Μία ή δύο λέξεις;(β΄ μέρος)
Συνεχίζουμε με τις φράσεις που γράφονται με δύο (ή
περισσότερες) λέξεις, καθώς και με τις διαφορές που επισήμανε ο Νίκος Σαραντάκος μεταξύ του πίνακα του Γιώργου Παπαναστασίου και του
αντίστοιχου πίνακα του Γεωργίου
Μπαμπινιώτη (σ.σ.: υπενθυμίζω ότι με αστερίσκο σημειώνονται οι λέξεις που
προσθέτει ο Νίκος Σαραντάκος στον πίνακα του Γιώργου Παπαναστασίου και με
υπογράμμιση, για να ξεχωρίζουν, σημειώνονται οι λέξεις που περιλαμβάνει η
σχολική Γραμματική). Στο τέλος κάνουμε και μία αναφορά στη γραφή των δανείων.
«2. ΜΕ ΔΥΟ (ή περισσότερες) ΛΕΞΕΙΣ
Γράφονται
με δύο ή περισσότερες λέξεις εκφράσεις όπως:
ανά χείρας·
διά
βίου, διά βοής, διά μακρών, διά παντός, διά ταύτα, διά τούτο·
εις
ανώτερα, εις βάρος, εις θέση, εις μάτην, εις υγείαν·
εκ
γενετής, εκ μέρους·
εν
αγνοία, εν ανάγκη, εν αναμονή, εν γένει, εν είδει, εν εκτάσει, εν ενεργεία, εν
θερμώ, εν κατακλείδι*, εν λευκώ, εν λόγω, εν μέρει, εν ολίγοις, εν ονόματι, εν
πάση περιπτώσει, εν περιλήψει, εν πολλοίς, εν πομπή, εν σχέσει, εν τάχει, εν
ψυχρώ·
εξ
αγχιστείας, εξ αδιαιρέτου, εξ ακοής, εξ αμελείας, εξ ανάγκης, εξ αντικειμένου,
εξ αποστάσεως, εξ απροόπτου, εξ επαγγέλματος, εξ επαφής, εξ ημισείας, εξ
ολοκλήρου, εξ ονόματος, εξ όψεως, εξ υπαρχής, εξ υποκειμένου·
επ’
αόριστον, επ’ άπειρον, επί γενεές γενεών, επί θητεία, επί θύραις, επί ίσοις
όροις, επί λέξει, επί μακρόν, επί ματαίω, επί πιστώσει*, επί ποινή, επί πολύ,
επί τάπητος, επί τη ευκαιρία, επί τιμή, επί του παρόντος, επ’ ονόματι, επ’
ουδενί, επ’ ώμου, εφ’ ενός ζυγού, εφ’ όλης της ύλης·
καθ’
εκάστην, καθ’ έξιν, καθ’ οδόν, καθ’ όλα, καθ’ ολοκληρία(ν), καθ’ υπερβολή(ν),
καθ’ ύψος, κατά βάθος, κατά γράμμα, κατά διαόλου, κατά δω, κατά καιρούς, κατά
κανόνα, κατά κει, κατά κεφαλήν, κατά κόρον, κατά κράτος, κατά λάθος, κατά λέξη,
κατά μέρος, κατά μέτωπο, κατ’ ανάγκη(ν), κατ’ αναλογία, κατά νου, κατ’
αντιστοιχία, κατά παραγγελία, κατ’ αποκλειστικότητα, κατ’ αποκοπή(ν), κατά
πού, κατά προσέγγιση, κατά πρόσωπο, κατ’ αρχαιότητα, κατ’ αρχάς, κατά
σύμπτωση, κατά συνέπεια, κατά συνθήκη, κατά τι, κατά τόπους, κατά τύχη, κατ’ εκλογή(ν),
κατ’ εξακολούθηση, κατ’ επανάληψη, κατ’ επέκταση, κατ’ επιλογή(ν), κατ’ έτος,
κατ’ ιδίαν, κατ’ όνομα, κατ’ ουσία(ν)·
καλώς
τον (την, το κτλ.)·
μεθ’
υπολήψεως, μετ’ αποδοχών, μετά θάνατον, μετά μανίας, μετά μεσημβρία(ν), μετά
φόβου, μετά χαράς, μετ’ εμποδίων·
μη
με λησμόνει, μη μου άπτου·
παρά
πέντε, παρά πόδα, παρά ταύτα, παρά τρίχα, παρά φύση, παρ’ ελπίδα·
περί
πολλού, περί τούτου·
προ
καιρού, προ μεσημβρίας, προ ολίγου, προ πολλού·
προς
αποφυγήν, προς στιγμήν, προς τι, προς τιμή(ν), προς τούτο·
υπέρ
πίστεως, υπέρ το δέον, υπ’ ατμόν, υπό αίρεση, υπό κράτηση, υπό μάλης, υπό παραίτηση,
υπό σκέψη κτλ.
Με
δύο λέξεις γράφονται επίσης ακολουθίες που περιλαμβάνουν τους αδύνατους τύπους
της προσωπικής αντωνυμίας, είτε προηγείται ρήμα κυρίως σε προστακτική, π.χ. δες το, πες τα, φέρ’ τους, πού ’ν’ τος,
είτε το δεικτικό να, π.χ. να τος, να τοι.
Γράφονται
με μία ή με περισσότερες λέξεις, αναλόγως αν υπερισχύει το κριτήριο της
προφοράς ή της ετυμολογίας:
ενόλω
– εν όλω, εντωμεταξύ – εν τω μεταξύ, επιτούτο – επί τούτο, επιτούτου – επί
τούτου, καλωσόρισες – καλώς όρισες (αλλά καλωσορίζω), καναδυό – κάνα δυο (τρεις), καταπάνω – κατά
πάνω, καταρχήν – κατ’ αρχήν, παρακάτι – παρά κάτι, παραλίγο – παρά λίγο,
τελοσπάντων – τέλος πάντων, τοσοσδά – τόσος δα.
Στις
συνεκφορές επιρρημάτων με την πρόθεση από
(π.χ. απέξω – απ’ έξω, αποδώ – από δω,
αποκάτω – από κάτω, αποκεί – από κει, αποπάνω – από πάνω) προτιμάται η
γραφή με δύο λέξεις, όταν το επίρρημα διατηρεί την αυτονομία του, π.χ.:
Τον
έλουσε κρύος ιδρώτας από πάνω μέχρι κάτω. Εμφανίστηκε από μέσα από τη σπηλιά.
Πήδηξε από πάνω από το τραπέζι.
αλλά
Απομέσα από το παλτό φορούσε μόνο ένα πουκάμισο. Το
απομέσα μέρος του υφάσματος. Οι ένοικοι του αποπάνω διαμερίσματος.
Εδώ
τελειώνουν οι πολύ λογικοί κανόνες του Παπαναστασίου.
Ο Μπαμπινιώτης ασχολείται με το ίδιο θέμα, αν και όχι
τόσο αναλυτικά, στις σελ. 964-965 του Λεξικού Δυσκολιών. Είναι γενικά πιο
συντηρητικός, δηλαδή προτιμάει περισσότερα εκφωνήματα χωρισμένα. Ο κατάλογός
του έχει λιγότερες λέξεις από του Παπαναστασίου, αλλά φυσικά περιέχει και
μερικές λέξεις που ο Παπαναστασίου δεν τις έχει. Δίνω εδώ τις διαφορές του ως
προς τον Παπαναστασίου:
Το επιτόπου ο
Μπαμπινιώτης το δίνει να διττογραφείται (επιτόπου
/ επί τόπου).
Τα διαμέσου,
διαπαντός, ενόψει, εντέλει, επικεφαλής του Παπαναστασίου ο Μπ. τα γράφει
χωριστά.
Ο
Μπ. γράφει χωριστά το εν τω μεταξύ που ο Παπαναστασίου το
διττογραφεί (εν τω μεταξύ / εντωμεταξύ).
Ο
Μπ. γράφει χωριστά υπ’ όψιν, υπ’ όψη
-ενώ ο Παπαναστασίου γράφει ενωμένο το υπόψη
(το υπόψιν δεν το έχει).
Ο
Μπ. διττογραφεί τα απαρχής, αφενός,
αφετέρου, καθότι, κατεξοχήν, κατευθείαν, που ο Παπαναστασίου τα γράφει
ενωμένα.
Ο
Μπ. γράφει χωριστά το καθ’ ου των
δικηγόρων. Ο Παπαναστασίου δεν το έχει, αλλά πολλοί νομικοί το γράφουν ενωμένο,
ο καθού.
Το παραλίγο το
γράφει ενωμένο, ενώ ο Παπαναστασίου το διττογραφεί (παραλίγο / παρά λίγο) -το παρ’
ολίγον βέβαια γράφεται χωριστά.
Το ‘‘επιτροχάδην’’
ο Παπαναστασίου δεν το έχει στον κατάλογό του, αλλά το ΛΚΝ το έχει μονολεκτικό.
Ο Μπαμπινιώτης το γράφει χωριστά (επί
τροχάδην) αλλά αυτό είναι λάθος αφού η λέξη και στα αρχαία
ενωμένη γραφόταν -είναι ίδια περίπτωση με το εξαπίνης.
Βέβαια
και οι απόψεις αλλάζουν και εξελίσσονται».
Τελειώνουμε
με τη γραφή των δανείων. Σύμφωνα πάλι με τον Γιώργο Παπαναστασίου «κριτήρια για τη γραφή των δάνειων λεξικών
μονάδων με μία ή με περισσότερες λέξεις είναι κυρίως το φωνητικό (και ιδιαίτερα
ο τονισμός τους), το ετυμολογικό (δηλαδή η γραφή τους στην ξένη γλώσσα) και το
κριτήριο της γραφής. Όταν στη νεοελληνική ακούγεται ένας τόνος, είναι συχνά
προτιμότερο να μεταγράφεται η δάνεια λεξική μονάδα ως μία λέξη. Όταν στη λεξική
μονάδα ακούγεται και δεύτερος τόνος, είναι προτιμότερο αυτή να μεταγράφεται με
δύο ή περισσότερες λέξεις.»
Συνήθως
γράφονται (αρκετά παραδείγματα από το βιβλίο του):
αβανγκάρντ, αϊλάινερ, ανφάς, απριόρι·
βιντεοκλάμπ, βιντεοκλίπ·
γκολκίπερ, γκολπόστ, γουικέντ·
ερκοντίσιον·
ζαμανφού·
κουμκάν·
λάινσμαν·
μοτοκρός, μπαϊπάς, μπαργούμαν, μπάρμαν,
μπλουτζίν·
ντεγιούρε, ντεφάκτο·
οτομοτρίς, οτοστόπ, οφσάιντ·
παρμπρίζ, πικάπ, ποπκόρν, πρεταπορτέ·
ραδιοταξί, ροσμπίφ·
σεξαπίλ, σιθρού, σόουμαν, στριπτίζ·
τιρμπουσόν, τσεκάπ·
φουαγκρά, φούτμπολ και φουτμπόλ·
χάντμπολ.
Αλλά:
αβάν πρεμιέ, άφτερ σέιβ·
βαγκόν λι, βόλεϊ μπολ·
γκραν γκινιόλ, γκραν πρι, γκρέιπ, φρουτ,
γκρο μπετόν, γουίντ σέρφιγκ, γουόκι τόκι, γουότερ πόλο·
ζεν πρεμιέ, ζικ ζακ, ζίου ζίτσου·
ιμάμ μπαϊλντί·
κάρτ ποστάλ, κιγκ σάιζ, κολ γκερλ, κορν
μπιφ, κορν φλάουρ, κορν φλέικς, κρις κραφτ·
λίβιγκ ρουμ·
μέικ απ, μιλκ σέικ, μπάσκετ μπολ, μπέιζ
μπολ, μπέικιν πάουντερ, μπέιμπι ντολ, μπέιμπι σίτερ, μπεστ σέλερ, μπετόν αρμέ,
μπίζνες γούμαν, μπιτς βόλεϊ, μπλακ άουτ, μπλακ τζακ, μπλακ χιούμορ, μπόντι μπίλντιγκ,
μπλε μαρέν, μπρα ντε φερ·
νάιτ κλαμπ, νοκ άουτ, ντεμί σεζόν, ντισκ
τζόκεϊ, ντόλτσε βίτα, ντουμπλ φας, ντράιβ ιν·
παρτ τάιμ, πιγκ πογκ, πλέι μέικερ, πλέι
μπακ, πλέι μπόι, πλέι οφ, πόιντ σίστεμ, ποπ αρτ, πορτ μπαγκάζ, ποτ πουρί, πρες
κόνφερανς, πρες ρουμ·
ροκ σταρ, ρουά ματ, ρουμ σέρβις·
σακ βουαγιάζ, σεζ λογκ, σελφ σέρβις, σέντερ
μπακ, σέντερ φορ, σλίπιγκ μπαγκ, σνακ μπαρ, σόου γούμαν·
τάιμ άουτ, ταμπλ, ντοτ, τετ α τετ, τζακ ποτ,
τζετ σετ, τζετ σκι, τζουκ μποξ, τοπ μόντελ·
φάιναλ φορ, φέιγ βολάν, φέις κοντρόλ, φέρι
μποτ, φο μπιζού, φρουί γλασέ·
χάπι εντ, χέβι μέταλ, χοτ ντογκ.
Απαραίτητη
διευκρίνιση από τον συγγραφέα: «Καθώς πολλά από τα δάνεια αυτά μπορεί να
ακούγονται άλλοτε με έναν και άλλοτε με δύο τόνους -πράγμα που συνδέεται και με
τον βαθμό γνώσης της ξένης γλώσσας-, είναι συνήθως αποδεκτές και γραφές όπως γουίκ εντ, μπαρ γούμαν, πρετ α πορτέ, φουά
γκρα και αντίστροφα ζικζάκ, μεϊκάπ,
μπέιζμπολ, μπλακάουτ, νοκάουτ, πλεϊμπόι, σεζλόγκ κτλ.».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η Γνώμη Κιλκίς- Παιονίας διευκρινίζει στους αναγνώστες της ότι θεωρεί αυτονόητο το δικαίωμα του σχολιασμού και της κριτικής έκφρασης, όταν αυτό φυσικά δεν στοχεύει στην απαξίωση, στην ύβρη και στην προσβολή ατόμων και θεσμών.
Το αναγνωστικό κοινό θα πρέπει να γνωρίζει ότι η Γνώμη, επιδιώκοντας μια υγιή και αμφίδρομη επικοινωνία, δεν δημοσιεύει ανυπόγραφα σχόλια, αλλά ούτε και σχόλια ρατσιστικού, προσβλητικού και υβριστικού περιεχομένου.
Τα ενυπόγραφα άρθρα τέλος, εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας.