Οι ευρωεκλογές που έρχονται φέρνουν ξανά στην επιφάνεια τη συζήτηση για την ιστορία της Ευρώπης, για την αξία της ευρωπαϊκής ενοποίησης, για την αντιμετώπιση των νέων πρωτοφανών προκλήσεων, για τη σημασία που μπορεί να έχει η ελληνική ιστορική εμπειρία στην οικοδόμηση ενός νέου ευρωπαϊκού αφηγήματος. Μια ιστορική εμπειρία που μπορεί να συμβάλλει στην ανάδειξη μιας στέρεας γνώσης για την αντιμετώπιση της ακροδεξιάς απειλής.
Ένα μοναδικό πείραμα
Είναι αδιαμφισβήτητο ότι μετά από σαράντα χρόνια ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση (τότε ΕΟΚ), η ενοποίηση και οι συνέπειές της αποτελούν μόνιμο στοιχείο της ζωής του Έλληνα πολίτη. Και όχι μόνο γιατί η Ε.Ε. συνδέθηκε με τις κοινοτικές επιδοτήσεις, τα προγράμματα διάσωσης και τις συνεδριάσεις του Eurogroup. Αλλά γιατί το ιστορικό τραύμα της 7χρονης δικτατορίας και της Κυπριακής Τραγωδίας υπήρξε ένα βασικό κίνητρο στους Έλληνες για να επιδιώξουν την ένταξη στον ευρωπαϊκό αυτό οργανισμό.
Ένα μοναδικό πείραμα
Είναι αδιαμφισβήτητο ότι μετά από σαράντα χρόνια ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση (τότε ΕΟΚ), η ενοποίηση και οι συνέπειές της αποτελούν μόνιμο στοιχείο της ζωής του Έλληνα πολίτη. Και όχι μόνο γιατί η Ε.Ε. συνδέθηκε με τις κοινοτικές επιδοτήσεις, τα προγράμματα διάσωσης και τις συνεδριάσεις του Eurogroup. Αλλά γιατί το ιστορικό τραύμα της 7χρονης δικτατορίας και της Κυπριακής Τραγωδίας υπήρξε ένα βασικό κίνητρο στους Έλληνες για να επιδιώξουν την ένταξη στον ευρωπαϊκό αυτό οργανισμό.
Στο σημείο αυτό το πολυπαραγοντικό ελληνικό τραύμα συναντήθηκε με το βαθύ συλλογικό τραύμα που κληροδότησαν οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι του 20ου αιώνα στους ευρωπαϊκούς πληθυσμούς. Ένα τραύμα που τους οδήγησε στην προσπάθεια υπέρβασης των παλιών διαχωρισμών που δημιουργούσαν τις συγκρούσεις.
Κατ’ αρχάς θα πρέπει να δεχτούμε ότι στην ανθρώπινη ιστορία είναι μοναδικό το πείραμα της ευρωπαϊκής ενοποίησης, όπως αυτό ξεκίνησε το 1951 με τη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακος και Χάλυβος. Όχι μόνο γιατί εξελίχθηκε σε μια σύγχρονη πολυπολιτισμική οντότητα που προσπαθεί να σεβαστεί τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες των κρατών-μελών της, αλλά και γιατί στην αρχική διακήρυξη υπήρχαν οι εξής θέσεις: «…Αποφασίσαμε να υποκαταστήσουμε τους προαιώνιους ανταγωνισμούς με τη συγχώνευση των ουσιαστικών συμφερόντων τους, να δημιουργήσουμε την εγκαθίδρυση μιας οικονομικής κοινότητας μεταξύ των λαών που επί μακρόν ήσαν αντίπαλοι σε αιματηρές συγκρούσεις και, να θέσουμε τις βάσεις θεσμών ικανών να κατευθύνουν ένα πεπρωμένο που από δω και πέρα θα είναι κοινό».
Oυσιαστικά οι ιδρυτές δεν είχαν μόνο οικονομικά κίνητρα, αλλά και πολιτικά και ιδεολογικά. Είχαν κατανοήσει ότι η ευρωπαϊκή ενότητα θα εγκαθιδρυθεί με το ξεπέρασμα των εθνικισμών των κρατών και την αντικατάσταση των ξεχωριστών συμφερόντων από το δίκαιο, την αλληλεγγύη και την ύπαρξη ισχυρών θεσμών.
Aυτή ακριβώς η αρχική πρόθεση των ιδρυτών παραμένει επίκαιρη και καλεί προς υπεράσπιση και εμβάθυνση τις νέες πολιτικές δυνάμεις που διαχειρίζονται τις τύχες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κατά συνέπεια αντίκειται στις ιδρυτικές προθέσεις, η κυριαρχία μιας οικονομίστικής αντίληψης που στοχεύει μόνο στα κέρδη και αγνοεί τις κοινωνικές ανάγκες, ή παλινωδεί μπρος στην ομοσπονδιακή προοπτική και προτάσσει τα ιδιαίτερα εθνικά συμφέροντα.
Η ευρωπαϊκή ταυτότητα: Μια δύσκολη πορεία
Αν προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τις υπόγειες διεργασίες που διαμόρφωσαν τη σύγχρονη ευρωπαϊκή αίσθηση και μια κάποια σχετικά κοινή ταυτότητα, θα πρέπει να περιπλανηθούμε μέσα στους αιώνες που προηγήθηκαν. Η αίσθηση της Ευρώπης ως ιδιαίτερης οντότητας δεν ήταν πάντα η ίδια. Κατ αρχάς ήταν μια αμφιλεγόμενη και ευμετάβλητη έννοια που έγινε ιδέα υλοποιήσιμη μετά τις τραγωδίες του 20ου αιώνα. Στην πραγματικότητα η Ευρώπη ως ιδέα, όπως την γνωρίσαμε, υπήρξε ένα προϊόν της ίδιας της ιστορίας. Επινοήθηκε και κατασκευάστηκε υπηρετώντας σαφείς στρατηγικούς σκοπούς.
Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση αποτελεί μια ικανή συνθήκη για να υπάρξει ουσιαστική εγγύηση της ελευθερίας και της ασφάλειας των ευρωπαϊκών λαών και η μόνη προϋπόθεση για να αποκτήσει η Ευρώπη αυτόνομο λόγο. Η διαμόρφωση αυτής της συνθήκης αποτελεί επιτακτική αναγκαιότητα ειδικά στην περιοχή μας, όπου αναπτύσσονται νέες δυνάμεις, εμφανίζονται πρωτοφανείς στρατιωτικές φιλοδοξίες από χώρες όπως η Τουρκία, αναδιαμορφώνονται οι γεωπολιτικές ισορροπίες, αυξάνουν οι οικονομικές ευκαιρίες.
Κατ’ αρχάς θα πρέπει να δεχτούμε ότι στην ανθρώπινη ιστορία είναι μοναδικό το πείραμα της ευρωπαϊκής ενοποίησης, όπως αυτό ξεκίνησε το 1951 με τη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακος και Χάλυβος. Όχι μόνο γιατί εξελίχθηκε σε μια σύγχρονη πολυπολιτισμική οντότητα που προσπαθεί να σεβαστεί τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες των κρατών-μελών της, αλλά και γιατί στην αρχική διακήρυξη υπήρχαν οι εξής θέσεις: «…Αποφασίσαμε να υποκαταστήσουμε τους προαιώνιους ανταγωνισμούς με τη συγχώνευση των ουσιαστικών συμφερόντων τους, να δημιουργήσουμε την εγκαθίδρυση μιας οικονομικής κοινότητας μεταξύ των λαών που επί μακρόν ήσαν αντίπαλοι σε αιματηρές συγκρούσεις και, να θέσουμε τις βάσεις θεσμών ικανών να κατευθύνουν ένα πεπρωμένο που από δω και πέρα θα είναι κοινό».
Oυσιαστικά οι ιδρυτές δεν είχαν μόνο οικονομικά κίνητρα, αλλά και πολιτικά και ιδεολογικά. Είχαν κατανοήσει ότι η ευρωπαϊκή ενότητα θα εγκαθιδρυθεί με το ξεπέρασμα των εθνικισμών των κρατών και την αντικατάσταση των ξεχωριστών συμφερόντων από το δίκαιο, την αλληλεγγύη και την ύπαρξη ισχυρών θεσμών.
Aυτή ακριβώς η αρχική πρόθεση των ιδρυτών παραμένει επίκαιρη και καλεί προς υπεράσπιση και εμβάθυνση τις νέες πολιτικές δυνάμεις που διαχειρίζονται τις τύχες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κατά συνέπεια αντίκειται στις ιδρυτικές προθέσεις, η κυριαρχία μιας οικονομίστικής αντίληψης που στοχεύει μόνο στα κέρδη και αγνοεί τις κοινωνικές ανάγκες, ή παλινωδεί μπρος στην ομοσπονδιακή προοπτική και προτάσσει τα ιδιαίτερα εθνικά συμφέροντα.
Η ευρωπαϊκή ταυτότητα: Μια δύσκολη πορεία
Αν προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τις υπόγειες διεργασίες που διαμόρφωσαν τη σύγχρονη ευρωπαϊκή αίσθηση και μια κάποια σχετικά κοινή ταυτότητα, θα πρέπει να περιπλανηθούμε μέσα στους αιώνες που προηγήθηκαν. Η αίσθηση της Ευρώπης ως ιδιαίτερης οντότητας δεν ήταν πάντα η ίδια. Κατ αρχάς ήταν μια αμφιλεγόμενη και ευμετάβλητη έννοια που έγινε ιδέα υλοποιήσιμη μετά τις τραγωδίες του 20ου αιώνα. Στην πραγματικότητα η Ευρώπη ως ιδέα, όπως την γνωρίσαμε, υπήρξε ένα προϊόν της ίδιας της ιστορίας. Επινοήθηκε και κατασκευάστηκε υπηρετώντας σαφείς στρατηγικούς σκοπούς.
Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση αποτελεί μια ικανή συνθήκη για να υπάρξει ουσιαστική εγγύηση της ελευθερίας και της ασφάλειας των ευρωπαϊκών λαών και η μόνη προϋπόθεση για να αποκτήσει η Ευρώπη αυτόνομο λόγο. Η διαμόρφωση αυτής της συνθήκης αποτελεί επιτακτική αναγκαιότητα ειδικά στην περιοχή μας, όπου αναπτύσσονται νέες δυνάμεις, εμφανίζονται πρωτοφανείς στρατιωτικές φιλοδοξίες από χώρες όπως η Τουρκία, αναδιαμορφώνονται οι γεωπολιτικές ισορροπίες, αυξάνουν οι οικονομικές ευκαιρίες.
Κατά συνέπεια η διαμόρφωση μιας ευρωπαϊκής πολιτικής άμυνας -εκτός από ακρογωνιαίος λίθος πολιτικής αξιοπιστίας της Ευρώπης- είναι απαραίτητη για την διασφάλιση των συμφερόντων της Ελλάδας και της Κύπρου. Φαίνεται όμως ότι η ευρωπαϊκή στρατηγική ασφάλειας δεν αναπτύσσεται με τους ρυθμούς που απαιτούν οι συνθήκες. Όμως στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής, οι Ευρωπαίοι ηγέτες φαίνεται να προωθούν τις διμερείς σχέσεις και να μην επενδύουν στη συγκρότηση πραγματικής κοινοτικής πολιτικής.
Ίσως αυτό να είναι απόρροια της επιβράδυνσης της ενοποιητικής διαδικασίας. Πιθανόν αυτή η κατάσταση να είναι αποτέλεσμα των εγγενών αντιφάσεων και έτσι να ερμηνεύεται και η θεσμική αμηχανία που την ταλανίζει. Πάντως μόνο μια πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης θα εμποδίσει την ύπαρξη μιας ηγεμονικής δύναμης –όπως είναι σήμερα η Γερμανία- και θα προσδώσει στην Ευρωπαϊκή Ένωση δημοκρατικά και αποτελεσματικά χαρακτηριστικά.
Αδυναμίες υπέρβασης
Τα τελευταία χρόνια συνειδητοποιούμε ότι υπάρχει μια αδυναμία για υπέρβαση των παλιών εθνικισμών και των κρατικιστικών εγωισμών. Κυρίως από τα μεγάλα κράτη που έχουν αυξημένο ειδικό βάρος. Όμως υπάρχουν και άλλες εξελίξεις που συμβάλλουν στη διαμόρφωση αρνητικών συνθηκών. Ειδικά από την εποχή της ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση των πρώην κομμουνιστικών χωρών, επανεμφανίστηκαν με έντονο τρόπο ο εθνικισμός και ο ρατσισμός. Έτσι, σε συνδυασμό με τη μεγάλη οικονομική κρίση στην Ευρωζώνη και την εγωιστική στάση των κεντρικών κρατών της Ε.Ε., άρχισαν να διαμορφώνονται φυγόκεντρες ταυτότητες. Πιθανόν αυτό θα αντιμετωπιστεί με την μετεξέλιξη σε Ένωση της ζώνης του ευρώ.
Πάντως οι εκλογές του 2019 έχουν ιδιαίτερη σπουδαιότητα γιατί θα φανεί εάν επιτραπεί να κυριαρχήσουν οι φυγόκεντρες δυνάμεις ή εάν θα βαθύνει η ευρωπαϊκή ενοποίηση στη βάση της διαμόρφωσης κατάλληλων συνθηκών, όπως είναι η εγκατάλειψη της πολιτικής λιτότητας, η υποβάθμιση του κόσμου της εργασίας, η όξυνση των κοινωνικών διαφορών. Σήμερα είναι απολύτως ορατή ότι η ακραία νεοφιλελεύθερη αντίληψη είναι αυτή που προσφέρει την «καύσιμη ύλη» για την ανάπτυξη της ακροδεξιάς.
Γιατί η μεγάλη απειλή στην Ευρώπη του σήμερα είναι η άνοδος των ακροδεξιών εθνικιστικών κινημάτων που αμφισβητούν ότι πέτυχε η Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ακριβώς γι αυτό απαιτείται η μέγιστη δυνατή ενότητα αποτροπής αλλά και η παρουσίαση της επικινδυνότητας αυτών των ρευμάτων από την ίδια την ιστορική μας εμπειρία. Για να αντιμετωπιστεί ο ακροδεξιός κίνδυνος θα πρέπει να βαθύνει αφενός η δημοκρατία στη λήψη αποφάσεων στην Ε.Ε. να εγκαταλειφθεί η πολιτική λιτότητας και δημιουργίας ζωνών πλούσιων και φτωχών χωρών και να αναδειχθεί η ευθύνη της ακροδεξιάς για τις πράξεις των πολιτικών της προπατόρων, για τους πολέμους και τις Γενοκτονίες και την οδύνη που προκάλεσαν στους λαούς της Ευρώπης…
Αδυναμίες υπέρβασης
Τα τελευταία χρόνια συνειδητοποιούμε ότι υπάρχει μια αδυναμία για υπέρβαση των παλιών εθνικισμών και των κρατικιστικών εγωισμών. Κυρίως από τα μεγάλα κράτη που έχουν αυξημένο ειδικό βάρος. Όμως υπάρχουν και άλλες εξελίξεις που συμβάλλουν στη διαμόρφωση αρνητικών συνθηκών. Ειδικά από την εποχή της ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση των πρώην κομμουνιστικών χωρών, επανεμφανίστηκαν με έντονο τρόπο ο εθνικισμός και ο ρατσισμός. Έτσι, σε συνδυασμό με τη μεγάλη οικονομική κρίση στην Ευρωζώνη και την εγωιστική στάση των κεντρικών κρατών της Ε.Ε., άρχισαν να διαμορφώνονται φυγόκεντρες ταυτότητες. Πιθανόν αυτό θα αντιμετωπιστεί με την μετεξέλιξη σε Ένωση της ζώνης του ευρώ.
Πάντως οι εκλογές του 2019 έχουν ιδιαίτερη σπουδαιότητα γιατί θα φανεί εάν επιτραπεί να κυριαρχήσουν οι φυγόκεντρες δυνάμεις ή εάν θα βαθύνει η ευρωπαϊκή ενοποίηση στη βάση της διαμόρφωσης κατάλληλων συνθηκών, όπως είναι η εγκατάλειψη της πολιτικής λιτότητας, η υποβάθμιση του κόσμου της εργασίας, η όξυνση των κοινωνικών διαφορών. Σήμερα είναι απολύτως ορατή ότι η ακραία νεοφιλελεύθερη αντίληψη είναι αυτή που προσφέρει την «καύσιμη ύλη» για την ανάπτυξη της ακροδεξιάς.
Γιατί η μεγάλη απειλή στην Ευρώπη του σήμερα είναι η άνοδος των ακροδεξιών εθνικιστικών κινημάτων που αμφισβητούν ότι πέτυχε η Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ακριβώς γι αυτό απαιτείται η μέγιστη δυνατή ενότητα αποτροπής αλλά και η παρουσίαση της επικινδυνότητας αυτών των ρευμάτων από την ίδια την ιστορική μας εμπειρία. Για να αντιμετωπιστεί ο ακροδεξιός κίνδυνος θα πρέπει να βαθύνει αφενός η δημοκρατία στη λήψη αποφάσεων στην Ε.Ε. να εγκαταλειφθεί η πολιτική λιτότητας και δημιουργίας ζωνών πλούσιων και φτωχών χωρών και να αναδειχθεί η ευθύνη της ακροδεξιάς για τις πράξεις των πολιτικών της προπατόρων, για τους πολέμους και τις Γενοκτονίες και την οδύνη που προκάλεσαν στους λαούς της Ευρώπης…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η Γνώμη Κιλκίς- Παιονίας διευκρινίζει στους αναγνώστες της ότι θεωρεί αυτονόητο το δικαίωμα του σχολιασμού και της κριτικής έκφρασης, όταν αυτό φυσικά δεν στοχεύει στην απαξίωση, στην ύβρη και στην προσβολή ατόμων και θεσμών.
Το αναγνωστικό κοινό θα πρέπει να γνωρίζει ότι η Γνώμη, επιδιώκοντας μια υγιή και αμφίδρομη επικοινωνία, δεν δημοσιεύει ανυπόγραφα σχόλια, αλλά ούτε και σχόλια ρατσιστικού, προσβλητικού και υβριστικού περιεχομένου.
Τα ενυπόγραφα άρθρα τέλος, εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας.