Το συμμαχικό κοιμητήριο της Κρηστώνης Κιλκίς

Του Θανάση Βαφειάδη

Μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου πολέμου οργανώνονται μαζικά νεκροταφεία στα πεδία των μαχών, όπου καταβάλλεται ιδιαίτερη προσπάθεια για την πλήρη περισυλλογή και την ορθή καταγραφή της ταυτότητας του κάθε νεκρού, που θάβεται πλέον και τιμάται επώνυμα. 

«Αυτή η «δημοκρατικοποίηση της μνήμης», γράφει η Συραγώ Τσιάρα, «είναι μια αξιοπρόσεκτη πολιτισμική αλλαγή που λαμβάνει χώρα στις αρχές του αιώνα μας, ξεκινώντας σαν πρακτική της βρετανικής αυτοκρατορίας που και μέσω αυτής της μεθόδου εγγράφει και διαιωνίζει την παρουσία της στο χώρο και διαδίδεται ευρύτατα. 

Τώρα πια το σώμα του κάθε στρατιώτη –ανεξάρτητα από τη θέση του στη στρατιωτική ιεραρχία – η οποία βέβαια επισημαίνεται αποτελεί αντικείμενο σεβασμού και φροντίδας που εκδηλώνεται με τον ενταφιασμό του στο πεδίο της μάχης και την τοποθέτηση ειδικής ανάγλυφης πλάκας που φέρει την ταυτότητα του. 

Περνάμε, λοιπόν, από μια μακρά περίοδο ανωνυμίας και λήθης των νεκρών κατά τον 19ο αιώνα σε μια νέα εποχή που η διαιώνιση της ατομικής μνήμης του κάθε νεκρού γίνεται αντικείμενο εθνικού ενδιαφέροντος, κρατικής ευθύνης και οργανωμένης φροντίδας» (Τοπία της Εθνικής μνήμης - Η δημόσια γλυπτική στη Μακεδονία, 2000). 

Έτσι, στην περιοχή του ν. Κιλκίς δημιουργήθηκαν τρία στρατιωτικά κοιμητήρια, στην Κρηστώνη, στη Δοϊράνη και στο Πολύκαστρο.

Το συμμαχικό κοιμητήριο Σαρηγκιόλ βρίσκεται νοτιοδυτικά του σιδηροδρομικού σταθμού της Κρηστώνης, πάνω σε χαμηλό ανάχωμα που περιβάλλεται από σιταγρούς.

Στο Σαρηγκιόλ κατά τη διάρκεια του πολέμου λειτούργησαν δυο νοσοκομειακές μονάδες: ο 35ος Νοσοκομειακός Σταθμός από τον Απρίλιο μέχρι τον Ιούνιο του 1917 και το 21ο Νοσοκομείο που διατηρήθηκε μέχρι το Δεκέμβριο του 1918. Από αυτά τα δυο νοσοκομεία θάφτηκαν στο στρατιωτικό κοιμητήριο 150 άτομα, πολλά από τα οποία τραυματίσθηκαν στις βρετανικές επιθέσεις του Grand - Couronne της Δοϊράνης και του Pip Ridge του Αξιού, τον Απρίλιο – Μάιο του 1917 και το Σεπτέμβριο του 1918.

Το Φεβρουάριο του 1921, 560 τάφοι από το στρατιωτικό κοιμητήριο του Γιάνες (Μεταλλικό) που εξυπηρετούσε το ίδιο μέτωπο, μεταφέρθηκαν στο κοιμητήριο της Κρηστώνης. Μεταξύ τους και κάποιοι άνδρες που απεβίωσαν στο 31ο Νοσοκομειακό Σταθμό από τον Αύγουστο του 1916 μέχρι τον Οκτώβριο του 1918.

Η μεταφορά έγινε γιατί το κοιμητήριο του Γιάνες βρισκόταν σε χαμηλό σημείο που ήταν δύσκολο να προσεγγισθεί και αυτό καθιστούσε αδύνατη τη διατήρησή του σε καλή κατάσταση.

Το στρατιωτικό κοιμητήριο του Σαρηγκιόλ περιέχει τους τάφους 659 Βρετανών στρατιωτών, 6 Μαλτέζων εργατών, 21 Ελλήνων στρατιωτών, 15 μελών του Μακεδονικού Σώματος Ημιονηγών, 3 Ελλήνων πολιτών και 6 Βουλγάρων αιχμαλώτων. Καλύπτει 6,5 στρ. και η κάτοψή του είναι κυκλική, προσαρμοσμένη στο χαμηλό βουναλάκι πάνω στο οποίο βρίσκεται. 

Ο κωνικός τύμβος που καταλήγει σε σταυρό είναι χτισμένος από υλικό που προέρχεται από λατομείο της Δοϊράνης και το πολεμικό μνημείο είναι κατασκευασμένο από τοπικό μάρμαρο. Κυπαρίσσια σκιάζουν τους διαδρόμους του κοιμητηρίου και περιβάλλουν εσωτερικά τον πέτρινο τοίχο που οριοθετεί την έκταση του νεκροταφείου. Κάθε τάφος είναι αριθμημένος και διαθέτει εγχάρακτη πλάκα με τα στοιχεία ταυτότητας του νεκρού. 

Το νεκροταφείο συντηρείται υποδειγματικά από την Υπηρεσία Κοιμητηρίων της Βρετανικής Κοινοπολιτείας.

Αξιοσημείωτο είναι ότι για το στρατιωτικό κοιμητήριο του Σαρηγκιόλ υπάρχει ειδική έκδοση της Imperial War Graves Commision, που δημοσιεύθηκε στο Λονδίνο το 1923. Από την σπάνια αυτή έκδοση που έχω στη συλλογή μου παραθέτω το εξώφυλλο της και το σχεδιάγραμμα του κοιμητηρίου.