Ξηροφθαλμία και οθόνες: Το τίμημα της σύγχρονης ζωής

Tου Δρ. Ελευθέριου Λουκοβίτη*
Χειρουργού Οφθαλμιάτρου
Οι σύγχρονες δημογραφικές μελέτες δείχνουν ότι η ξηροφθαλμία εμφανίζεται ολοένα και συχνότερα σε άτομα 25–45 ετών λόγω της εντατικής χρήσης των οθονών. Ακόμη, έφηβοι και παιδιά παρουσιάζουν αυξημένα συμπτώματα λόγω κινητών και tablets. Οι γυναίκες επηρεάζονται συχνότερα εξαιτίας ορμονικών παραγόντων, ενώ τα ποσοστά αυξάνονται σημαντικά μετά την ηλικία των 50 ετών. Χρήστες φακών επαφής και άτομα που εργάζονται σε κλιματιζόμενους χώρους αποτελούν επίσης ομάδες υψηλότερου κινδύνου.

Ως ιδιώτης χειρουργός οφθαλμίατρος και στρατιωτικός ιατρός, βλέπω καθημερινά όλο και περισσότερους ασθενείς – νέους και μεγαλύτερους – που παραπονιούνται για κάψιμο στα μάτια, θολή όραση, δακρύρροια και κούραση των ματιών, συμπτώματα που συχνά σχετίζονται με την υπερβολική χρήση ψηφιακών συσκευών.

Γιατί οι οθόνες προκαλούν ξηροφθαλμία;

Υπάρχουν συγκεκριμένοι μηχανισμοί που κάνουν τα μάτια μας πιο ξηρά όταν κοιτάζουμε οθόνες:

- Μείωση της συχνότητας βλεφαρισμού.

Όταν είμαστε συγκεντρωμένοι σε μία οθόνη, ανοιγοκλείνουμε τα μάτια έως και 60% λιγότερο. Αυτό σημαίνει πως η υδάτινη στιβάδα των δακρύων δεν ανανεώνεται επαρκώς, με αποτέλεσμα να εξατμίζεται γρηγορότερα.

-  Κακή ποιότητα δακρύων.

Η παρατεταμένη προσπάθεια εστίασης μπορεί να διαταράξει τη λειτουργία των μεϊβομιανών αδένων των βλεφάρων, που παράγουν το λιπιδικό στρώμα των δακρύων, οδηγώντας σε ταχύτερη εξάτμιση αυτών.

-  Συνθήκες περιβάλλοντος.

Κλιματισμός, θέρμανση, ξηρός αέρας και το μπλε φως των οθονών επιβαρύνουν ακόμη περισσότερο την ισορροπία των δακρύων.

Ποια είναι τα συμπτώματα που εμφανίζονται συχνότερα;

Τα κύρια συμπτώματα της ξηροφθαλμίας είναι:

-  Αίσθημα καψίματος ή τσούξιμο.

-  Αίσθηση ξένου σώματος (σαν άμμος στα μάτια).

-  Παροδική θόλωση της όρασης.

-  Δακρύρροια (αντανακλαστικό της ξηροφθαλμίας).

-  Κόπωση στα μάτια μετά από χρήση ηλεκτρονικών συσκευών.

-  Ευαισθησία στο φως.

-  Κόκκινα και ερεθισμένα μάτια.

Αν και συχνά θεωρούνται «φυσιολογική κούραση», μπορεί να υποδηλώνουν οργανική διαταραχή που χρήζει αξιολόγησης.

Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο από την ξηροφθαλμία;

· Άτομα που εργάζονται πολλές ώρες σε υπολογιστή/ tablet.

· Χρήστες κινητών τηλεφώνων (smart phones) για πολλές ώρες ημερησίως.

· Άτομα με προϋπάρχουσες οφθαλμικές παθήσεις ή ορμονικές μεταβολές.

· Χρήστες φακών επαφής.

· Άτομα που ζουν ή εργάζονται σε ξηρό ή κλιματιζόμενο περιβάλλον.

Η έγκαιρη διάγνωση κάνει τη διαφορά

Η ξηροφθαλμία δεν είναι μια απλή ενόχληση, αλλά αποτελεί σύνθετο πολυπαραγοντικό σύνδρομο. Η σωστή διάγνωση δεν βασίζεται μόνο σε αυτό που αισθάνεται ο ασθενής αλλά σε αντικειμενικά ευρήματα, τα οποία μπορεί να αξιολογήσει μόνο ο οφθαλμίατρος.

Η κλινική εξέταση από οφθαλμίατρο, με τεστ δακρύων (π.χ. tear break up time, schirmer test), χρώσεις κερατοεπιπεφυκότα (π.χ. Fluorescein / Lissamine Green), ειδικούς δείκτες φλεγμονής (π.χ. MMP-9) και αξιολόγηση των αδένων των βλεφάρων, επιτρέπει τη σωστή διάγνωση και στοχευμένη θεραπεία.
Γιατί έχει σημασία η σωστή διάγνωση;

Η ξηροφθαλμία δεν είναι ίδια σε όλους. Ακόμη και αν οι οθόνες αποτελούν τον εκλυτικό παράγοντα της ξηροφθαλμίας πρέπει να γίνει σωστή διερεύνηση από οφθαλμίατρο καθώς μπορεί να είναι:

· κυρίως εξατμιστική (λόγω δυσλειτουργίας μεϊβομιανών αδένων των βλεφάρων),

· κυρίως υδατική (λόγω μειωμένης παραγωγής δακρύων από τους δακρυϊκούς αδένες),

· ή μικτή, και σε κάθε μορφή η θεραπεία διαφέρει.

Η λεπτομερής αξιολόγηση από τον οφθαλμίατρο εξασφαλίζει ότι ο ασθενής δεν παίρνει απλώς «τεχνητά δάκρυα», αλλά την ακριβή θεραπεία που έχει ανάγκη, ώστε να βελτιωθεί ουσιαστικά.

Αριστερά: Φυσιολογικός οφθαλμός. Δεξιά: Ερυθρότητα επιπεφυκότα σε οφθαλμό με ξηροφθαλμία.

Πώς αντιμετωπίζεται η ξηροφθαλμία;

Η αντιμετώπιση συνδυάζει αλλαγές στον τρόπο ζωής και ειδική θεραπευτική προσέγγιση.

Α) Ο κανόνας 20-20-20.

Απλός αλλά και πολύ χρήσιμος κανόνας όταν χρησιμοποιούμε οθόνες. Κάθε 20 λεπτά, κοιτάζουμε για 20 δευτερόλεπτα σε απόσταση 20 ποδιών (6 μέτρων). Αυτό ξεκουράζει τα μάτια και αποκαθιστά το φυσιολογικό βλεφάρισμα.

Β) Τεχνητά δάκρυα.

Ειδικά σε παρατεταμένη χρήση οθονών, τα λιπαντικά κολλύρια χωρίς συντηρητικά δρουν προστατευτικά για τον κερατοειδή χιτώνα, δηλαδή τον εξωτερικό φακό του ματιού. Υπάρχουν ωστόσο πολλά είδη τεχνητών δακρύων με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Επομένως, δεν ταιριάζουν όλα τα τεχνητά δάκρυα για όλες τις περιπτώσεις ξηροφθαλμίας.

Γ) Ζεστές κομπρέσες.

Βοηθούν στην αποσυμφόρηση των μεϊβομιανών αδένων των βλεφάρων και βελτιώνουν τη σύσταση των δακρύων.

Δ) Βελτίωση του περιβάλλοντος εργασίας.

Καλή φωτεινότητα οθονών και χώρου και αποφυγή ξηρού περιβάλλοντος και ρευμάτων αέρα.

Ε) Εξατομικευμένες θεραπείες.

Σε πιο έντονες περιπτώσεις μπορεί να χρειαστούν διαφορές παρεμβάσεις από τον οφθαλμίατρο όπως: αντιφλεγμονώδη και κορτιζονούχα κολλύρια, ειδική θεραπεία για την δυσλειτουργία των μεϊβομιανών αδένων, εφαρμογή plugs για την συγκράτηση των δακρύων, ενδελεχή εξέταση για συνοδά νοσήματα (π.χ. ροδόχρου νόσο, αυτοάνοσα) κα.

Εάν τα μάτια σας κουράζονται εύκολα ή αισθάνεστε ενόχληση μετά από χρήση οθονών, η έγκαιρη εξέταση και θεραπεία μπορεί να αποτρέψει τη χρόνια επιβάρυνση και να βελτιώσει σημαντικά την καθημερινότητά σας.

* Λουκοβίτης Δ. Ελευθέριος
Χειρουργός Οφθαλμίατρος, MD, MSc, PhDc, FEBO
Στρατιωτικός Ιατρός - Επιμελητής Οφθαλμολογικής Κλινικής 424 ΓΣΝΕ
Υπ. Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ
-  Αγίας Μαρίνης 30, Άνω Τούμπα, Θεσσαλονίκη
-  eleloukovitis@gmail.com
-   eleloukovitis.gr
-  2313037289/ 6972973260