Εκπαίδευση: Σχέσεις συνεργασίας και απόκλισης

Υπογράφει ο Δρ. Σωτήρης Μαρκάδας

Διευθυντής Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Νομού Κιλκίς
Σε όλο και περισσότερες σχολικές μονάδες επαναλαμβάνεται μια ανησυχητική εικόνα: γονείς παρεμβαίνουν με επιθετικότητα στη σχολική ζωή, αμφισβητούν μαρτυρίες παιδιών και εκπαιδευτικών και μετατρέπουν τη συνεργασία σε αντιπαράθεση. Προφανώς είναι μια μικρή μειοψηφία όσοι/ες εμφανίζουνε τα παραπάνω χαρακτηριστικά, αλλά δημιουργούν ασύμμετρα προβλήματα με συνηθέστερο αποτέλεσμα ένα περιβάλλον έντασης, όπου ο/η εκπαιδευτικός νιώθει «υπό κατηγορία».

Το φαινόμενο αυτό αποτελεί την κορυφή του παγόβουνου μιας ευρύτερης κοινωνικής μετατόπισης: από την ισορροπία δικαιωμάτων και υποχρεώσεων προς μια κουλτούρα απόλυτης αξίωσης, όπου το «θέλω» μετατρέπεται σε εντολή και η εφαρμογή ορίων θεωρείται περιττή. Έχουν πληθυνθεί τα παιδιά που μεγαλώνουν χωρίς σαφή όρια, χωρίς τη γόνιμη εμπειρία της ματαίωσης και της συνέπειας, επειδή οι ίδιοι οι ενήλικες αποφεύγουν να θέσουν «κόκκινες γραμμές» στη συμπεριφορά και τον λόγο τους.

Η συνεργασία οικογένειας και σχολείου είναι προϋπόθεση κάθε ουσιαστικής παιδαγωγικής παρέμβασης. Χωρίς αυτήν, λίγα μπορούν να επιτευχθούν. Όταν όμως ο γονέας προσέρχεται όχι για να ακούσει, αλλά για να επιβάλει την εκδοχή του και να αμφισβητήσει τον ρόλο του δασκάλου/ας, το σχολείο παύει να λειτουργεί ως χώρος μάθησης και κοινωνικοποίησης. Μετατρέπεται σε «αίθουσα δικαστηρίου», όπου οι λέξεις «σεβασμός», «εμπιστοσύνη», «τεκμηρίωση» αντικαθίστανται από τις λέξεις «καταγγελία», «απειλή», «τελεσίγραφο».

Δεν είναι τυχαίο ότι σε τέτοια επεισόδια συχνά ακούγεται η φράση «το παιδί μου δεν λέει ψέματα», ακόμη κι όταν πολλοί συμμαθητές του άλλα δηλώνουν, ή «παιδί είναι!» ως εύσχημο άλλοθι για υβριστικές ή βίαιες συμπεριφορές. Έτσι η εστίαση μετατοπίζεται από την πράξη του παιδιού στις πράξεις των άλλων: «γιατί μόνο ο/η δικός/η μου;». Το μήνυμα που τελικά λαμβάνει το παιδί είναι σαφές: «αντιμάχομαι τον κανόνα, και ο γονιός μου θα με υπερασπιστεί ό,τι κι αν συμβεί». Με αυτόν τον τρόπο η σχολική πειθαρχία απονομιμοποιείται και ο/η εκπαιδευτικός στοχοποιείται για την εφαρμογή των κανόνων της τάξης.

Το φαινόμενο αυτό ενισχύεται από:

• τη δημοσιοποίηση σε σόσιαλ ‘’δικαστήρια” (ομάδες viber, Facebook, κ.ά.) περιστατικών της σχολικής ζωής, μεροληπτικά παρουσιασμένων. Η δημόσια διαπόμπευση εκπαιδευτικών γίνεται εύκολα. Η «μουτζούρα» μένει, η ανασκευή της σπάνια ακούγεται. Ακόμη και η υπερβολή στην περιγραφή μικροεντάσεων μπορεί να εμφανίζει μια ασήμαντη διαφωνία σαν σημαντική δημόσια «υπόθεση αρχής».

• την υποχώρηση του συμβουλευτικού ρόλου του εκπαιδευτικού και την ενδυνάμωση μιας δημοσιοϋπαλληλικής προσέγγισης της επαγγελματικής του πορείας (ευθυνόμαστε και εμείς οι εκπαιδευτικοί). Τα περί «λειτουργήματος» ηχούν παρωχημένα και τα «Σμίλεψε δάσκαλε» του Παλαμά επιβιώνουν μόνο ως λογοτεχνικής αξίας.

Όταν ο δημόσιος λόγος εγκλωβίζεται στο «δικαιούμαι», τα «οφείλω» και «συν-οικοδομώ» μοιάζουν αναχρονιστικά. Όμως στην εκπαίδευση η ισορροπία δικαιωμάτων και υποχρεώσεων δεν είναι ηθικολογία, είναι λειτουργική προϋπόθεση. Ένα παιδί έχει δικαίωμα στη στήριξη και στον σεβασμό· έχει όμως και υποχρέωση να σέβεται συμμαθητές, κανόνες και την εργασιακή αξιοπρέπεια των ενηλίκων.

Ένας γονέας έχει δικαίωμα να ενημερωθεί, να διαφωνήσει, να ζητήσει επανεξέταση οποιασδήποτε ενέργειας του δασκάλου/ας· έχει όμως και υποχρέωση να συν+παιδαγωγεί, να ακούει, να αυτοσυγκρατείται.

Ένας/μια εκπαιδευτικός έχει υποχρέωση παιδαγωγικής τεκμηρίωσης, επεξήγησης των επιλογών του οποτεδήποτε του ζητηθεί, ευγενικής εκφοράς του λόγου του και δικαίωμα να εργάζεται χωρίς στρεσογόνες αντιδικίες και απειλές.

Οι γονείς που ξεχνούν πως οι σημαντικότεροι δάσκαλοι του παιδιού τους είναι ο πατέρας και η μητέρα του, είναι ανάγκη να κατανοήσουν πως είναι σημαντικά:

• Τα όρια ως τεκμήρια φροντίδας: οι «κόκκινες γραμμές» δεν είναι εχθρικές. Αποτελούν το πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσεται ο αυτοέλεγχος, η ενσυναίσθηση, η δημοκρατική συνύπαρξη.

• Από τα “θέλω” στο “συν-οικοδομώ”: το παιδί χρειάζεται να δει τον ενήλικα να αναλαμβάνει ευθύνη, να αναγνωρίζει λάθη, να μην απουσιάζει η ‘’συγγνώμη’’ από το λεξιλόγιο του, να αποδέχεται συνέπειες.

• Αποστιγματισμός της ματαίωσης: δεν αποτελεί τραύμα το να μη γίνεται το «δικό μου». Είναι μάθημα ζωής. Η ματαίωση, όταν ο ενήλικας παραμένει διαθέσιμος και υποστηρικτικός γίνεται σκαλοπάτι ωρίμανσης, όχι πληγή.

Κάθε φορά που ένας γονέας επιτίθεται στον/στην δάσκαλο/α αντί να διαλεχθεί, το παιδί μαθαίνει ότι η αλήθεια είναι διαπραγματεύσιμη, ότι οι κανόνες λυγίζουν με υψωμένες φωνές, ότι η ενσυναίσθηση είναι περιττή. Μαθαίνει επίσης ότι, αν «εκπροσωπηθεί καλά», δεν χρειάζεται να αναλάβει ευθύνη για τις πράξεις του. Έτσι η τάξη, ως μικρο-κοινωνία, χάνει τον παιδαγωγικό της χαρακτήρα. Δεν είναι πια ό χώρος όπου εξασκούμε την υπευθυνότητα και τον διάλογο, αλλά πεδίο σύγκρουσης συμφερόντων.

Οι εκπαιδευτικοί, όπως κάθε επαγγελματική ομάδα, κάνουν λάθη. Αγωνίζονται όμως και καταθέτουν μόχθο και πολλοί/ές μεράκι, τιμώντας τον όρκο τους, ή την πολιτική διαβεβαίωση τους. Περιπτώσεις αδιαφορίας ή ανεπάρκειας πρέπει να απομονώνονται και αν επιμένουν στην αμαύρωση του τιμητικού τίτλου του δασκάλου/ας να απομακρύνονται από την τάξη. Δεν επιζητείται ασυλία. Στους δασκάλους και τις δασκάλες κάθε ειδικότητας και κάθε βαθμίδας είναι αναγκαίο ένα ασφαλές πλαίσιο για να κάνουν τη δουλειά τους: να μορφώνουν, να κοινωνικοποιούν, να φροντίζουν.

Το σχολείο είναι εργαστήρι δημοκρατίας μόνο όταν όλοι - μαθητές, γονείς, εκπαιδευτικοί - αναγνωρίζουμε ότι η ελευθερία του ενός τελειώνει εκεί όπου αρχίζει η ευθύνη μας προς τους άλλους. Κι αυτή η ευθύνη ξεκινά από τον τρόπο που ‘’στέκεται’’ ο υπεύθυνος της σχολικής τάξης και από τον τρόπο που ‘’στεκόμαστε’’ απέναντί του.

Στο τέλος, όλα συνοψίζονται σε μια επιλογή: αν επιθυμούμε αυριανούς πολίτες που θα ξέρουν να συν+υπάρχουν, που θα ξέρουν να συν+ζουν. Το χρωστάμε στα παιδιά μας!