Πόλεις και πόλεις

Tου Κώστα Μπούζα
Έχει ειπωθεί ότι οι πόλεις είναι ζωντανές. Ότι έχουν ψυχή. Δεν είναι απλά σχέδια σε χάρτες, ούτε μόνο κτίρια και δρόμοι. Κάτι υπάρχει, κάτι που κάποιες φορές διαφεύγει με την πρώτη ματιά. Άλλες, πάλι, όχι. Κάποια στιγμή, πάντως, αισθάνεσαι ότι η κάθε πόλη κάτι εκπέμπει, κάτι αντιπροσωπεύει. Κάτι έχει “σηκώσει” πάνω της και τώρα το “κουβαλά” μέσα στον χρόνο. Κάτι που συνεχώς εμπλουτίζεται, ακόμη και σήμερα.

Να, ξάφνου, μια πόλη εντυπωσιακή, με περίλαμπρα ανάκτορα, με μεγαλοπρεπείς ναούς. Αγάλματα εντυπωσιακά να στολίζουν μεγάλες λεωφόρους και να σηματοδοτούν δόξες, εποχές ακμής και πλούτου. Υπάρχουν εδώ, όπως στα περισσότερα πράγματα εξάλλου, δύο επίπεδα ανάγνωσης. Από τη μία η καλλιτεχνική και η επιστημονική δημιουργία, αναμφίβολα αξιοθαύμαστη. Και από την άλλη, η βούληση που ώθησε, κάθε φορά, στις ενέργειες εκείνες, που σαν αποτέλεσμα είχαν εκείνη την ευμάρεια. Μοιραία, λοιπόν, έρχονται οι σκέψεις, για το ποιες ήταν αυτές οι δόξες. Από που προήλθε όλος αυτός ο πλούτος. Από θεμιτές οικονομικές δραστηριότητες (π.χ. εμπόριο), ή υπήρξε καρπός βιαιότητας και βαρβαρότητας (π.χ. απάνθρωπη εκμετάλλευση αποικιών, ή σκλαβωμένων λαών);

Να, τώρα, μια άλλη πόλη. Δεν θα τη χαρακτήριζες λαμπρή, ούτε εντυπωσιακή. Παρ’ όλα αυτά μπορείς να πεις, ότι είναι όμορφη μες στην απλότητά της. Σ’ αυτήν ίσως δεν συναντήσεις ανάκτορα και πλούτο. Πιθανόν, όμως, να υπάρχουν κάθε είδους πνευματικά κέντρα – κι αυτά σεμνά. Ίσως δεν έχουν να επιδείξουν οι δρόμοι της στολίσματα πολλά, αλλά ενδεχομένως να ανακαλύψεις βιβλιοπωλεία και αίθουσες τέχνης. Κι οι εκκλησίες της ακόμη είναι ταπεινές, πρεσβεύοντας, θα έλεγες, το μήνυμα του Ευαγγελίου. Γενικά, όλα ακτινοβολούν εδώ ήθος και αξίες. Σου θυμίζουν τα λόγια του Καζαντζάκη: Έργο ποθούμενο, να κάνουμε την ύλη πνεύμα.

Ας προχωρήσουμε, όμως, πιο πέρα. Αυτή η νέα πόλη μας είναι φτωχή. Ίσως να μην τη χαρακτήριζες καν όμορφη. Καθόλου περίεργο. Είναι, βλέπεις, πόλη της προσφυγιάς. Την έστησαν, πετραδάκι πετραδάκι, δυστυχισμένοι άνθρωποι, διωγμένοι απ’ τις πατρίδες τους. Όπως μπορούσαν και με ό,τι μπορούσαν. Εδώ, κάθε πέτρα είναι ποτισμένη με δάκρυα κι ιδρώτα. Κάθε δρόμος είναι αυλακωμένος απ’ τα κουρασμένα βήματα κι από το ασήκωτο βάρος. Το ζητούμενο; “Ένα κεραμίδι πάνω απ’ το κεφάλι”. Και όχι μόνο για τότε που χτίστηκε. Πολλές φορές κι αργότερα, πολύ αργότερα. Ας μην ξεχνάμε ότι τη φτώχεια δεν τη διαδέχεται τόσο γρήγορα η ευμάρεια. Πολλές φορές, μάλιστα, και ποτέ. Εξάλλου, τις περισσότερες φορές, οι δυστυχίες γεννούν νέες δυστυχίες (τουλάχιστον στο κοντινό μέλλον). Και τι παράξενο, σαν τα μάθεις όλα αυτά, σου φαίνεται κι αυτή η πόλη όμορφη. Με μία άλλη όμως ομορφιά.

Πόλεις και πόλεις. Της δύναμης, του πλούτου. Αυτοκρατορικές, κοσμοκράτειρες. Φημισμένες, δοξασμένες. Άλλες, πάλι, άσημες, ολιγαρκείς, ζεστές όμως κι ανθρώπινες. Κι άλλες του μόχθου, της προσφυγιάς, της φτώχειας. Θα ‘λεγες κατατρεγμένες. Μα και άλλες, μεγαλουπόλεις πια, με τόσο διαφορετικές περιοχές. Θα ‘λεγες ότι δεν είναι ενιαίες. Ότι υπάρχουν εδώ, κατά κάποιον τρόπο, πόλεις παράλληλες, η μία δίπλα στην άλλη, πολλές φορές τόσο αποξενωμένες μεταξύ τους.

Βέβαια ο καιρός περνά. Τα πράγματα εξελίσσονται. Το παρελθόν, όμως, συνεχίζει να κρύβεται στις παλιές γειτονιές, στις απότομες στροφές των παλιών δρόμων, στα σκονισμένα, χιλιοπερπατημένα καλντερίμια, στις μαρμάρινες κρήνες που έχουν πια στεγνώσει, σε κάποια μνημεία λαμπρά ή ταπεινά. Κι αν λείψουν όλα αυτά, θα έχει απομείνει κάτι στον αέρα, κάτι αδιόρατο κι όμως αισθητό. Για να μας θυμίζει ότι, πίσω από κάθε τι, υπάρχει τελικά ψυχή, που εκφράστηκε μέσα απ’ αυτό και συνεχίζει να εκφράζεται όσο αυτό υπάρχει.