Αρχαία Ελληνική τεχνολογία

Του Κώστα Μπούζα
Υπάρχει μια διαδεδομένη άποψη, ότι οι αρχαίοι Έλληνες εχθρεύονταν την τεχνολογία. Αυτή οφείλεται, αφ’ ενός μεν στο ότι ο τομέας αυτός δεν ήταν πρωταρχικού ενδιαφέροντος στις μελέτες μας, λόγω των λαμπρών επιτευγμάτων των προγόνων μας σε άλλους τομείς (των γραμμάτων και των τεχνών), και αφ’ ετέρου στην έλλειψη κάθε σχετικής αναφοράς στο πλαίσιο της διδασκαλίας της αρχαίας Ελληνικής ιστορίας στα σχολεία μας. 

Αυτή, βέβαια, η λανθασμένη αντίληψη μπορεί εύκολα να καταρριφθεί, αν ανατρέξουμε στην αρχαία Ελληνική γραμματεία, αλλά και σε διάφορες παραστάσεις που έχουν κατά καιρούς ανακαλυφθεί.

Κατ’ αρχάς ας αναφέρουμε κάποια τεχνικά έργα:

- Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι ο Θαλής ο Μιλήσιος πέτυχε να εκτρέψει τον ποταμό Άλιν, τον έκτο π.Χ. αιώνα, αποδεικνύοντας έτσι ότι, εκτός από μαθηματικός, υπήρξε και σπουδαίος μηχανικός.

- Έργο του Μεγαρέως Ευπαλίνου υπήρξε η σήραγγα της Σάμου, το γνωστό “Ευπαλίνειο όρυγμα”, ύψους 2,5 μέτρων και μήκους 835 μέτρων, εκτός από τα 400 μέτρα ορύγματος προσπελάσεων.

- Στη Σάμο, επίσης, κατασκευάστηκε κυματοθραύστης βάθους 35 μέτρων και μήκους 335 μέτρων.

- Σώζεται σύμβαση του Δήμου Ερετριέων με τον μηχανικό Χαιρεφάνη, για την αποξήρανση της λίμνης των Πτυχών (της λίμνης Δύστου, δηλαδή, στη νότια Εύβοια). Στη σύμβαση αυτή περιγράφεται το έργο, ορίζεται η προθεσμία εκτέλεσής του και καθορίζονται σαφείς ποινικές ρήτρες για τη διασφάλιση του εργοδότη.

Η εκτέλεση, βέβαια, τέτοιων έργων, απαιτούσε την ύπαρξη και των κατάλληλων μέσων, της απαραίτητης, με άλλα λόγια, τεχνικής υποδομής. Μια ευκρινή εικόνα μπορούμε να αποκτήσουμε από τα διασωθέντα βιβλία του Ήρωνα του Αλεξανδρινού: πνευματικά, μετρητική, μηχανική, βαρούλκος, περί διόπτρας, περί υδρίων ωροσκοπίων, βελοποιϊκά, χειροβαλίστρας κατασκευή, αυτοματοποιητική. Ακόμη από τον Φίλωνα τον Βυζάντιο (250 π.Χ.), σημαντικό μέρος των βιβλίων του οποίου επίσης διασώζεται: μοχλοί, κλεψύδρα, οδοντωτοί τροχοί και άλλα.

Όσον αφορά, τώρα, τη στρατιωτική τεχνική, αναφέρονται χαρακτηριστικά:

- Όπως μας αποκαλύπτει ο Θουκυδίδης, τον πέμπτο π.Χ. αιώνα, κατά την επίθεση των Βοιωτών εναντίον του Δηλίου, χρησιμοποιήθηκε το πρώτο φλογοβόλο της ιστορίας.

- Το 399 π.Χ. οι μηχανικοί του Διονυσίου εφευρίσκουν τους καταπέλτες ευθύτονον και πολίντονον.

- Την ίδια εποχή ο μηχανικός Πολύειδος κατασκευάζει την ελέπολιν, το πρώτο θωρηκτό άρμα.

Υπάρχουν, βέβαια, τεχνολογικά επιτεύγματα των αρχαίων Ελλήνων και σε πολλούς άλλους τομείς: των επικοινωνιών, της αυτοματοποίησης, των μουσικών οργάνων, του καθημερινού βίου, της ναυπηγικής, της μεταλλευτικής και της μεταλλουργίας. Ας αναφέρουμε κάποια από αυτά:

- Τα αυτόματα του Ήρωνα που κελαηδούν και περπατούν.

- Η περίφημη διόπτρα του ίδιου, όργανο γεωδαιτικών μετρήσεων, αλλά και ο “ατμοστρόβιλός” του (σφαίρα του Αιόλου), πρόδρομος της σύγχρονης ατμομηχανής.

- Η ύδραυλις, πρόδρομος του σημερινού αρμονίου, που αποδίδεται στον μηχανικό Κτησίβιο τον Αλεξανδρέα.

- Ο υδραυλικός τηλέγραφος του Αινεία και τα συστήματα των φρυκτωριών.

- Ο περίφημος υπολογιστής των Αντικυθήρων, απίστευτα πολύπλοκο όργανο αστρονομικών προσδιορισμών του 80 π.Χ.

- Ο κοχλίας του Αρχιμήδους, μηχανή άντλησης ύδατος από χαμηλή σε υψηλότερη στάθμη.

Μετά από όλα αυτά που έχουν ανακαλυφθεί, σχετικά με το θέμα, με κόπο κρατά κανείς τη φαντασία του, να μην τρέξει σ’ αυτά που πιθανώς υπάρχουν και ακόμη δεν έχει φέρει στο φως η σκαπάνη των αρχαιολόγων. Αυτή είναι, εξάλλου, η γοητεία που ασκεί επάνω σου η αρχαιολογική έρευνα: σε παρακινεί – και σε καθοδηγεί – για τα μελλοντικά βήματά σου, με σκοπό την όσο πιο στενή σύνδεση με το παρελθόν σου, ώστε να έχεις μια το όσο το δυνατόν πιο σαφή εικόνα για το παρόν σου και, ακολούθως, να ατενίζεις με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση το μέλλον σου.