Η σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία πέρα από τους πυλώνες του εργατικού συνδικάτου και του κόμματος

Του Στέφανου Παραστατίδη

Σχηματικά, η παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία είχε δύο κύριους πυλώνες: τα
εργατικά συνδικάτα και το κόμμα. Στη συνέχεια και με την εξέλιξη των δεκαετιών, αυτοί οι πυλώνες συμπληρώθηκαν και εκφράστηκαν από χαρισματικούς ηγέτες και συμπεριληπτικούς θεσμούς, οι οποίοι άνοιξαν το κράτος προς την κοινωνία και επήλθαν αλλαγές που άμβλυναν τις ανισότητες, περιόρισαν τους αποκλεισμούς, εμπλούτισαν και εμβάθυναν τη συμμετοχή.

Και όλα αυτά μέσα από έναν "ενάρετο κύκλο" που ξεκινούσε από το συνδικάτο, συνέχιζε στο κόμμα, εκφραζόταν στο κοινοβούλιο και υλοποιούνταν από την κυβέρνηση. Αυτός ο ενάρετος κύκλος πέρα από κοινωνική ειρήνη και ευημερία έφερε και απανωτές εκλογικές νίκες διεθνώς για τούτο το ιδεολογικοπολιτικό ρεύμα.

Κάποτε όμως αυτός ο ενάρετος κύκλος διακόπηκε και η σοσιαλδημοκρατία αποκόπηκε από την κοινωνία. Το πώς και το γιατί δεν χωρά σε αυτό το εβδομαδιαίο δελτίο σκέψης. Το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι η σοσιαλδημοκρατία πίστεψε ότι αυτός ο ενάρετος κύκλος θα διαρκέσει για πάντα και θα φέρνει αποτελέσματα.

Δυστυχώς όμως δεν ήταν έτσι, διότι οι κοινωνικές διεργασίες απέκτησαν ιδιαίτερη περιπλοκότητα, όπως οι κρίσεις που έπληξαν και πλήττουν τις δημοκρατίες μας. Η παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία όχι μόνο επαναπαύτηκε στην αίγλη των κατακτήσεων της αλλά κυρίως βολεύτηκε. Θεώρησε ότι το πετυχημένο κόμμα, το καλά οργανωμένο κόμμα, το πολυσυλλεκτικό κόμμα, αρκεί για να μεταβολίσει τα κοινωνικά αιτήματα σε θεσμούς. Όμως αυτό δεν απεδείχθη αρκετό.

Γι’ αυτό και σήμερα παρουσιάζεται η ανάγκη να δούμε τα πράγματα διαφορετικά. Να μετατοπίσουμε τη συζήτηση από το "τι διεκδικείς" στο "πώς το διεκδικείς". Κι αυτό σημαίνει ότι πρέπει να προσεγγίσουμε τη σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία πέρα από τους πυλώνες του εργατικού συνδικάτου και του κόμματος.

Βεβαίως αυτό δεν σημαίνει ότι θα πάψουν να υπάρχουν στο DNA της. Δεν τίθεται τέτοιο θέμα. Όμως πρέπει να εμπλουτιστούν με την ιδέα των κοινωνικών κινημάτων, ως αναζωογονητικού και αναμορφωτικού παράγοντα της ιδεολογικής μας ταυτότητας.

Προσοχή:

Δεν μιλάμε για καπέλωμα κοινωνικών κινημάτων από κομματικούς πάτρωνες.

Δεν μιλάμε για πρωτοποριακές, καλά οργανωμένες μειοψηφίες που στρατεύουν πίσω από αυτές τις μάζες για να κατακτήσουν την εξουσία.

Δεν μιλάμε για μία ποδηγέτηση και υποταγή των κοινωνικών κινημάτων πίσω από ένα "μεγάλο σχέδιο" που έχει συλλάβει μία κομματική ελίτ για να κατακτήσει την εξουσία ως λάφυρο.

Μιλάμε για μία σοσιαλδημοκρατία που ανοίγει με αυτοπεποίθηση τον διάλογο με κοινωνικά κινήματα, ακόμα κι όταν με μία πρώτη ανάγνωση φαντάζουν ανταγωνιστικά απέναντί της. Ιστορικά έχει αποδειχθεί ότι η σοσιαλδημοκρατία μπόρεσε και εξέφρασε εκείνους που ένιωθαν μόνιμα ηττημένοι και περιθωριοποιημένοι.

Είναι γόνιμη η ρητορική και η λογική του "ανοιχτού κόμματος". Όμως ένα κόμμα δεν μπορεί να τους χωρά όλους, ούτε μπορεί να τους αναγκάσει να αποδεχθούν το καταστατικό του ή να εγγραφούν μέλη του και να κατέβουν υποψήφιοί του. Διότι πολύ απλά τα κόμματα σήμερα δεν αποτελούν την μοναδική δίοδο πολιτικοποίησης.

Η δημόσια σφαίρα πλέον έχει διασταλεί τόσο πολύ, που είναι αδύνατον μία οργανωτική δομή, ακόμη και η πιο καλοκουρδισμένη να την αγκαλιάσει και να την θέσει υπό έλεγχο. Η σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία δεν μπορεί να διαδραματίσει τον ρόλο του "κόμματος Λεβιάθαν", μία υπερεκτατική μορφή που θα λειτουργεί με συγκεκριμένη ιεραρχία και θα αποδέχεται τα κελεύσματα του χαρισματικού ηγέτη, ακόμα κι όταν αυτό θα είναι για το κοινό καλό.

Μπορεί όμως να διαδραματίσει τον ρόλο του "κόμβου" οριζόντιων δικτύων που δρουν εντός της κοινωνίας και διεκδικούν φωνή και ορατότητα. Την ενθάρρυνση με άλλα λόγια μίας οριζόντιας δικτύωσης χειραφετημένων πολιτών που συσπειρώνονται γύρω από κοινά αιτήματα, που έχουν ως σκοπό όχι την μονοπωλιακή κατάληψη της εξουσίας, αλλά τη ριζική επαναθέσμισή της.

Αυτή η οριζόντια δικτύωση δεν χρειάζεται ιεραρχίες για να λειτουργήσει, αλλά διαρκή διαβούλευση και συνδιαμόρφωση με όρους σεβασμού και εμπιστοσύνης. Αν η σοσιαλδημοκρατία πέτυχε τις προηγούμενες δεκαετίες την κοινωνική κινητικότητα, πρέπει τώρα να στρέψει το βλέμμα της στην κοινωνική κινητοποίηση, την διεκδίκηση, την διαφωνία με δημοκρατικούς όρους απέναντι στην εξουσία που αυθαιρετεί, που συγκεντρώνει, που αποκλείει.

Η σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία χρειάζεται το συνδικάτο, χρειάζεται το κόμμα, χρειάζεται τους θεσμούς. Χρειάζεται όμως και την κοινωνία. Όλοι οι παραπάνω πυλώνες βρίσκονται σε διαρκή αλληλεπίδραση και διάλογο, διαμορφώνουν πολιτικές συνειδήσεις, αναζητούν πολιτικές λύσεις, διαμορφώνουν πολιτικές συμμαχίες από τα κάτω και όχι από τα πάνω.

Μετέχουν ισότιμα και ισόκυρα ως μία άσκηση δημοκρατικού πειραματισμού, που στόχο έχει την εμβάθυνση της δημοκρατίας, την πίστη στους θεσμούς, στην εδραίωση της κοινωνικής δικαιοσύνης.

Η συζήτηση αυτή είναι ακόμη πιο σημαντική σήμερα στην Ελλάδα.
Σκεφτείτε, για παράδειγμα, ότι για το ρόλο της ισχυρής κοινωνίας και τις διεκδικήσεις αυτής μιλούν στο νέο τους βιβλίο οι Acemoglou-Robinson, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι δεν αρκεί ακόμη και το ισχυρά θωρακισμένο θεσμικό πλαίσιο των ΗΠΑ να διαφυλάξει τη δημοκρατία και να υπηρετήσει τα συμφέροντα του πολίτη. Απαιτείται εγρήγορση. Αυτός είναι ο λόγος που ο Μπαράκ Ομπάμα βγήκε στο δρόμο και φώναξε για ένα ζήτημα που αφορούσε σε ανθρώπινα δικαιώματα.

Στην Ελλάδα που οι θεσμοί ασθενούν, η ενημέρωση ελέγχεται σε μεγάλο βαθμό και ο πελατειακός τρόπος λειτουργίας συνεχώς να βρίσκει διέξοδο και να θρέφει τα κέντρα εξουσίας, η ισχυρή κοινωνία είναι ένα πολιτικό ζητούμενο που απαιτείται και σφυρηλατείται μονάχα στο «δρόμο».

Η παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία γεννήθηκε μέσα από τον κόσμο της εργασίας. Η σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία μπορεί να αναγεννηθεί μέσα από τον κόσμο της κοινωνίας, διαλεγόμενη ανελλιπώς με την ποικιλομορφία και τη διαφορετικότητα”.