε σκεφτεί κι εσείς:

α) Που βρίσκεται αυτός ο έρμος ο πατέρας σε αυτήν την κρίσιμη φάση της ζωής ενός βρέφους που αναπτύσσει δεσμό με τη μητέρα του? Η αλήθεια είναι ότι ο πατέρας στα πρώτα χρόνια της ζωής ενός ατόμου φαίνεται να έχει δεύτερο ρόλο, δεν είναι ο πρωταγωνιστής. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι η στάση και η συμπεριφορά του πατέρα είναι αμελητέος παράγοντας στην ανάπτυξη του βρέφους. 

Πολλές μελέτες κατέδειξαν ότι η ποιότητα της σχέσης του ζευγαριού επηρεάζει την ικανότητα της μητέρας να συνδεθεί με έναν θετικό τρόπο με το μωρό της. ‘Ένας υποστηρικτικός, ενθαρρυντικός, συναισθηματικός σύντροφος βοηθά τη μητέρα να είναι περισσότερο υποστηρικτική, ενθαρρυντική, συναισθηματική με το παιδί της.

Β) Καθώς η θεωρία του δεσμού αναφέρεται στα πρώτα χρόνια της ζωής μας (0-3έτη), το μέλλον μοιάζει να ναι προδιαγεγραμμένο και μη αναστρέψιμο; Κατά την ταπεινή μου άποψη και βέβαια όχι, τι νόημα θα είχε η δική μας δουλειά, άλλωστε, αν πιστεύαμε ότι εμείς οι άνθρωποι δύσκολα αλλάζουμε. 

Απεναντίας, είμαστε όντα που φέρουμε τη δυναμική της αλλαγής, της αυτοβελτίωσης, της συνύπαρξης, της ούτως ή άλλως αναζήτησης και άλλων υποστηρικτικών σχημάτων (σχολείο, φίλοι, ενδιαφέροντα) προκειμένου να νιώσουμε επαρκείς, να έρθουμε σε ισορροπία. 

Και αν δεν μπορέσουμε να εντοπίσουμε το σημείο εκείνο, την ιδανική θερμοκρασία αυτορρύθμισης και διόρθωσης με το παρελθόν μας η ψυχοθεραπεία, το μοίρασμα και η βοήθεια να διαβάσουμε την ιστορία μας με έναν άλλο τρόπο, μπορεί να κάνει εκείνο το μικρό κλικ στο κουμπί της θερμοκρασίας.

Και να χετε κατά νου, μην το ξεχάσετε ποτέ πως η ζωή είναι μια ατέρμονη διαδρομή προς το ιδανικό, το τέλειο, μια διαδρομή γεμάτη εκπλήξεις, αλλαγές, μικρά ή μεγάλα κατορθώματα. Η τελειότητα, από την άλλη, είναι το μεγαλύτερο εμπόδιο σε αυτήν την διαδρομή…

Για οτιδήποτε σας απασχολεί, σας έχει αγγίξει και θέλετε να το μοιραστούμε θα δεχτώ με χαρά το e-mail σας η το μήνυμα σας μέσω facebook.* Σοφία Koυτσογιαννίδου 
Μετεκπαίδευση στη Συστημική Ψυχοθεραπεία, θεραπεία ζεύγους & οικογένειας

Μsc Kοινωνική Λειτουργός, Εκπαιδεύτρια ενηλίκων
koutsogiannidou@yahoo.gr
www.facebook.com/koutsogiannidousofia