Γράψε… λάθος, Κυριακή 1 Δεκεμβρίου 2013

Γράφει ο Σπύρος Καρτσώνης
Η ελληνική γλώσσα επιβίωσε στο πέρασμα των αιώνων χάρη στον πλούτο της σε λέξεις, στην ποικιλία των εκφραστικών της μέσων, στο δυναμισμό της, στην πλούσια γραμματολογία της (έργα ποιητικά, φιλοσοφικά, επιστημονικά, ιστορικά), αλλά και χάρη στην εξέλιξή της.
Επιπλέον, η ικανότητά της να προσαρμόζεται στις ξενικές επιδράσεις -που αναπληρώνουν κάτι που λείπει ή εμπλουτίζουν κάτι που υπάρχει- να τις αφομοιώνει και να τις μεταπλάθει σε ‘’δικές της’’ ‘’ντύνοντάς’’ τες με το τυπικό της -δηλαδή τη γραμματική της- τη διατήρησε ζωντανή και ως προς τις ρίζες και ως προς τη μορφολογία της (καταλήξεις, κλίσεις, σύνταξη).

Εξελίσσεται η γλώσσα μέσα στους αιώνες, αλλά παραμένει μία και ενιαία, με σαφώς διακριτά, βεβαίως, στην πορεία των αιώνων, τα διάφορα στάδιά της.

Έχοντας υπόψη τα ανωτέρω, δικαίως θα ρωτούσε κάποιος: ποια είναι αυτά που μπορούμε να ορίσουμε ως σωστά ελληνικά;

Η απάντηση είναι απλή: Σωστά ελληνικά δεν είναι μόνο αυτά που διδαχθήκαμε στο σχολείο, κατά την εποχή μας. Σωστά ελληνικά είναι και αυτά που διδάχθηκε κάθε γενιά. Σχεδόν κάθε γενιά έχει, δηλαδή, και τα δικά της σωστά ελληνικά. Αυτά είναι που διαμορφώνουν την ιστορία της γλώσσας μας. 

Προσοχή, όμως: Περιφρουρούμε τα σημερνά σωστά, προστατεύοντάς τα τόσο από την εμμονή σε ξεπερασμένους και πρακτικά άχρηστους τύπους, όσο και από επικίνδυνους ακροβατισμούς.

Προστατεύουμε και περιφρουρούμε τη γλώσσα μας σημαίνει ότι την κρατάμε σφριγηλή και εξελίξιμη. Αυτό γίνεται όταν χρησιμοποιούμε σωστά τους τύπους που επικρατούν κάθε φορά, χωρίς αποκοπή από τις ρίζες, όταν δεν εμμένουμε σε ξεπερασμένους τύπους, οι οποίοι δεν είναι δυνατόν να επανέλθουν, και όταν χρησιμοποιούμε, χωρίς τραγικά λάθη, τους αρχαϊστικούς ή λόγιους τύπους που έχουν επιβιώσει. 

Η παρεμβολή στη δημοτική και τυποποιημένων φράσεων της καθαρεύουσας είναι κάτι που δίνει ζωντάνια σ’ ένα κείμενο και υπενθυμίζει ότι η γλώσσα είναι εδώ με όλες τις παραμέτρους και τις εκφραστικές δυνατότητές της.

Η γλώσσα πλάθεται και προάγεται από το γλωσσικό αίσθημα. Το γλωσσικό αίσθημα του λαού δεν αποδέχεται ακραίες καταστάσεις που ‘‘δεν του πάνε’’ ούτε στο αφτί ούτε στο μάτι. Περνάει από την αλάνθαστη κρησάρα του και απορρίπτει αυτές τις ακραίες καταστάσεις. Αποδέχεται όμως την απλοποίηση την οποία επιβάλλει πρώτα ο ίδιος στην καθημερινή πρακτική.

Κανόνας της ομιλίας είναι η χρήση. Η χρήση είναι αυτή που ‘‘νομοθετεί’’ στη γλώσσα. Το θέμα είναι να μη γίνεται η γλώσσα αντικείμενο βιασμού. Το κοινώς αποδεκτό θα έρθει η στιγμή που θα είναι σωστό. Στη γλώσσα ο λαός καθιερώνει και ο νομοθέτης απλώς επισημοποιεί. 

Διαφορετικά δε θα υπήρχε η Νεοελληνική. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο έγινε η γλωσσική μεταρρύθμιση του 1976. Όλα όσα επισημοποιήθηκαν ήταν ήδη σε χρήση τόσο στο προφορικό όσο και στο γραπτό λόγο του μέσου Έλληνα.

Πολλοί, όμως, θεωρούν ότι ο δρόμος που ακολουθεί η γλώσσα και ο τρόπος που εμείς, ως χρήστες της, την αντιμετωπίζουμε οδηγεί στο να γίνεται φτωχότερη. Δεν είναι ακριβώς έτσι. Γιατί αυτό που μοιάζει με ‘‘αποπτώχευση’’ είναι στην ουσία μία διαδικασία επιλογής και εξέλιξης. 

Μπορεί εμείς στην εξέλιξη αυτή, τη φυσική, να φοβόμαστε πως βλέπουμε παρακμή και θάνατο, αλλά λησμονούμε ότι οι γλώσσες πεθαίνουν μόνο όταν εκλείψουν οι άνθρωποι που τις μιλούν και τις πλουτίζουν.

«Διανοητικός και γλωσσικός πλούτος εξισούνται προς αλλήλους» είχε πει ο μεγαλύτερος γλωσσολόγος μας, ο Γεώργιος Χατζιδάκις. Κάπως έτσι το είχε πει και ο αείμνηστος καθηγητής Χρίστος Τσολάκης: «Οι γλώσσες βρίσκονται στα μπόγια των λαών, ψηλώνουν με το ψήλωμα και συρρικνώνονται με τη συρρίκνωση των σκέψεων και των πολιτισμών των ανθρώπων. 

Δεν είναι δυνατόν οι πολιτισμοί και οι σκέψεις να προάγονται και οι γλώσσες να φθίνουν. Αυτό και το αντίστροφό τους αποκλείονται». Με άλλα λόγια, η γλώσσα δεν αναπτύσσεται ανεξάρτητα από τη σκέψη και τον πολιτισμό. 

Δεν είναι δυνατόν η γλώσσα να είναι ψηλότερη από τον πολιτισμό μας, ούτε ο πολιτισμός μας ψηλότερος από τη γλώσσα. Γι΄ αυτό, αν επιθυμούμε να αποκτήσουν οι νέοι μας, τους οποίους κατηγορούμε για λεξιπενία, άλλη γλώσσα, οφείλουμε να δημιουργήσουμε άλλον πολιτισμό.

Δεν υπάρχει, λοιπόν, πρόβλημα γλώσσας. Αν υπάρχει κάποιο πρόβλημα αυτό πρέπει να το εντοπίσουμε στα άτομα (που δεν έχουν κατακτήσει τη γλώσσα -κάτι που απαιτεί μαθητεία δια βίου) και όχι στη γλώσσα. Το λεγόμενο, δηλαδή, γλωσσικό πρόβλημα δεν είναι πρόβλημα γλώσσας, αλλά πρόβλημα καλλιέργειας του ανθρώπου.

Θα συνεχίσουμε, όμως, στο επόμενο σημείωμα (οι φίλοι αναγνώστες που περιμένουν να αρχίσουμε την περιπλάνησή μας στα γλωσσικά ολισθήματα, ας κάνουν λίγη υπομονή).

kartswnhs@gmail.com