Eλληνική Επανάσταση: Η στιγμή και η εξέλιξη

Του Στέφανου Παραστατίδη

Κάθε φορά που ακούω ή διαβάζω για την Eλληνική Επανάσταση, μου έρχονται στο μυαλό δύο λέξεις: Η στιγμή και η εξέλιξη. Χθες ως έθνος γιορτάσαμε τη συμπλήρωση 200 χρόνων από την εκδήλωση της στιγμής. Το πώς δεν θα το σχολιάσω εδώ. Η στιγμή για μένα πάντοτε είναι η αφορμή αναστοχασμού και η στιγμή αφετηρίας της Ελληνικής Επανάστασης είναι αναμφίβολα γοητευτική. 

Διότι συμβολίζει το αίτημα αυτοδιάθεσης και αυτοκυβέρνησης ενός υπό διαμόρφωση έθνους, αποτυπώνει τη ρωγμή εκείνη του χρόνου που η Ελληνική Επανάσταση εντάσσεται στη Νεωτερικότητα, στην επιλογή να συνομιλήσει με την Αμερικανική και την Γαλλική Επανάσταση, με τον ίδιο τον Διαφωτισμό και τα προτάγματά του, που χρησιμοποιεί ως ασπίδα για να επιτύχει το ύψιστο αγαθό, την Ελευθερία.

Η Ελληνική Επανάσταση αποτελεί την αντιπροσωπευτικότερη δήλωση τοποθέτησης ενός συλλογικού υποκειμένου σε έναν καινούργιο κόσμο που ανοιγόταν στις αρχές του 19ου αιώνα, ενός κόσμου άγνωστου, αχαρτογράφητου, που πέρα από τις φοβίες των αντιδραστικών της εποχής, πέρα από τις επιφυλάξεις στοχαστών, προμήνυε με τον πλέον κατηγορηματικό και ανεπίστρεπτο τρόπο την έλευση μίας και κύριας υπόσχεσης: Του χειραφετημένου ανθρώπου απέναντι σε δυνάμεις που μέχρι πρότινος πίστευε ότι δεν τις όριζε. Ενός χειραφετημένου ανθρώπου που διέπεται από το πάθος της ελευθερίας και της ισότητας, από το άρμα εκείνο της Πρόοδου που πρέπει να επιβιβαστεί εδώ και τώρα.

Όμως η Ελληνική Επανάσταση συμβολίζει και την εξέλιξη. Σε αυτές τις σκόρπιες γραμμές δεν μπορεί να συμπυκνωθούν 200 χρόνια εξέλιξης. Θα ήταν κάπως υπεραπλουστευτικό. Ο αγώνας για την Ανεξαρτησία ωστόσο αποτελεί μία ιστορική μικρογραφία το τι έμελλε να αποτελέσει τα επόμενα χρόνια το ελληνικό κράτος: Εσωτερικές διαιρέσεις και διαμάχες, ισχυρές προσωπικότητες που προκαλούν γύρω τους εξίσου ισχυρές συσπειρώσεις, παρέμβαση του ξένου παράγοντα, η συστράτευση και η ματαίωση γύρω από μία Μεγάλη Ιδέα ή άλλες μικρότερες.

Η ιστορική έρευνα για την Ελληνική Επανάσταση βαίνει αμείωτη και γνωρίζει ξεχωριστή άνθηση το τελευταίο διάστημα με εξαιρετικές εκδοτικές προσπάθειες. Αναμφίβολα η διαπλοκή ιστορικών γεγονότων και ιστορικών προσωπικοτήτων γέννησε μύθους υποστηρικτικούς για τη διαμόρφωση της εθνικής μας ταυτότητας. Δεν αποτελεί αυτό ελληνική πρωτοτυπία εξάλλου. Όμως δεν ήταν μύθος οι αξίες που ενέπνευσαν την Ελληνική Επανάσταση. Όπως δεν ήταν μύθος ότι η Ελλάδα κατάφερε, παρά τις όποιες καθυστερήσεις και αμφιθυμίες, να προσδεθεί στο άρμα της Νεωτερικότητας και του Διαφωτισμού.

Πάντοτε μου προκαλούσε εντύπωση το γεγονός ότι η Ελλάδα αναζήτησε από νωρίς την οικοδόμηση θεσμών: Αυτό καταμαρτυρούν για παράδειγμα τα τρία επαναστατικά συντάγματα του Αγώνα. Παρά τις κατά καιρούς ανορθογραφίες και υστερήσεις στη συνέχεια της ιστορικής μας πορείας, η πατρίδα μας επεδίωξε τον συντονισμό της με ευρωπαϊκά, «δυτικά» θεσμικά πρότυπα, μολονότι πολλές φορές ακυρώνονταν από την καθ’ ημάς πρακτική.

Πάντοτε επίσης μου προκαλούσε εντύπωση το γεγονός ότι η Ελλάδα συντονιζόταν, είτε ηθελημένα, είτε άθελά της, με διλήμματα που χαρακτήριζαν μία ολόκληρη εποχή, διλήμματα που εσωτερίκευε και υπέφερε από αυτά κατά την προσπάθεια απάντησής τους. Όμως στο τέλος κατάφερνε να τα απαντήσει, έστω και με κόστος, γιατί πολύ απλά αυτό υπαγόρευε η αφετηριακή στιγμή της Ελληνικής Επανάστασης: την υπέρβαση του παρελθόντος και την απροϋπόθετη διεκδίκηση του μέλλοντος.

Έχοντας μιλήσει για την συνύπαρξη της στιγμής και της εξέλιξης ως αλληλένδετων εννοιών της Ελληνικής Επανάστασης, πώς μεταφράζονται σήμερα στην παρούσα συγκυρία; Αφενός, με την αταλάντευτη υπεράσπιση των αξιών του Διαφωτισμού και της Νεωτερικότητας απέναντι στους αρνητές και τους εχθρούς της. Αφετέρου με την συνειδητοποίηση ότι η συστράτευση σε έναν κοινό σκοπό δύναται να συγκεντρώσει γύρω της ετερόκλιτες δυνάμεις, ρεύματα και προσωπικότητες με διαφορετικές αφετηρίες και στοχεύσεις. 

Η επιτυχία ενός εγχειρήματος βασίζεται στην συνύπαρξη και όχι στον ανταγωνισμό τους, στη συναρμογή τους και όχι στην αντιπαλότητά τους. Και τέλος με το διαρκές αίτημα της προόδου, το αγκάλιασμα της αμφιβολίας σε έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο με όρους αναστοχασμού, όπου η κάθε βεβαιότητα του χθες αντικαθίσταται από την ρομαντική αυτοπεποίθηση κατάκτησης του αύριο, ακόμα κι αν οι συσχετισμοί δεν είναι πάντοτε υπέρ σου.

Χρόνια μας πολλά