Γράψε… λάθος, Κυριακή 1 Ιουνίου 2014

Γράφει ο Σπύρος Καρτσώνης

● Στις επάλξεις και πάλι! Καλώς σας βρίσκω, φίλες και φίλοι μου! Οι εκλογές τελείωσαν και όλα επανήλθαν στους γνωστούς, καθημερινούς ρυθμούς. Οι φωτογραφίες των υποψηφίων ‘‘αποκαθηλώθηκαν’’, τα βίντεο των προεκλογικών συγκεντρώσεων εξαφανίστηκαν, τα Δελτία Τύπου και οι αντεγκλήσεις μεταξύ των παρατάξεων και των υποψηφίων σταμάτησαν. Ελεύθεροι πλέον να ‘‘αναπνεύσουμε’’ ανάμεσα στα καθημερινά θέματα της ‘‘Γνώμης’’, συνεχίζουμε -μέχρι να έρθει η ώρα των διακοπών- τη στήλη μας, με την ελπίδα ότι η νέα σοδειά μαργαριταριών, μαζί με τα υπόλοιπα θέματα, θα κρατήσει αμείωτο το ενδιαφέρον σας και θα δίνετε το εβδομαδιαίο ‘‘παρών’’ σας στη στήλη αυτή! 

☺«Γλέντησαν μέχρι το πρωί παίκτες και παράγοντες του Παναθηναϊκού για την κούπα».

Γιατί όχι; Γιατί να μη γλεντήσουν; Λίγο το ΄χετε; Εδώ, η ομάδα κατέκτησε την… κούπα! Έγινε… κουπούχος!

Πώς είπατε; Όχι κουπούχος, αλλά κυπελλούχος; Α, για να σας πω! Την κούπα κατέκτησε! Και όποιος κατακτά την κούπα λέγεται κουπούχος! Δεν μπορεί να λέγεται κυπελλούχος! Κυπελλούχος λέγεται όποιος κατακτά το κύπελλο!

Επειδή όμως είμαι… συγκαταβατικός και δεν θέλω να σας στενοχωρώ προτείνω το εξής: Ας αποφασίσουν αυτοί που προτιμούν να λένε το κύπελλο κούπα: ή κούπα και κουπούχος ή κύπελλο και κυπελλούχος! Μέχρι να αποφασίσουν όμως, ας δοκιμάσουν να πουν: κούπα κουπακόκουπα!  Ή: μια κάπα, μια κούπα, μια καπακούπα! Ή, ακόμη καλύτερα: κούπα καπακωτή, κούπα καπακωμένη, κούπα ξεκαπάκωτη, κούπα ξεκαπακωμένη! Αυτό ίσως τους βοηθήσει, ώστε στο μέλλον να μην την κάνουν από… κούπες!

☺«Οι ψηφοφόροι καλά θα κάνουν να εξακριβώσουν αν έχουν μαζί τους τις ταυτότητές τους, προκειμένου να αποφύγουν δυσάρεστες ταλαιπωρίες».

‘‘Ο εστι μεθερμηνευόμενον’’: υπάρχουν και… ευχάριστες ταλαιπωρίες! Ομολογούμε ότι δεν το ξέραμε… (Λέτε να έχουν διαφορετική άποψη οι… κυνηγοί;).

☺«Μια κραυγή ακούστηκε τότε: ‘‘εάλου η πόλις’’».

Και μια κραυγή ακούγεται τώρα: ‘‘εάλω η γλώσσα’’!

☺«Τα παιδιά να μπορέσουν να πάνε να πάρουν εξετάσεις».

Ο πρώην υπουργός Παιδείας -στον οποίο ανήκουν αυτά τα λόγια- δεν αρκέστηκε στις -τότε- εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις· προχωρά -τώρα-, όπως φαίνεται από τα λόγια του, και σε γλωσσικές. Γιατί ενώ μέχρι σήμερα -όλοι το ξέρουμε- δίναμε εξετάσεις, στο εξής, κατά τον πρώην υπουργό, θα παίρνουμε εξετάσεις!

Αυτό θα πει μεταρρύθμιση!

● «Είχαν πάνω από χίλιους ψήφους διαφορά» - «Οι ψήφοι αυτοί προήλθαν από οργισμένους πολίτες».

Η ψήφος ή ο ψήφος;

Στην αρχαία ελληνική γλώσσα η λέξη ψήφος ήταν γένους θηλυκού και δήλωνε το χαλίκι, τη μικρή πέτρα (το μικρότερο χαλίκι ήταν η ψηφίς, από την οποία προήλθε στα βυζαντινά χρόνια το ψηφιδωτόν). Από εκεί την πήρε η καθαρεύουσα και μας την παρέδωσε στο ίδιο (θηλυκό) γένος: η ψήφος. Στα χρόνια του μεσαίωνα όμως η ψήφος είχε ήδη στο στόμα του λαού αλλάξει γένος (από θήλυς κατέστη… άρρην) και με το γένος αυτό τη συναντούμε πολλές φορές και σήμερα. Δηλαδή, στον προφορικό κυρίως λόγο, διεκδικεί… ψήφο και το αρσενικό γένος! Έτσι, η αρχαία εκδοχή (που θέλει το γένος θηλυκό: η ψήφος) και η μεσαιωνική εκδοχή (που θέλει το γένος αρσενικό: ο ψήφος) συνυπάρχουν, και εξαιτίας του γεγονότος αυτού προκαλείται η, ως προς το γένος, σύγχυση.

Μερικοί έχουν υιοθετήσει μια διάκριση μεταξύ αρσενικού και θηλυκού γένους. Λένε ότι το αρσενικό της λέξης (ο ψήφος) σημαίνει το ατομικό ψηφοδέλτιο που ρίχνουμε στην ψηφοδόχο (συγκεκριμένο ουσιαστικό) π.χ. «Ακόμη μετράνε τους ψήφους», ενώ το θηλυκό της λέξης (η ψήφος) σημαίνει τη λαϊκή ετυμηγορία, το εκλογικό αποτέλεσμα (αφηρημένο ουσιαστικό) π.χ. «Πολλά μηνύματα έδωσε η ψήφος του λαού». Η διάκριση όμως αυτή προκαλεί και πάλι, κατά πολλούς, σύγχυση.

Εν κατακλείδι: Το ουσιαστικό ψήφος έχει λόγια προέλευση και ανήκει στα θηλυκά σε -ος (η ψήφος). Ο λαϊκός τύπος (ο ψήφος), που συναντάται κυρίως στον προφορικό λόγο, ιδίως στην αιτιατική ενικού και στον πληθυντικό είναι καλό ν΄ αποφεύγεται. Γι΄ αυτό και προτιμούμε να χρησιμοποιούμε σε όλες τις περιπτώσεις το (άστατο μεν, όπως φάνηκε παραπάνω, αποδεκτό δε) θηλυκό γένος: η ψήφος.

Και, για να επανέλθουμε στα αρχικά παραδείγματα, το ορθό είναι: «Είχαν πάνω από χίλιες ψήφους διαφορά» - « Οι ψήφοι αυτές προήλθαν από οργισμένους πολίτες».

● «Μάθε που ψηφίζεις» - «Οι Έλληνες αποφασίζουν πως θα πορευθεί η χώρα».

Και από τα δύο αυτά παραδείγματα γίνεται φανερό ότι οι δημοσιογράφοι δεν γνωρίζουν καλά -εκτός πολλών άλλων και- τους κανόνες τονισμού του μονοτονικού συστήματος. Το λέω αυτό γιατί στο μεν πρώτο παράδειγμα το που χρειάζεται τόνο «Μάθε πού ψηφίζεις», στο δε δεύτερο το πως «Οι Έλληνες αποφασίζουν πώς θα πορευθεί η χώρα».

Στο μονοτονικό σύστημα μπορεί οι μονοσύλλαβες λέξεις να μην παίρνουν τονικό σημάδι, υπάρχουν όμως και εξαιρέσεις. Μεταξύ αυτών, σε ορισμένες περιπτώσεις, το πού και το πώς (δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς πότε παίρνουν τόνο, ακόμη κι αν δεν γνωρίζει τον σχετικό κανόνα: προφέρονται πιο δυνατά). Αντιγράφω από τη σχολική γραμματική:

«Παίρνουν τονικό σημάδι τα ερωτηματικά πού και πώς.

• Τα πού και πώς παίρνουν τονικό σημάδι είτε βρίσκονται σε ευθεία ερώτηση είτε σε πλάγια. Έτσι

- σε ευθεία ερώτηση (όταν ακολουθεί ερωτηματικό):

πού πήγες;

πώς σε λένε;

- σε πλάγια ερώτηση (δηλαδή σε πρόταση που περιέχει ερώτηση και δε συνοδεύεται από ερωτηματικό):

Δε μας είπες πού πήγες.

Μας είπε πώς τον λένε.

• Επίσης παίρνουν τονικό σημάδι τα πού και πώς σε περιπτώσεις όπως οι ακόλουθες:

πού να σου τα λέω,

από πού κι ως πού,

πού και πού,

αραιά και πού.

- Τους έστειλες το γράμμα; Πώς!

Πώς βαριέμαι!

Κοιτάζω πώς και πώς να τα βολέψω.

• Τα που και πως δεν παίρνουν τονικό σημάδι όταν δεν είναι ερωτηματικά, δηλαδή όταν είναι

• το που

- αντωνυμία, π.χ. αυτό που σου είπα,

- επίρρημα, π.χ. στο σαλόνι που έπαιζε πιάνο η νουνά,

- σύνδεσμος, π.χ. δυο χρόνια είναι που απολύθηκε,

φταίω που σ΄ άκουσα κτλ.

• το πως

- σύνδεσμος, π.χ. μας είπε πως τον λένε Βασίλη».

Μεγαλύτερο από το κανονικό, σήμερα, το περιεχόμενο της στήλης, φίλοι μου. Ξεκουραστείτε και θα τα ξαναπούμε την ερχόμενη Κυριακή.

kartswnhs@gmail.com