Η αυτότητα του εσώτερου στην ανάδυση του ασυνειδήτου: ''Η επιείκεια του υπερρεαλισμού''[1] και ''η απήνεια του στίχου''[2] στη γραφή του Χρήστου Μπήτσικα [Ο ΙΔΙΟΣ, μυθιστόρημα- Εντευκτήριο, 2016]: Ψυχαναλυτικές αποφάνσεις για μια φιλοσοφία του άμορφου.
ΟΙ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Ο Χρήστος Μπήτσικας μάς ξεναγεί στον ''Εαυτό''. Ταξιδεύουμε σ' ένα αποκλειστικά εσωτερικό τοπίο, όμως, αυτός ο ''εντός'' διάπλους, περιέχει και περιέχεται στη γενικότερη καταγγελία του ρεαλισμού.
ΟΙ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Ο Χρήστος Μπήτσικας μάς ξεναγεί στον ''Εαυτό''. Ταξιδεύουμε σ' ένα αποκλειστικά εσωτερικό τοπίο, όμως, αυτός ο ''εντός'' διάπλους, περιέχει και περιέχεται στη γενικότερη καταγγελία του ρεαλισμού.
Αποδεικνύει στην ανάγνωση, πόσο το μυθιστόρημα είναι η αποκλειστική και προνομιούχα μορφή της λογοτεχνίας, που ανταποκρίνεται στο πάθος και στη λογική μ' έναν ιδιότυπο τρόπο ανατροπής [Breton] [3]. Είμαστε σταθμευμένοι ή κινούμενοι στο μεταίχμιο που ορίζει το ημίφως, κι έχουμε ένα ''ταξιδιωτικό'' χρέος απέναντι στο Απέραντο, απέναντι στο Σκοτάδι και το Φως, απέναντι στο Πραγματικό και το Φαντασιακό.
Είμαστε τα Σύμβολα, το Συμβολικό Ανερμήνευτο- ''Οι Παριζιάνοι χωρικοί'' του Aragon σ' ένα ''Παρίσι'' κάποιου προσωπικού ή/και συλλογικού αγνωστικισμού, σε μια διερεύνηση χωρίς όρια:
Ένας σ τ ά θ η κ ε: έγινε η ακινησία· έμεινε στο ημίφως και στο σημείο της ανέπαφής του άγνοιας. Γι’ αυτόν και το φως και το σκοτάδι δεν έχουν την (συν) πύκνωση του ημίφωτος· είναι αμφότερα πληθωρικά και ρέουν απλόχερα.
Το ημίφως είναι το σύνορο, ο τοίχος, που χωρίζει το πεπερασμένο απ’ τη συρροή του χρόνου: η άγνοια που συγκρατεί το Απέραντο ως ατελείωτο. Τραγουδά, τώρα, με την επιείκεια του υπερρεαλισμού και με την απήνεια του στίχου: «Επιτρέπονται όλα, ειπωμένα απ’ την αρχή…» [4].
Ο Χρήστος Μπήτσικας, μέσα στην ελευθερία του ''alles ist erlaubt'', οδηγεί το ταξίδι από τις αξίες του υπαρξισμού στον προθάλαμο και το κυρίως σώμα του υπερρεαλιστικού χώρου, εκεί που στην ουσία γεννιέται ή/και συναντιέται η υπερρεαλιστική γεγονοτολογία- το ατομικό και το ομαδικό ασυνείδητο ως υπερ-νατουραλιστικά συμβεβηκότα.
Ο χρόνος εννοιακά, υπάρχει, για τον συγγραφέα, σαν διαδοχή διαφορετικών αντιστίξεων της τέχνης του λόγου, και του λόγου ως πηλίκου -της δικής του διαίρεσης ως δημιουργού: του αφηγηματικού, άλλοτε του θεατρικού ή του ποιητικού λόγου- αν και μπορεί να υποστηριχθεί χωρίς υπερβολή, ότι η Ποίηση ως εκδοχή, διατρέχει ολόκληρο τον κορμό του έργου του.
Αυτό είναι, φυσικά, μια από τις συνειδητότητες και τις αρετές του εγχειρήματός του,- η καταστροφή του φράγματος, ''που χωρίζει την ποίηση και την πεζογραφία σε δυο απομονωμένα υδατοστεγή διαμερίσματα'' [5].
Υπάρχει ακόμα το παιχνίδι της γλώσσας και των λέξεων. Σε ολόκληρο το σουρρεαλιστικό δέντρο, η λέξη γίνεται αυτόνομη, η ετυμολογία της αποδομείται, όπως εδώ, γιατί πρέπει να διεγείρει το μυστικό, το εσώτερο, ν' αποκτήσει την ανεξαρτησία της απέναντι στο δρώμενο και την πράξη, να ορίσει τον ποιητικό ορίζοντα του συγγραφέα σαν όχημα.
«Επιτρέπονται όλα, ειπωμένα απ’ την αρχή…''
Η επικλητική στάση του, δεν περιέχει την άρνηση, το ζήτημα για τον ίδιο και για τον ''Ίδιο'' [sic] δεν είναι να αρνηθεί την πραγματικότητα δίνοντας προτίμηση σε ένα φαντασιακό όραμα, αλλά να διευρύνει εισάγοντας την απορία, το θαυμαστό, γεννώντας τους όρους μιας προ-φιλοσοφίας καινούριας, μιας φιλοσοφίας του άμορφου, για την τέχνη, -άρα και γιατί όχι και στη ζωή.
ΟΙ ΑΠΟΦΑΝΣΕΙΣ: Η κατάδυση στο εσώτερο ως μύηση: Ανάμεσα στην ''επιείκεια'' και την ''απήνεια''
Η εννοιακή αυτονόμηση ενός κειμένου συμβαίνει αμέσως μόλις το κείμενο συνταχθεί, μόλις γραφεί έχει ήδη προδώσει την αφετηρία και τον συνειρμό του σε άλλες περιοχές [Ντερριντά]. Η αξιολογική τοπογραφία του κειμένου και η ερμηνευτική του επανιδρύουν εν λευκώ την μυθοτοκία του [6].
Αυτό που κάνει ίσως γοητευτικό το μυθιστόρημα αυτό, είναι η δυναμική ανάμεσα στο κρυμμένο ερωτικό κατηγόρημα και την επίκληση του Υποκειμένου, ώστε η αυτότητα να μετατραπεί σε ταυτότητα και ύπαρξη με αξιακή οντικότητα. Κατ' ουσία αυτό αποτελεί εδώ κεφαλαιώδες διακύβευμα, η σχέση του Υποκειμένου κατά κάποιο τρόπο στο κείμενο έχει να κάνει με την Επιθυμία της Μητρός, από την επιθυμία της Μητρός σύρεται και ορίζεται το παιδί- υποκείμενο.
Το Όνομα του Πατρός απουσιάζει, η σχέση με αυτό είναι εκ-ζητούμενη. Ο υπερρεαλισμός εκφράζει την αγωνία αυτής της αναζήτησης, που είναι η έκφραση και η διατύπωση του Νόμου, στα ονόματα του πατρός. [7]
Το κρυφό ή κρυμμένο κατηγόρημα ανήκει στην ''επιείκεια'' υπό την έννοια ότι το ον έχει αναγνώριση του τόπου και του χρόνου, είναι μια ύπαρξη με ιστορική αναφορά, μπορεί να απαντήσει σε ερωτήσεις ''της ύπαρξης''. Η ''απήνεια'' προσδιορίζεται από την απουσία της απάντησης ''ποιος είναι εκεί;'' με την λακανική αναφορά στην κλινική δομή του όρου.[8][9].
Την απουσία του ''ελέους''.
Είναι σημαντική ορίζουσα του έργου ότι το ίδιο προβάλλεται στον αναγνώστη σαν μια κυρίως Κραυγή, με αποχρώσεις. Είναι η μετάδοση της αγωνίας σε μιαν απάντηση που δεν έφτασε. Το έργο μάς λυτρώνει μέσα από την ψυχωσική αγωνία του ''ταξιδιού''- στην διαρκή αγωνία για πρόσβαση στο Όνομα του Πατρός. Όμως μέσα στο Πέπλο της Επιθυμίας της Μητρός- κατά βάθος ασφαλείς, ακόμα και εν κινήσει.
Αυτό το ταξίδι έχει απολήξεις καθαρά οιδιπόδειες,- η μύηση και η κατάδυση στην ''επιείκεια'' και στην ''απήνεια'' είναι μια καταβύθιση στο οιδιπόδειο πλέγμα, βασικό θεώρημα για την ανθρώπινη ερωτική περιπέτεια.
ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ [10]
Το κάθε κείμενο, λέμε, ότι είναι το κατ' εξοχήν σημαίνον. Οι σημαινόμενες ουσίες είναι οι κεκρυμμένες διαστάσεις του. Το σημαίνον στην λεκτική περιγραφή δεν είναι απαραίτητα μονοσήμαντο ή καλυτερα δεν είναι συνήθως μονοσήμαντο. Έτσι, λοιπόν, ο λόγος είναι άλλοτε [όσο αφορά την τέχνη] το Συμβολικό, άλλοτε το Πραγματικό, άλλοτε το Φαντασιακό.
Συμφωνα με τον Λακάν τα τρία αυτά πεδία δημιουργούν τους τεμνόμενους κύκλους του Μπορρομέλ, όπου η μυθιστόρηση δεν γίνεται με βάση τον φαλλό, αλλά με βάση την Επιθυμία της Μητρός, κατά βάση την λακανική Άλλη Απόλαυση, του γυναικείου φύλου [11]. Γι' αυτό η θέση στις περιγραφές του Μπήτσικα του γυναικείου ρόλου αποτελεί αιχμή και την δική του θεώρηση στην Άλλη Απόλαυση της γυναικείας παρουσίας στο έργο, μέσα από ονειρικές αιχμέςστην τμήση των τριων αυτών κύκλων του δικού του υπερρεαλιστικού ονείρου.
Είναι σημαντική ορίζουσα του έργου ότι το ίδιο προβάλλεται στον αναγνώστη σαν μια κυρίως Κραυγή, με αποχρώσεις. Είναι η μετάδοση της αγωνίας σε μιαν απάντηση που δεν έφτασε. Το έργο μάς λυτρώνει μέσα από την ψυχωσική αγωνία του ''ταξιδιού''- στην διαρκή αγωνία για πρόσβαση στο Όνομα του Πατρός. Όμως μέσα στο Πέπλο της Επιθυμίας της Μητρός- κατά βάθος ασφαλείς, ακόμα και εν κινήσει.
Αυτό το ταξίδι έχει απολήξεις καθαρά οιδιπόδειες,- η μύηση και η κατάδυση στην ''επιείκεια'' και στην ''απήνεια'' είναι μια καταβύθιση στο οιδιπόδειο πλέγμα, βασικό θεώρημα για την ανθρώπινη ερωτική περιπέτεια.
ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ [10]
Το κάθε κείμενο, λέμε, ότι είναι το κατ' εξοχήν σημαίνον. Οι σημαινόμενες ουσίες είναι οι κεκρυμμένες διαστάσεις του. Το σημαίνον στην λεκτική περιγραφή δεν είναι απαραίτητα μονοσήμαντο ή καλυτερα δεν είναι συνήθως μονοσήμαντο. Έτσι, λοιπόν, ο λόγος είναι άλλοτε [όσο αφορά την τέχνη] το Συμβολικό, άλλοτε το Πραγματικό, άλλοτε το Φαντασιακό.
Συμφωνα με τον Λακάν τα τρία αυτά πεδία δημιουργούν τους τεμνόμενους κύκλους του Μπορρομέλ, όπου η μυθιστόρηση δεν γίνεται με βάση τον φαλλό, αλλά με βάση την Επιθυμία της Μητρός, κατά βάση την λακανική Άλλη Απόλαυση, του γυναικείου φύλου [11]. Γι' αυτό η θέση στις περιγραφές του Μπήτσικα του γυναικείου ρόλου αποτελεί αιχμή και την δική του θεώρηση στην Άλλη Απόλαυση της γυναικείας παρουσίας στο έργο, μέσα από ονειρικές αιχμέςστην τμήση των τριων αυτών κύκλων του δικού του υπερρεαλιστικού ονείρου.
Τα πράγματα αποκτούν το νόημα των ''αποσκευών'', των ενδιάμεσων ''σταθμών'' και της μύησης που προσφέρει το θαυμάσιο κείμενο που έγραψε.
Εγώ, ένας φιλόδοξος ταξιδιώτης ανήκω στην ''Διαταραχή''. Ενας γέρος που δύει αγκαλιά μ' ένα βιβλίο ενώ τα παιδιά παίζουν, όμως είμαι χαρούμενος σ' έναν διάπλου υπό τα όμματα αδιάκριτων περιοίκων,- από την συνάντηση μου με τον Ιησού περιπατώντα επί των κυμάτων- κι εμείς''Αιωρούμενοι απαλά πάνω σ' ένα φτερό// Του πολύτροπου στρόβιλου// Μες σε παραλήρημα παράλληλο'' 'Εχουμε πιει από το ''κρασί των εραστών. Ο Baudelaire δεν είναι άμεσος πρόγονος μόνο του Χ.Μ. Θεωρώ πως είναι και δικός μου.
Σημειώσεις:
[1]: Χρήστος Μπήτσικας, Ο Ίδιος, Εντευκτήριο- 2016, σελ.96
[2]: ο.π. σελ 96
[3]: Νίκος Βασιλάκος, Υπερρεαλισμός και μυθιστόρημα, Ύψιλον 1990, σελ. 15
[4]: Χ. Μπήτσικας, ο.π. σελ. 96
[5]: Ν. Βασιλάκος, ο.π. σελ. 45
[6]: Ζακ Ντερριντά, Η Λευκή Μυθολογία, Εστία, 2004 [Α. Θεοδωρακοπούλου, Γ. Φαράκλας, Π. Μπασάκος]-
γενικες προσλήψεις
[7]: Ζακ Λακάν, Τα Ονόματα του Πατρός, Ψυχογιός, 2010- γενικές προσλήψεις
[8]: Ευαγγελία Κύβελου, Ψύχωση- Νεύρωση -Διαστροφή [Διαδίκτυο]- οι αναφορές για την ψύχωση κυρίως
[9]: Ειρήνη Μιχαλοπούλου, Μ.Δ.Ε. Το οιδιπόδειο σύμπλεγμα στην θεωρία της λογοτεχνίας, Διαδίκτυο, γενικές
προσλήψεις- κυρίως οι θέσεις του Ζακ Λακάν [η διάσταση του Οιδίποδα στο λογοτέχνημα][επιτροπή: καθηγ. Λιαπής, Στεφανόπουλος, Χάας]
[10]: Χρυσούλα Δερβένη, Μ.Δ.Ε., Ζακ Λακάν και η κυριαρχία του σημαίνοντος [καθ. Σωκρ. Δεληβογιατζής]- γενικές
προσλήψεις- Κόμβος του Μπορρομέλ]
[11]: ο.π. ''Στο ερώτημα ''τι θέλει η γυναίκα'' Was wll das Weib που έθεσε ο Φρόυντ αλλά άφησε αναπάντητο, απάντη
ο Λακάν, εισάγοντας την απαίτηση της Άλλης Απόλαυσης] σελ. 45-47.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η Γνώμη Κιλκίς- Παιονίας διευκρινίζει στους αναγνώστες της ότι θεωρεί αυτονόητο το δικαίωμα του σχολιασμού και της κριτικής έκφρασης, όταν αυτό φυσικά δεν στοχεύει στην απαξίωση, στην ύβρη και στην προσβολή ατόμων και θεσμών.
Το αναγνωστικό κοινό θα πρέπει να γνωρίζει ότι η Γνώμη, επιδιώκοντας μια υγιή και αμφίδρομη επικοινωνία, δεν δημοσιεύει ανυπόγραφα σχόλια, αλλά ούτε και σχόλια ρατσιστικού, προσβλητικού και υβριστικού περιεχομένου.
Τα ενυπόγραφα άρθρα τέλος, εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας.