Επιτυχημένες σκηνοθεσίες σε αποτυχημένη χώρα

Κείμενο:

Όμηρος Ταχμαζίδης

Η πρωτοσέλιδη αναφορά της εφημερίδας “Πρώτο Θέμα” (Κυριακή 1 Νοεμβρίου 2020) ήταν προκλητική: “ο Ερντογάν είναι σαν τον Κεμάλ και τον Χίτλερ”. Δεν ήταν αυτό το πρώτο θέμα του πρωτοσέλιδου του “Πρώτου θέματος”, αλλά όσο και να ‘ναι και ένας μικρότερος τίτλος στο πρωτοσέλιδο προσελκύει την περιέργεια των αναγνωστών και αναγνωστριών. 

Η πρόταση του τίτλου είναι εντός εισαγωγικών, αφορά μια συνέντευξη του Μανούσου Μανουσάκη στον Δημήτρη Μανίκα, οπότε δημιουργείται αμέσως η βεβαιότητα ότι αυτή έχει διατυπωθεί expressis verbis από τον σκηνοθέτη “των μεγάλων σήριαλ”.

Στο εσωτερικό του φύλλου η χαλαρή συνέντευξη-συζήτηση, ένα παράδειγμα από το κυριακάτικο χυλό του ελληνικού συστήματος ενημεροδιασκέδασης, φέρει παρόμοιο “πιασάρικο” τίτλο με μεγάλα κεφαλαία γράμματα: “Ο Ερντογάν κάνει ό,τι ο Κεμάλ και ο Χίτλερ”. Αν οι δύο τίτλοι είναι το δόκανο για τους πολιτικώς και ιστορικώς ενδιαφερόμενους, το εισαγωγικό τμήμα της συζήτησης είναι ένα masterpiece για την εισαγωγή σε ένα ενημεροδιασκεδαστικό ανάγνωσμα:

“Ο αγαπημένος σκηνοθέτης, δημιουργός των μεγάλων τηλεοπτικών σίριαλ με τα απίστευτα ρεκόρ τηλεθέασης μιλά στο “Πρώτο θέμα”. Υποστηρίζει πως το κοινό δεν επηρεάζεται από τα ριάλιτι και εξιστορεί τον τρόπο με τον οποίο ανακάλυψε τον Απόστολο Γκλέτσο και την Άννα-Μαρία Παπαχαραλάμπους. Αποκαλύπτει ότι μεγάλο του όνειρο είναι να κάνει μια σειρά για τον μύθο των Ατρειδών, το σενάριο της οποίας έχει γράψει μαζί με την Ειρήνη Παππά και διαψεύδει ότι πρόκειται να συνεργαστεί με τηνΒικτόρια Χίσλοπ”.

Δεν θα μείνουμε στα ενημεροδιασκεδαστικά της συζήτησης, αλλά θα προσπαθήσουμε να εντρυφήσουμε αποσπασματικώς στο σοβαρό μέρος της. Το πρώτο ερώτημα που ανακύπτει είναι εάν οι δύο τίτλοι του δημοσιεύματος οφείλονται σε κάποια διατύπωση του σκηνοθέτη ή απλώς πρόκειται για επιλογή του αρχισυντάκτη ή του Δημήτρη Δανίκα. Για την πρώτη σελίδα σημειώσαμε ότι τα εισαγωγικά δηλώνουν πως πρόκειται για κάποια αυθεντική διατύπωση του Μανούσου Μανουσάκη. Ο τίτλος στο εσωτερικό μένει κάπως μετέωρος. Αναζητήσαμε την ακριβή διατύπωση στο κείμενο της συζήτησης, αλλά δεν βρήκαμε την αντίστοιχη φράση. Να υποθέσουμε ότι συμπεριλαμβάνεται σε μαγνητοφωνημένο απόσπασμα, το οποίο όμως δεν δημοσιεύτηκε;

Δεν χρειάζεται να κάνουμε τα πράγματα πιο δύσκολα: η άποψη του Μανούσου Μανουσάκη είναι παγιωμένη, ο ίδιος τη θεωρεί και “τεκμηριωμένη”, εφόσον εξ αιτίας του σήριαλ “Το κόκκινο ποτάμι” και της υποτιθέμενης γενοκτονίας των Ποντίων, έχει “ασχοληθεί με την ιστορία της Τουρκίας”. Δυστυχώς δεν γνωρίζουμε που ακριβώς στηρίχθηκε ο σκηνοθέτης για να σχηματίσει εικόνα για τα γεγονότα της συγκεκριμένης περιόδου και τι είδους βιβλιογραφία χρησιμοποίησε κατά αυτή του την ενασχόληση. 

Όπου και αν στηρίχθηκε η μελέτη της ιστορίας της Τουρκίας, (ο ίδιος ο όρος ιστορία της Τουρκίας για την συγκεκριμένη περίοδο είναι προβληματικός και απλουστεύει το σύνθετο χαρακτήρα των γεγονότων της περιόδου) τα απλοϊκά και στερεοτυπικά συμπεράσματά του δηλώνουν ότι ο σκηνοθέτης απέχει παρασάγγας από την ιστορική πραγματικότητα με τα συμπεράσματά του: “Η πολιτική τους και τότε και τώρα είναι ταυτόσημη. Κάνω ό,τι θέλω και σέρνω τις μεγάλες δυνάμεις από τη μύτη. Το ίδιο έκανε ο Κεμάλ, το ίδιο κάνει και ο Ερντογάν”.

Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με την ερμηνεία της συνθήκης του Μονάχου και της πολιτικής του appeasement που ακολουθούσε η βρετανική πολιτική στη δεκαετία του 1930 έναντι της Γερμανίας του Αδόλφου Χίτλερ. Είναι εκπληκτικός ο τρόπος με τον οποίο απλουστεύει ο Μανούσος Μανουσάκης τα πράγματα, όσον αφορά την ιδεολογία και την πρακτική του χιτλερισμού: “Η ενδοτικότητα των συμμάχων τον έσπρωξε για να αιματοκυλίσει την Ευρώπη”.

Ο Μανούσος Μανουσάκης σκηνοθέτησε μια ταινία βασιζόμενη στο κάκιστο ιστορικό μυθιστόρημα του Γιώργου Σκαμπαρδώνη “Ουζερί Τσιτσάνης”, παράλλαξε προς το “πιασάρικο” την μυθιστορία επικεντρώνοντας στο εβραϊκό “επιμέρους” του βιβλίου και κατόρθωσε με αυτόν τον τρόπο να διασώσει κάπως την κινηματογραφική εκδοχή της συγγραφικής αποτυχίας. 

Η ταινία αυτή είναι και το μόνο έργο της σκηνοθετικής δεινότητας του (ο Δ. Δανίκας τον λούζει από πάνω ως κάτω με κοσμητικά επίθετα και υπερβολικούς χαρακτηρισμούς, τους οποίους δεν μπορώ να παρακολουθήσω, ούτε και να κρίνω), που μου είναι γνωστή, αγνοώ τις τηλεοπτικές σειρές του και τις επιτυχίες τους, σημειώνω ωστόσο ότι αυτές οι επιτυχίες σημειώνονταν όταν αποτύχαινε καθημερινά η χώρα, ώσπου να φθάσουμε εδώ που είμαστε σήμερα. 

Δεν θέλω να αναλύσω αυτή τη στιγμή τι ακριβώς σημαίνει τούτη η πρότασή μου, διότι δεν είναι μόνο οι επιτυχίες του Μανούσου Μανουσάκη που συμπίπτουν με αυτήν την παρακμιακή περίοδο. Υπάρχει πληθώρα ανάλογων “επιτυχιών” από τη συγκεκριμένη περίοδο. Το πρόβλημα αφορά το όλον της ελληνικής βιομηχανίας πολιτισμού και τη συμβολή της στην κατάρρευση της χώρας. Δεν επεκτείνομαι και επανέρχομαι στην ευρύτερη συνάφεια της ιστορίας της Τουρκίας και τηςυποτιθέμενης Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου.

Δεν είδα ούτε ένα επεισόδιο από την τηλεοπτική σειρά “Το κόκκινο ποτάμι”, παρότι διάφοροι φίλοι με κοινή ποντιακή καταγωγή με παρακινούσαν να την παρακολουθήσω και ως πιο ειδικός από αυτούς να σχολιάσω διάφορα ζητήματα και διάφορες ακρότητες που επισήμαιναν. Αρνήθηκα να μπω σε αυτή τη διαδικασία. Για τον Μανούσο Μανουσάκη, σύμφωνα με τα λεγόμενά του στον Δημήτρη Μανίκα, αυτή η τηλεοπτική σειρά ήταν η πιο “σημαντική”: “…η τελευταία μου σειρά που έσκισε”. Και ο Μανούσος Μανουσάκης εξηγεί το λόγο για τον οποίο θεωρεί τη συγκεκριμένη σειρά ως την πιο σημαντική: “Επειδή η ιστορία αναφέρεται και περιγράφει την εξόντωση, μάλλον καλύτερα τη Γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού από τους Τούρκους. Γι΄ αυτό. Πιο σημαντική, επίσης, λόγω δικής μου καλλιτεχνικής ωριμότητας. Άσε που το θέμα της Γενοκτονίας των Ποντίων αφορά ολόκληρη την παγκόσμια κοινότητα. Μια φοβερή, συγκλονιστική, δραματική όσο δεν παίρνει σελίδα της Παγκόσμιας Ιστορίας. Μια σελίδα που απωθούμε, δεν έχουμε διαβάσει και δεν γνωρίζουμε. Σημαντική αυτή η σειρά και ως μέγεθος παραγωγής.Η μεγαλύτερη που έχω κάνει στην καριέρα μου. Και όλα αυτά λόγω αφοσίωσης του ιδιοκτήτη του καναλιού στην ποντιακή τραγωδία”.

Αρχίζω από τα εύκολα, τα τελευταία. Από όλους τους συντελεστές του σήριαλ δεν βρέθηκε πέρυσι κανείς να δηλώσει κάτι όταν επιχειρήθηκε να παρουσιαστεί ο ιδιοκτήτης - φοβάται ο Μ. Μανουσάκης να ψελλίσει το όνομά του ή δεν το έγραψε ο Δημήτρης Δανίκας στην εφημερίδα - του καναλιού Ιωάννης “Ιβάν” Σαββίδης, ως ένας κομπιναδόρος που στήνει το ποδοσφαιρικό πρωτάθλημα της χώρας και διασυρόταν η ομάδα του ΠΑΟΚ και ο ίδιος για εβδομάδες και μήνες. Να μην τα ξεχνάμε και αυτά.

Ποιος απωθεί την ιστορία και ποια ιστορία απωθούμε; Τι ακριβώς δεν έχουμε διαβάσει, όταν στη χώρα μας η μελέτη της οθωμανικής περιόδου περιορίζεται ακόμη στους μύθους του κρυφού σχολείου και στις μάχες στη Ρούμελη και το Μοριά; Τι ακριβώς διάβασε ο Μανούσος Μανουσάκης και σχημάτισε άποψη για την ιστορία και τη σημασία των γεγονότων στην ευρύτερη περιοχή του Πόντου και του Καυκάσου; Τι σχέση έχει ο Κεμάλ με τον Χίτλερ; Τι σχέση έχει ο Κεμάλ με τον Ερντογάν;

Φυσικά και τα γεγονότα στον Πόντο είναι γεγονότα ενταγμένα στην ευρύτερη κίνηση της “ιστορίας” στην περιοχή. Φυσικά και τα γεγονότα αφορούν την παγκόσμια κοινότητα, τόσο ως προς το φαινόμενο της προσφυγιάς, όσο και ως προς το φαινόμενο του διωγμού, της εθνοκάθαρσης ή της γενοκτονίας. Γνωρίζει ο Μανούσος Μανουσάκης ότι η ελληνική ιστοριογραφία απουσιάζει από όλα αυτά τα πεδία; Για να γίνω κάπως δηκτικός: τα σήριαλ μεσουράνησαν με τα δανεικά της χώρας και την ροή τους στα ιδιωτικά κανάλια, τη στιγμή που η χώρα χρειαζόταν νέα επιστημονικά ιδρύματα και ικανούς επιστήμονες για να τα στελεχώσουν. “Δεν γνωρίζουμε” κατά τον Μανούσο Μανουσάκη την ιστορία μας, ότι και αν εννοεί σε αυτή την περίπτωση το ρήμα γνωρίζουμε, υπενθυμίζω ότι τα χρήματα που έπρεπε να πάνε στην παραγωγή γνώσης, έγιναν μεταξύ άλλων και τηλεοπτικά σήριαλ…

Τι σημασία έχουν οι μεγάλες προσωπικές επιτυχίες σε αποτυχημένες χώρες; Όταν κάποιοι σχίζουν ξεσχίζοντας, συνειδητά ή ασύνειδα, τους υπόλοιπους και τη χώρα ολόκληρη;

Δυστυχώς η σημερινή τραγωδία της χώρας οφείλεται στο γεγονός ότι τον πρώτο λόγο έχουν και πάλι εκείνοι των οποίων η υπερβολική ανάδειξη προϋπέθετε την καταστροφή της χώρας…

Υ.Γ. : Ο πετυχημένος κ. Μανούσος Μανουσάκης φαίνεται επίσης ότι νιώθει πολύ βολικά με τον… Κυριάκο και τις “επιτυχίες” του, αλλά αυτό είναι άλλο ζήτημα και αφορά τη γενικότερη στάση μιας κάστας ανθρώπων του συστήματος της ενημεροδιασκέδασης. Επ΄αυτού άλλη φορά…

Ο Όμηρος Ταχμαζίδης είναι μέλος του ΕΓ της “Σοσιαλιστικής Προοπτικής”