Γράψε… λάθος, Κυριακή 15 Ιουνίου 2014

Γράφει ο Σπύρος Καρτσώνης

● Πολλές φορές μου πέρασε από το μυαλό να σταματήσω την αλιεία μαργαριταριών, γιατί από τις οθόνες μας, τα ερτζιανά και κυρίως από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα λεγόμενα -…ελληνιστί- και social media, εκτοξεύονται τα ίδια και τα ίδια, χωρίς καμία προοπτική διόρθωσης.

Κάθε φορά όμως το ξανασκεφτόμουν γιατί οι… μαργαριταροεκτοξευτές μας, εκτός από το να επαναλαμβάνονται έδειχναν και σημάδια ότι είχαν τη δυνατότητα να ανανεώνονται και να έχουν συνεχώς να επιδεικνύουν και καινούργια παραγωγή! Οπότε άλλαζα γνώμη! Γι΄ αυτό και συνεχίζω… Μικρό δείγμα νέας εσοδείας:

☺«Η κίνηση απ’ εκεί είναι κανονικά».

Μάλλον είναι… συχνά αυτή η τάση σου να βάζεις επιρρήματα στη θέση επιθέτων και επίθετα στη θέση επιρρημάτων. Η ορθά χρήση της γλώσσας, νεαρέ μου, είναι απαραίτητα. Αυτό όμως προϋποθέτει σκληρά δουλειά, μεγάλα υπομονή, δυνατά θέληση και συνεχά μελέτη. Αν δεν τα κάνεις αυτά μας υποτιμάς… κανονικά!

(Έχω την εντύπωση πως κόλλησα κι εγώ την… αρρώστια και η κίνηση της γραφίδας μου δεν ήταν η κανονική! Διορθώστε με, σας παρακαλώ, πριν μου μείνει το… κουσούρι!)

☺ «Θανάσιμος τραυματισμός 1^ος  ανθρώπου».

Πώς λέμε 1^ος όροφος; Καμία… σχέση!

Θανάσιμος τραυματισμός ενός ανθρώπου και βαρύς ‘‘τραυματισμός’’ εκατοντάδων ανθρώπων που το διάβασαν!

☺«Αυτό βέβαια είναι γνωστό τις πάσει!».

Βγάζει μάτι… τοις πάσι.*

☺«Ας ρίξουμε μια οπτική ματιά στο… ».

Πώς λέμε ακουστική ακοή, γευστική γεύση, ανόητη ανοησία; Ακριβώς έτσι!

● «Ευχαριστώ όλους όσους στήριξαν τον δύσκολο αυτόν αγώνα» - «Θα αφουγκραστούμε τα προβλήματα όλων όσων ζουν στον δήμο μας».

Όταν έχουμε συνδυασμό του επιθέτου ‘‘όλος’’ και της αναφορικής αντωνυμίας ‘‘όσος’’, συχνά βάζουμε την αντωνυμία σε λανθασμένη πτώση, δηλαδή στην ίδια πτώση με το επίθετο (επηρεαζόμενοι είτε από την αιτιατική ‘‘όλους’’ είτε από την γενική ‘‘όλων’’ που προηγούνται). Τα ‘‘όσους’’ και ‘‘όσων’’ είναι υποκείμενα των ρημάτων των αναφορικών προτάσεων και πρέπει να βρίσκονται στην ονομαστική. Θα ήταν σωστά, αν έλειπαν τα ‘‘όλους’’ και ‘‘όλων’’:

Η ορθή συντακτική χρήση στα ανωτέρω παραδείγματά μας θα ήταν: «Ευχαριστώ όλους όσοι στήριξαν τον δύσκολο αυτόν αγώνα». «Θα αφουγκραστούμε τα προβλήματα όλων όσοι ζουν στον δήμο μας».

Προκύπτουν, όμως, εδώ τα ερωτήματα: Γιατί οι περισσότεροι χρησιμοποιούν τους ομοιόπτωτους τύπους, κάνουν δηλαδή λανθασμένη συντακτικώς διατύπωση; Και ακόμη: Εξηγείται γλωσσολογικά η μη ορθή συντακτική διατύπωση;

Απαντήσεις: Οι περισσότεροι χρησιμοποιούν τους ομοιόπτωτους τύπους, γιατί ο λόγος τους επηρεάζεται (χωρίς οι ίδιοι να το καταλαβαίνουν) από αυτό που ονομάζεται σχήμα έλξης (του αναφορικού) (= το σχήμα κατά το οποίο όρος πρότασης αφομοιώνεται συντακτικά προς άλλον). Και ο νόμος της έλξης είναι ισχυρός νόμος και υπερνικά  τη γνώση.

Λέμε:

«Ευχαριστώ όσους με ψήφισαν», ή

«Ευχαριστώ όλους αυτούς που με ψήφισαν»,

οπότε είναι πανίσχυρη η έλξη, που μας κάνει να πούμε ή να γράψουμε:

«Ευχαριστώ όλους όσους με ψήφισαν».

Αυτός είναι ο αυτοματισμός της γλώσσας, που δεν αφήνει περιθώρια στο να γίνει η νοητική εκείνη επεξεργασία, ώστε να βρεθεί το υποκείμενο και να προκύψει πρόταση συντακτικώς ορθή.

Η έλξη λοιπόν είναι ισχυρός νόμος της γλώσσας, που αντλεί τη δύναμή της από το γλωσσικό αίσθημα του λαού και νικά κατά κράτος τη γνώση. Γι΄ αυτό και επικρατεί το ‘‘στρωτό λάθος’’ από το τυπικώς ορθό.

Αν διαβάσει κανείς την Αγία Γραφή δε θα βρει πουθενά την κανονική σύνταξη· παντού το σχήμα έλξης. Στους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς το σχήμα έλξης υπάρχει, αλλά όχι πάντοτε.

Παρ΄ όλα αυτά η στήλη μας συνιστά στους αναγνώστες της να προτιμούν το συντακτικώς ορθό και να αποφεύγουν όσο μπορούν τους ομοιόπτωτους τύπους. Συνιστά όμως να επιλέγουν και τον τρίτο δρόμο: είτε να παραλείπουν το επίθετο ‘‘όλους’’ ή ‘‘όλων’’ είτε να χρησιμοποιούν  την ισοδύναμη περίφραση -τρόπος έκφρασης καθαρά δημοτικός και πιο σίγουρος-, ξεπερνώντας έτσι τη δυσκολία του προσδιορισμού της πτώσης:

«Ευχαριστώ όλους όσους με θυμήθηκαν» (υπερισχύει ο νόμος της έλξης).

«Ευχαριστώ όλους όσοι με θυμήθηκαν» (συντακτικώς ορθό).

«Ευχαριστώ όσους με θυμήθηκαν» (λείπει το ‘‘όλους’’ -ο τρίτος δρόμος).

«Ευχαριστώ όλους εκείνους που (οι οποίοι) με θυμήθηκαν» (ισοδύναμη περίφραση -ο πιο σίγουρος τρίτος δρόμος).

Κατά παρόμοιο τρόπο:

«Η βοήθεια όλων όσων προσήλθαν ήταν συγκινητική» ή «Η βοήθεια όλων όσοι προσήλθαν ήταν συγκινητική» ή «Η βοήθεια όσων προσήλθαν ήταν συγκινητική» ή «Η βοήθεια όλων εκείνων που (οι οποίοι) προσήλθαν ήταν συγκινητική».

Ακόμη:

«Προχώρησε στη διάψευση όλων όσων γράφονται» ή «Προχώρησε στη διάψευση όλων όσα γράφονται» ή «Προχώρησε στη διάψευση όσων γράφονται» ή «Προχώρησε στη διάψευση όλων εκείνων που (τα οποία) γράφονται».

Ωστόσο, υπάρχει μία περίπτωση κατά την οποία το ‘‘όσους’’ είναι σωστό: «Στα γενέθλιά του κάλεσε όλους όσους αγαπά» - «Ζήτησε συγγνώμη από όλους όσους στενοχώρησε» - «Ενδιαφέρεται για όλους όσους έχει στο γραφείο του». Εδώ το ‘‘όσους’’ είναι αντικείμενο του ρήματος της αναφορικής πρότασης και ορθώς χρησιμοποιήθηκε η αιτιατική.

Τελειώνοντας, φίλοι μου, οφείλω να ομολογήσω πως αν ρίξουμε… μια οπτική ματιά στο περιεχόμενο της στήλης θα δούμε ότι και μακροσκελές είναι και ολίγον τι μπερδεμένο -και αυτό είναι οφθαλμοφανές και… γνωστό τοις πάσι! Παρακαλώ λοιπόν… όλους όσοι ταλαιπωρήθηκαν από το σημερινό κείμενο να με συγχωρήσουν!

-----------------------------------

*  είναι γνωστό τοις πάσι = είναι γνωστό σε όλους, είναι πασίγνωστο. Λέγεται για έμφαση.

kartswnhs@gmail.com