Φώτης Μισόπουλος: Η νοσταλγία του έρωτα στο ποιητικό όρυγμα της Έλλης Φρεγγίδου [*] - Τρεις στοχασμοί

Του Φώτη Μισόπουλου

ΠΡΩΤΟΣ ΣΤΟΧΑΣΜΟΣ

........''όλη η κριτική'' καταλήγει ο Μπλουμ ''είναι ποίηση σε πρόζα'' [1] - στην ποίηση είναι απορρέον χρέος ν' απαντήσουμε με λόγο επίσης ποιητικό, - βέβαια,- ο Αντρέ Ζιντ θα τοποθετήσει το ζήτημα και σ' ένα άλλο focus ταυτόχρονα, που μπορεί να θίγει την υπόλειψη του κριτικού ή της κρίσης που εκφέρει : ''οι στίχοι που φτιάχνεις δεν αξίζουν καθόλου, επομένως προσπάθησε να μιλάς σε πρόζα'' 

[2]- Ο λόγος του Ζιντ στο διήγημα ''Τέλματα'' δικαιώνει την υφολογία της απάντησης και τις θέσεις του Χάρολντ Μπλουμ : η ποίηση ''παρουσιάζεται'', προτείνεται και εγκολπώνεται με ένα καινούριο ποιητικό φραστικό πεδίο υποδοχής και την αγωνία της κριτικής εκφοράς ως ποιητικό είδωλο παράλληλο, είτε, επάλληλο - ωστόσο απαντητικό Απαντούμε με ''ηδυσμένο λόγο'' κατά τη διάσταση του αριστοτελικού cogito στον ορισμό της τραγωδίας : ''Με κουράσανε / οι τρεμάμενες φωνές'', η Ε.Φ. προσπαθεί να συνειδητοποιήσει την ποιητική καταγωγή της, ν' αφουγκραστεί τα ποιητικά εγώ που συναπαρτίζουν τους προγόνους στο δικό της φροϋδικό ''οικογενειακό'' μυθιστόρημα - άλλοτε σαν Ιοκάστη, άλλοτε σαν υπέρβαση του πατρικού-Οιδίποδα ή του Λάιου στη συνεύρεση του ποιητικού της πατέρα με την Μούσα - Ιοκάστη : ''Λίγο η νύχτα που ερωτεύτηκε το μαύρο / λίγο ο άνεμος που βολεύτηκε στο πυκνό του φύλλωμα...../ Σε ζητώ'' [Ε.Φ.] Η αναζήτηση του εραστή είναι εκζήτηση του ποιητικού-πρωτοπατέρα, συνδαιτυμόνα των αρχικών διαδρομών στην ποίηση και στην τέχνη της [3] - ''Έσπρωξα το φοβισμένο πρόσωπο / το κορίτσι που πνίγεται μες στα σκοτάδια, /την πεθαμένη Κυριακή'' [Ε.Φ.], επειδή ''ο ποιητής έχει πάντα έναν εχθρό'' [4],- τη διχαστικότητα παλεύοντας με τον Εαυτό και την ιστορικότητα απέναντι στο Άλλο : ''....δεν έχει δικιά του φωνή και με τη φωνή του μιλάν οι άνθρωποι και ο κόσμος'' [5] Είναι κοινό στον Μπατάιγ και τον Χειμωνά : ''Μονάχα μια γυναίκα μπορεί να καταλάβει πώς είναι δυνατό μέσα σε μια ψυχή ανθρώπου να υπάρχουν μαζί ο θάνατος και η στοργή'' [6]

ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΣΤΟΧΑΣΜΟΣ

......ίσως οδηγηθώ στον προθάλαμο ενός ''άδυτου'' νιτσεϊκής αντιπροσώπευσης όπως διακανονίζεται στην ντερριντιανή αφορμή, μια μη-''ανάγνωση'' του έργου της Ε.Φ., μα κυρίως ''ψηλάφηση'' του λόγου της μέσα από / και τις φιλοσοφίες διαφοράς : ''......στη διαστρέβλωση / Η πορνεία της / έντιμη'' [7] Ο σημαντικότερος λόγος που ο Ντερριντά ξαναδιαβάζει Νίτσε είναι η ήττα του αποκλειστικού νοήματος - η συντριβή της κυριολεξίας -, κυρίως τότε η απόδοση της μεταφοράς συντελείται ως κυριαρχική αλήθεια a priori Αν αυτό ισχύει όπως το διατυπώνει στη Λευκή Μυθολογία του [8], ο ποιητικός λόγος είναι ενσωματωμένος στο φιλοσοφικό λόγο αφ' ενός και αφ' ετέρου ο λόγος προ-υπάρχει της πράξης, μια θέση που συμμερίστηκε ο Ρολάν Μπαρτ - μια θέση όπου ''η κτίση έπεται του λόγου'', όπου, το βιβλίο σαν λόγος υπαγορεύει τη ζωή και τους όρους της πριν από αυτήν, άποψη αρκετά μετα-θεολογίζουσα, αλλά μέσα στην εννοιακότητά της ο ποιητής είναι προφήτης Ο ποιητής συγγενεύει με το χέρι της μη-αλήθειας, δεν είναι το ψέμα, είναι η αναγνώριση ότι η αλήθεια περιέχει σολιψισμούς, - θεϊκούς,- κι ότι στην τέχνη ο υποκειμενισμός αποθεώνεται σαν προφητικός λόγος : ''Ποτέ άλλοτε η αγάπη / δεν αναπαύθηκε αρτιότερα / σε σώμα'' [9] Γι' αυτήν την επαμφοτερίζουσα αλήθεια, μη - αλήθεια, που ο Νίτσε και ο Ντερριντά την συνταυτίζουν με την γυναίκα-ον, που η εξέλιξή της την κάνει ιδέα [βλ. Σιμόν ντε Μποβουάρ], στον πρόλογο που γράφει η Γκόλφω Μαγγίνη [10] γίνεται αναφορά σε μια πρόταση-δοκιμή από το συνέδριο του Σεριζύ, του ίδιου του Ντερριντά : ''Είπα η γυναίκα [του] Νίτσε, η γυναίκα Νίτσε : όπου καταφάσκει ο Νίτσε την καταφατική γυναίκα, όποτε είναι αυτή, όποτε την αγαπά, γράφει θα λέγαμε, με ''γυναικείο χέρι''. Θα ήθελα κι εγώ να γράψω με γυναικείο χέρι, σαν [μια] γυναίκα. Το προσπαθώ'' Η φαινομενολογία του έρωτα είναι ''ενταφιασμένη υποδειγματικά κάτω από το δέρμα'' [11] σκοτεινή, δυσδιάκριτη, μετατρέπεται σε ιδιόμορφη μη-αλήθεια, σε γυναίκα, αποκτά την πρόκληση της γνώσης ''ενθύμιο της αφής'' [12]

ΤΡΙΤΟΣ ΣΤΟΧΑΣΜΟΣ.....σ' αυτό το κομψό τομίδιο ποιημάτων που είναι το σημαίνον, οι σημαινόμενες ουσίες αναδύονται πέρα από τα ρομαντικά εσωστρεφή σχήματα αιχμών στον Novalis, όπως στο προηγούμενο έργο της Η Φρεγγίδου νοιώθει την ανάγκη να είναι όχι πια ελεγειακή, αλλά περισσότερο σαρκαστική άλλοτε ειρωνική άλλοτε κυνική ''γίνεται χώμα,/ δεν επιστρέφει ποτέ στο δωμάτιο'' [13] ''[Σ]-τη λέξη που δεν θραύεται με μία παύση τετάρτου'' [14],''όσο εσύ λείπεις, ράβω πληγές'' [15] ''και η νύχτα ποτέ δεν αδειάζει'' [16] Η ίδια περιγράφει τη μεταφορολογία του έρωτα όπως εκείνη η συζήτηση στον ''Κήπο του Επίκουρου'' του Ανατόλ Φρανς, που επωμίζεται να αναδείξει ο Ντερριντά στη ''Λευκή Μυθολογία'' [17] : Η συν-ζήτηση και άρα εκ-ζήτηση ανάμεσα στον Άριστο και τον Πολύφιλο : Η ποίηση ανήκει στην ονειροπόληση, στον πλουραλισμό της συνδυαστικής των απλών γραμμάτων - ''για την συζήτηση που είχα μ' ένα φάντασμα την περασμένη νύχτα σχετικά με την καταγωγή της αλφαβήτου''[Ανατόλ Φρανς] : ''ΠΟΛΥΦΙΛΟΣ : Ήταν μια απλή ονειροπόληση. Αναλογιζόμουν ότι οι μεταφυσικοί, όταν κατασκευάζουν μια γλώσσα για τον εαυτό τους, μοιάζουν με τροχιστές'', [μ' αυτήν την εικόνα, την παρομοίωση, το λεκτικό σχήμα - θα δηλωθεί η δημιουργία λεκτικών σχημάτων] που αντί μαχαιριών και ψαλιδιών θα τρόχιζαν μετάλλια και νομίσματα, για να σβήνουν το exergum, τη χρονολογία και την εικόνα τους''[18]- Η διαδικασία μεταστοιχειώνεται σε ποιητικό exergum. Παρόμοια η πορεία του ποιητή, η πάλη του με τη λήθη και μαζί την α-λήθεια, πορεύεται πάνω στο χαρτί σβήνοντας και μένοντας μετέωρος in tabula rasa έξω από το χρόνο και το χώρο που τον έχουν παράγει ως όν, αφηγούμενος προσωπικές οντολογίες και μαρτυρίες βασανιστικές ''-Δεν έχω πολλά να σου πω-''[19] Πότε πραγματικά μια ποίηση δικαιολογεί την ύπαρξή της ; ''Έστω κι αν έχω έναν αποδέκτη, θα γράφω''[Βαλερύ] : Ο αποδέκτης που οδηγείται σe στοχασμό, σε μύηση Αυτό αξιώνει την Ε.Φ. ως ποιήτρια.

Φώτης Μισόπουλος //Φεβρουάριος 2019// Κιλκίς-Ωραιόκαστρο

ΑΝΑΦΟΡΕΣ-ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ

[*]ΈΛΛΗ ΦΡΕΓΓΙΔΟΥ, Παύση τετάρτου [ποιήματα] Κέδρος, 2018
[1] ΝΑΣΟΣ ΒΑΓΕΝΑΣ, Το άγχος του ποιητή - Ο Χάρολντ Μπλουμ και η θεωρία της επίδρασης, περ. Η λέξη, τ. 87, σεπτέμβρης 89

[2] ΑΝΤΡΕ ΖΙΝΤ, Ο Προμηθέας ελεύθερος Δεσμώτης, διηγήματα, [μτφρ. Γεωργία Ζακοπούλου, Καστανιώτης 2010
[3] ΝΑΣΟΣ ΒΑΓΕΝΑΣ ο.π.

[4] ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΕΙΜΩΝΑΣ, Ο εχθρός του ποιητή, Κέδρος 1990

[5] ο.π.
[6] ο.π.

[7] Ε.Φ. ο.π.
[8] Ζακ Ντερριντά, Η λευκή μυθολογία, μτφρ. Γ. Φαράκλας, πρόλογος Α. Θεοδωρακάκου, επίμετρο Π. Μπασάκος, Εστία, 2004
[9] Ε.Φ. ο.π.
[10] Ζακ Ντερριντά, Έμβολα- τα ύφη του Νίτσε, μτφρ. Γ. Φαράκλας, πρόλογος Γ. Μαγγίνη, Εστία, 2002
[11] Ε.Φ ο.π.
[12] ο.π.
[13] ο.π.
[14] ο.π.
[15] ο.π.
[16] ο.π.
[17] Ζακ Ντερριντά, Η λευκή μυθολογία ο.π.
[18] ο.π.
[19] Ε.Φ. ο.π.