Γράψε... λάθος! Κυριακή 19 Απριλίου 2015

Γράφει ο Σπύρος Νικ. Καρτσώνης
Μονοτονικό ή πολυτονικό;

 Πριν από 33 χρόνια, και συγκεκριμένα το 1982, η Πολιτεία πήρε την απόφαση να εισαγάγει στην εκπαίδευση αλλά και στο γενικότερο βίο της χώρας μας το λεγόμενο μονοτονικό σύστημα γραφής της γλώσσας μας. Η απόφαση αυτή προκάλεσε, όπως ήταν φυσικό, πολλές συζητήσεις. Γιατί, ναι μεν μπορεί να ήταν πολλοί αυτοί που συμφωνούσαν με την τονική μεταρρύθμιση, δεν ήταν όμως καθόλου λίγοι και οι αντιτιθέμενοι σ’ αυτήν.

Ακόμη και στις μέρες μας, και ενώ το θέμα αυτό φαίνεται να έχει λήξει και η απόφαση της Πολιτείας μοιάζει να είναι τελεσίδικη, δεν λείπουν οι σχετικές συζητήσεις γύρω από αυτό το θέμα. Ας δούμε λοιπόν εν συντομία τι υποστηρίζουν όσοι συμφωνούν με την τονική μεταρρύθμιση και τι όσοι αντιτίθενται σ’ αυτήν. Αρχίζουμε με τους πρώτους:

Οι θιασώτες του μονοτονικού συστήματος υποστηρίζουν ότι οι τόνοι και τα πνεύματα δεν είναι, όπως η γλώσσα μας, αυτούσιο ελληνικό δημιούργημα.

Οι αρχαίοι Έλληνες -λένε- αγνοούσαν αυτά τα σημάδια. Οι τόνοι εμπεριέχονταν στις λέξεις όπως τις πρόφεραν, διακρίνοντας μακρόχρονες και βραχύχρονες συλλαβές, η δε δασεία προφερόταν όπως το σημερινό γερμανικό h.

Οι τόνοι και τα πνεύματα -συνεχίζουν- αποτελούν επινόηση των γραμματικών της Αλεξάνδρειας (που με πολλή αγάπη έσκυψαν πάνω στα κλασικά κείμενα) κατά την μετά τον Αλέξανδρο ελληνιστική εποχή. Η πρόθεση των γραμματικών αυτών δεν ήταν να θεραπεύσουν ανάγκες της ελληνικής γλώσσας που χρησιμοποιούσαν τότε, αλλά να διευκολύνουν όσους ήθελαν, μελετώντας τα αρχαία κείμενα, να τα διαβάζουν με την προφορά που είχαν οι αρχαίοι (είχαν ήδη γίνει σημαντικότατες μεταβολές στην προφορά της ελληνικής γλώσσας).

Αυτό σημαίνει -λένε οι υποστηρικτές του μονοτονικού συστήματος- ότι οι τόνοι και τα πνεύματα είναι στη γλώσσα μας στοιχείο εξωγενές και όχι αναγκαίο και συμφυές, ότι είναι ένα τεχνητό εργαλείο που εξυπηρέτησε σε συγκεκριμένη ιστορική στιγμή μια πολύ ειδική διδακτική ανάγκη.

Επί αιώνες χρησιμοποιούσαν τα σημάδια αυτά μόνον οι γραμματικοί ως υποβοηθητικό όργανο εκφοράς του λόγου και όχι ο οποιοσδήποτε έγραφε ελληνικά. Στα μεσαιωνικά χειρόγραφα με τη μεγαλογράμματη γραφή δεν υπάρχουν τόνοι και πνεύματα. Χρειάστηκε να γενικευτεί από τον 9^ο μ.Χ. αιώνα η μικρογράμματη γραφή για να γενικευτεί σιγά σιγά η χρήση τους, χωρίς όμως πλέον συνέπειες στην εκφορά. Αλλά και μετά, για δέκα περίπου αιώνες (έως τον 18^ο αιώνα), οι κανόνες τονισμού δεν ήταν σταθεροί.

Έχοντας κανείς υπόψη του τα παραπάνω -συνεχίζουν οι υποστηρικτές του μονοτονικού- και δεδομένου ότι η αρχαία ελληνική προσωδία χάθηκε, αφού δασεία εκφορά φωνηέντων δεν υπάρχει πια, και αφού στη γλώσσα μας σήμερα χρειάζεται μόνο να ξεχωρίζει η συλλαβή που τονίζεται φωνητικά, εύκολα καταλαβαίνει κανείς ότι η βαρεία, η περισπωμένη, η δασεία και η ψιλή δεν χρησιμεύουν σε τίποτε. Εκτός του ότι με την κατάργησή τους υπάρχει, κυρίως στα σχολεία, μεγάλη εξοικονόμηση χρόνου (ο οποίος χρόνος διατίθεται κάπου αλλού).

Με λίγα λόγια, όσοι είναι υπέρμαχοι του μονοτονικού συστήματος γραφής υποστηρίζουν ότι -για λόγους γλωσσικούς και πρακτικούς- ήταν απαραίτητη η καθιέρωση του μονοτονικού. Και αυτό γιατί:

α) δεν υπήρχε πια ο κύριος λόγος (δηλαδή η εξυπηρέτηση των ειδικών αναγκών), για τον οποίο επινοήθηκε η γραφή των τονικών σημαδιών,

β) εδώ και πολλούς αιώνες η ποικιλία των τονικών σημαδιών ήταν αποκλειστικά στοιχείο της γραφής και δεν επηρέαζε καθόλου την προφορά (προφέραμε το ίδιο την οξεία με την περισπωμένη ή δεν προφέραμε ούτε την ψιλή ούτε τη δασεία), και

γ) η εκμάθηση του πολυτονικού συστήματος ήταν δύσκολη, απαιτούσε μεγάλη προσπάθεια και χρειαζόταν πολύ χρόνο.

Στην απέναντι όχθη βρίσκονται οι κατήγοροι του μονοτονικού συστήματος. Αυτοί που υποστηρίζουν ότι το μονοτονικό δεν μας ωφέλησε ή μας ωφέλησε λίγο και ότι η ζημιά του είναι υποδόρια και θα φανεί αργότερα, γι’ αυτό και προτείνουν την επαναφορά του πολυτονικού. Οι κυριότερες αντιρρήσεις-κατηγορίες τους εναντίον του μονοτονικού (στις οποίες βεβαίως απαντούν οι υποστηρικτές του) είναι οι εξής:

α) Η καθιέρωση του μονοτονικού δεν στηρίζεται σε επιχειρήματα επιστημονικά, αλλά οφείλεται σε ιδεολογική τοποθέτηση.

β) Το μονοτονικό προσβάλλει την αισθητική της γλώσσας μας.

γ) Είναι δούρειος ίππος, γιατί αποτελεί πρόδρομο της φωνητικής ορθογραφίας και του λατινικού αλφαβήτου.

δ) Είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνο για τον κατήφορο που έχει πάρει η γλώσσα μας τα τελευταία χρόνια.

ε) Δυσκόλεψε το διάβασμα και την απαγγελία και προκάλεσε αναγνωστικά προβλήματα, κυρίως με τις άτονες μονοσύλλαβες λέξεις (π.χ. σύγχυση ανάμεσα στην κτητική και την προσωπική αντωνυμία).

στ) Ευνοεί, λόγω της ταχυγραφίας, την κακογραφία,

ζ) Με το μονοτονικό υψώνεται ένα ακόμη τείχος ανάμεσα στο σημερινό παιδί και στα κείμενα που γράφτηκαν πριν από το 1982.

η) Παραβιάζεται η θέληση θανόντων συγγραφέων, που σε καμιά περίπτωση δεν θα το ανέχονταν.

θ) Το παιδί μπορεί να γράφει πιο γρήγορα και πιο πολλά, αλλά αυτό αποβαίνει εις βάρος της καλλιέπειας και της ορθοέπειας, εκτός του ότι συνηθίζει στην πολυλογία και τη βαττολογία.

ι) Το παιδί δεν προβληματίζεται πάνω στη λέξη, δεν μοχθεί να την κατακτήσει και σπανίως ανατρέχει στο λεξικό.

ια) Πολλά παιδιά έχουν περάσει ασυναίσθητα από το μονοτονικό στο ατονικό.

ιβ) Η κατάργηση της δασείας δημιουργεί δυσκολία στην εκφορά ορισμένων σύνθετων λέξεων.

Μετά τα ανωτέρω, ο καθείς ας κρίνει και ας αποφασίσει με ποιο από τα δύο συστήματα γραφής τάσσεται. Πολλοί βεβαίως έχουν ήδη την άποψή τους. Για άλλους όμως ίσως να πρόκειται για μια πολύ δύσκολη απόφαση!

kartswnhs@gmail.com