Ο Α. Εμπειρίκος της "Υψικάμινος"[1]: L' appel d' Un-Pére στον Ζακ Λακάν και το σημαίνον του σημαίνοντος: ποιητικός λόγος και ψύχωση: Μια απόπειρα.

Του Φώτη Μισόπουλου

ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ,

ΛΕΟΝΤΕΣ ΩΡΥΟΜΕΝΟΙ ΕΠΙ ΣΤΗΘΟΥΣ ΠΑΡΘΕΝΟΥ/ΥΨΙΚΑΜΙΝΟΣ:

 ".....Το πολύωρο όνειρο δεν ακούστηκε πια ποτέ. Φράγματα υψώθηκαν       εκεί που έμεινε το πάθος άναυδο και τα φυστίκια που μαζεύουν τα πτωχά  

 παιδιά μοιάζουν με τρεχαντήρια"

 Η διάκριση, που ενεδρεύει στο "σημαίνον", παραπέμποντας στην εικόνα κάποιου άλλου σημαίνοντος με ταυτολογικούς προσδιορισμούς στη σχέση μεταξύ τους, στοιχειοθετεί φιλοσοφίες μεταφοράς[διαφοράς]. Αυτή η διαδικασία φιλοσοφικού λόγου, λαμβάνει χώρα, κυρίως μέσα στο Συμβολικό και πραγματώνεταιαφού το Φαντασιακό επεξεργαστεί και διηθήσει το Πραγματικό [Ζακ Λακάν]. Το σημαίνον, λοιπόν, ενός σημαίνοντος είναι η κατ΄εξοχή μεταφορά, που περιέχει και την πολυσημία ή απλά αμφισημία του αντικειμενικού λεκτικού στοιχείου καθώς οποιητικός λόγος αντιστρατεύεται το τέλος της γλώσσας, που είναι η ασφαλής μονοσημία[2].......... Ο Ντερριντά ανέδειξε την ανάγνωση σε διαδικασία καθαρά ελεγκτική....τόσο κατά την φορά της εσωτερικής συνέπειας του αναγιγνωσκομένου.......στην καθαυτό πρόθεση...το "τι θέλει να πει" του κειμένου,όσο και κατά την αντίστροφη φορά, εκτοπίζοντας τα κείμενα σε νοηματικούς ορίζοντες μη ηθελημένους και απρόβλεπτους, πολλές φορές χρησιμοποιώντας ως όχημα την πολυσημία ή τη διασπορά της σημασίας μιας λέξης από την οποία πιάνεται ο αναγνώστης..................το κείμενο καθρεφτίζεται στον αναγνώστη του κι έτσι διαβάζει, δηλαδή ελέγχει τον εαυτό του"[3]. 

  Ο αναγνώστης διέρχεται εκ νέου το Στάδιο του Καθρέφτη, όπου στο κείμενο ξανα-υπάρχει ο ίδιος ως μη αναγνωσθέν ασυνείδητο, που κάποτε εκ-λύεται ως συνειδητό- έστω και μερικώς- καιπαρουσιάζεται ως μια σύνολη μεταφορά: Η "Υψικάμινος" δεν μπορεί να αποφύγει μια τέτοια τύχη, στο ακόλουθο βασικό σχήμα:

  η Υψικάμινος> ο φαλλός εν στύσει> ο σημαίνον φαλλός> η εκσπερμάτωση> ο σημαινόμενος φαλλός ως ιδεολογία> η επιθυμία της μητρός> η Άλλη Απόλαυση> η μεταφορά

 Κάθε σημαίνον παραπέμπει στη σημαινόμενη ουσία, στην έννοια που κάποτε θα εκ-καλυφθεί ή τουλάχιστο θα μπει στην διαδικασία της συν-ζήτησης και ερμηνείας, θα μας οδηγήσει στο "ξέφωτο"[Χάιντεγγερ]. Το σώμα από σημαίνον αποκτά την αξιολογία του σημαινομένου, από σύμπτωμα και περίβλημα γίνεται εξήγηση του εσωτερικού υπάρχοντος, του ασυνείδητου. Ο φαλλός αποκτά την νοηματολογία- ονοματολογία- του σημαινομένου, παραπέμπει, τότε, στα Ονόματα του Πατρός [Λακάν]:

ΟΙ ΔΟΝΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΛΑΙΜΟΔΕΤΟΥ[ ο φαλλός εν κινήσει]> ο ζυμωτής των μεμακρυσμένων φόνων> [ΦΕΝΑΚΗ]>....οι νέες που έμειναν ριζωμένες επάνω στα ίχνη τους γονιμοποιούν τις σκιές τους..............ένας κόλουρος επιμένει[ ο γονιμοποιός φαλλός]>[ΤΟ ΚΑΛΩΣ ΗΛΘΑΤΕ ΤΩΝ ΠΡΑΜΑΤΕΥΤΑΔΩΝ>.......ο κοσμήτωρ της ιερής μανίας απαράλλαχτα σαν το πουλί που βγαίνει από μια κάλτσα....[ο διονυσιακός φαλλός]> ΑΝΤΙ ΦΛΥΤΖΑΝΙΟΥ> Μια φίλη συνήντησε μιαν άλλη φίλη. Τα δεσμά που συγκρατούσαν τα τζιτζίκια των ομφαλών τους λύθηκαν σαν φρεσκοχυμένοι χάλυβες κ' οι δυο φίλες έγιναν μια πόρπη> [ο σημαίνον φαλλός ως υπονοούμενο στον λεσβιακό έρωτα]> Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΜΕ ΤΟ ΨΑΡΙ> [.....όταν η γυναίκα ανακαλύπτει το Όνομα(τα) του Πατρός]>ΤΟΡΑΝΙ'ΝΑ ΕΧΜΠΑΤΟΜΒΙ'Α> [Τώρα η λάβα σφύζει σαν πρασιά τριγύρω από το στόμα του και πάνω από την κεφαλή του δεσπόζει ο διδάσκαλος των ελεφάντων]>[η γενεσιουργός εκσπερμάτωση] [4]

  Νομίζω ότι έχει γίνει κατανοητό πως η πρόθεσή μου μιλώντας για την "Υψικάμινο", χρησιμοποιώντας την ντερριντιανή και λακανική μηχανή δεν είναι να εξηγήσω ή με κάποιο τόπο να ερμηνεύσω ένα από τα "σκοτεινότερα" κείμενα της λογοτεχνίας, γενικότερα, αλλά να κάνω ανάγλυφο τον φωνο-κεντρικό χαρακτήρα της ποίησης του Εμπειρίκου με κατεύθυνση "την κραυγή μας":

  " Ο Λακάν λέει, ότι η πρωταρχική ερώτηση που θέτει το άτομο για την ύπαρξή του, αυτή του "ποιός είμαι;", την απευθύνει βασικά στο ασυνείδητό του με την μορφή "ποιός είναι εκεί;"[5]

  'Ολοι έμείς είμαστε το Υποκείκενο. Αυτό που συμβαίνει κατά το οιδιπόδειο είναι μια μεταφορά του σημαίνοντος της Επιθυμίας της Μητρός προς[με] το σημαίνον Όνομα του Πατρός, κι αν αυτή η μεταφορά δεν συντελεστεί- αν γενικά, ίσως,είναι ακατανόητη- το παιδί, το Υποκείμενο, όλοι εμείς, μη έχοντας πρόσβαση στο σημαίνον Όνομα του Πατρός-σαν κοινωνία και σαν άτομα ξεχωριστά- οργανώνουμε μια ψυχωσική δομή. Κατ' ουσία στην ερώτηση "ποιός είν' εκεί;" δεν παίρνουμε απάντηση- κάτι το εφιαλτικό, φυσικά, ίσως κι απελπιστικό- κι αυτό δημιουργεί ένα κενό στο Συμβολικό και το Φαντασιακό[6]. 

  Το ψυχωσικό υποκείμενο θα προσπαθήσει να γεμίσει το κενό αυτό με μια "άλλη πραγματικότητα", μια "νέα πραγματικότητα"."Αυτό που έρχεται να προτείνει η λακανική θεωρία, είναι ότι αυτή η τρύπα στο συμβολικό και στο φαντασιακό, προσπαθεί ο ψυχωσικός να την γεμίσει με το παραλήρημα και τις ψευδαισθήσεις[7].

  Όσο αυτό το κάλεσμα στο Όνομα του Πατέρα, l' appel d' Un-Pere, μένει αναπάντητο αυτό δίνει μια τεράστια συναισθηματική ένταση- κι ο λόγος -, ακόμα και ο ποιητικός λόγος γίνεται παραληρηματικός και οι ψευδαισθήσεις που παράγει οδηγούν σ' ένα ατέρμονο γλίστρημα[8] όπου δεν υπάρχει κανείς Συμβολικός Πατέρας να το σταματήσει, να θέσει τον νόμο της απαγόρευσης της αιμομιξίας.

  Νομίζω- και θα ήθελα εδώ να σταματήσω- ότι όχι μόνο "η Υψικάμινος", αλλά όλα τα σουρρεαλιστικά κείμενα περιέχουν αυτό το "ατέρμονο γλίστρημα", αυτό που τελικά είναι ο θάνατος, όχι μόνο ως βιολογικός θάνατος, αλλά κυρίως ως ο σημαίνων θάνατος- κάθε στιγμή γνωρίζουμε τη θνητότητά μας, κάθε στιγμή φωνάζουμε αυτό το μπεκετικό "ποιός είν' εκεί;" χωρίς να μπορούμε ν' απαντήσουμε ή να πάρουμε μια σίγουρη απάντηση.....

  Πίσω απ΄την απόλυτη ελευθεροστομία και την αυτόματη γραφή- την αισθητική ενός άλλου ποιητικού λόγου σαν αυτόν της "Υψικάμινου", κρύβεται η αδυσώπητη μοίρα της Απουσίας.....Το παραληρηματικό Κάλεσμα στον Ένα Πατέρα είναι η Πίστη και η μη-Πίστη μας. Ορθώνεται όμως πάντα. Σαν Υψικάμινος........Η προσωρινή δύναμη του σημαίνοντος Φαλλού- εν στύσει- της Υψικάμινου- είναι ο Θάνατος, κομψός, με τα όπλα της Ποίησης.

Φώτης Μισόπουλος

Φεβρουάριος 2015, Ωραιόκαστρο

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1]: Ανδρέας Εμπειρίκος, Υψικάμινος, Άγρα, 1980, σελ. 56

[2]: Ζακ Ντερριντά, Η Λευκή Μυθολογία, Εστία, 2004- Πρόλογος Α. Θεοδωρακάκου, Μεταφρ. Γ. Φαράκλας,    

       Επίμετρο Π. Μπασάκος, σελ. 15

[3]: ο.π. σελ. 125 [Επίμετρο]

[4]: Α. Εμπειρίκος, ο.π., αποσπάσματα ποιημάτων του

[5]: Ευαγγελία Κύβελου, Ψύχωση- Νεύρωση- Διαστροφή, Διαδίκτυο

[6]: ο.π.

[7]: ο.π.

[8]: ο.π.