Μέρες ραδιοφώνου στο Κιλκίς

Του Θανάση Βαφειάδη

Η πρώτη ραδιοφωνική μετάδοση μεσαίων κυμάτων στην Ελλάδα έγινε από τον Χρήστο Τσιγγιρίδη στις 25 Μαρτίου 1925, μόλις δύο χρόνια μετά την ίδρυση του BBC στην Αγγλία. Ο πρώτος ραδιοφωνικός σταθμός στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια λειτούργησε από τον ίδιο το 1928. Δέκα χρόνια μετά το «Ράδιο Τσιγγιρίδη Θεσσαλονίκης» ξεκίνησε τις εκπομπές του ο «Ραδιοσταθμός Αθηνών» στην εθνική εορτή της 25ης Μαρτίου 1938, όπου ακούστηκε το «Εδώ Αθήναι» και το ιστορικό ελληνικό σήμα του «τσομπανάκου» με φλογέρα και κουδούνια. 

Είναι χαρακτηριστικό ότι λίγους μήνες μετά την έναρξη της εθνικής ραδιοφωνίας το νοσοκομείο Κιλκίς, «το τελειότερον θεραπευτήριον ολοκλήρου της Ελλάδος», όπως έγραφε το ΦΩΣ στις 15-1-1939, διέθετε δίπλα σε κάθε κλίνη ηχεία ραδιοφώνου, ώστε η διαμονή των ασθενών να είναι όσον το δυνατόν πιο ευχάριστη!

Η εμφάνιση του ραδιοφώνου συνοδεύτηκε με πλήθος δεσμεύσεων καθώς οι κάτοχοι του ήταν αναγκασμένοι να προμηθευτούν ειδική άδεια για τη λειτουργία του και επιπλέον πλήρωναν ετήσια συνδρομή που εξαρτιόταν από το χώρο όπου ήταν εγκατεστημένο. Εκτός από το υψηλό ποσό συνδρομής μεγάλο ήταν και το κόστος αγοράς της ραδιοφωνικής συσκευής. Το 1927 ένα ραδιόφωνο Radiola με συσσωρευτή 4 βολτ και ξηρές στήλες 120 βολτ πουλιόταν 31.000 δραχμές όταν ένα μεταχειρισμένο αυτοκίνητο κόστιζε μόνο 18.000.

Ένα από τα πρώτα ραδιόφωνα που εμφανίστηκαν στο Κιλκίς ήταν αυτό που υπήρχε στο καφεζαχαροπλαστείο Αδαμίδη. Όσοι ήθελαν να δουν και να ακούσουν αυτή τη θαυμαστή συσκευή έπρεπε να πληρώσουν αντίτιμο 50 λεπτών. Στο «Μέγα Οδηγό Βορείου Ελλάδος 1937-38» βρίσκουμε το μοναδικό κατάστημα πώλησης ραδιοφώνων στην πόλη μας, του Κωνσταντίνου Σαραφίδη, για το οποίο η εφημερίδα ΦΩΣ στις 25-9-1936 έγραφε ότι είναι «πραγματικό κομψοτέχνημα που μέσα σ’ αυτό βρίσκονται όλα τα είδη της πολυτελείας από το ραδιόφωνο μέχρι τας ρακέττας του τέννυς!» Τώρα το ποιοι ακριβώς ήταν οι Κιλκισιώτες που εκείνη την εποχή αγόραζαν ραδιόφωνα και πολύ περισσότερο ρακέτες του τένις αυτό είναι ένα δύσκολο ερώτημα.

Στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του ‘40 οι Κιλκισιώτες μαζεμένοι γύρω από τα ραδιόφωνα που υπήρχαν σε κάποια καφενεία μάθαιναν τα νέα από το μέτωπο. Στην Κατοχή τα ραδιόφωνα σφραγίζονταν για να μην ακούγεται το BBC Λονδίνου, αλλά πολλοί θαρραλέοι ακροατές τα αποσφράγιζαν. «Από τα πρώτα μέτρα των Γερμανών», γράφει ο Λύσανδρος Φάσσος, «εκτός από τις προκηρύξεις για την παράδοση του πολεμικού υλικού, ήταν να κατασχέσουν τα – λιγοστά – τότε ραδιόφωνα. Όσα αφήσανε να λειτουργούν, κυρίως στα καφενεία, τα σφραγίσανε έτσι ώστε να μη μπορούν να πιάσουν απαγορευμένους σταθμούς, Λονδίνο και Κάιρο. Άκουγες μόνο τον τότε «Ραδιοφωνικό Σταθμό Αθηνών» - τσομπανάκος ήμουνααα, προβατάκια φύλαγααα!». Ακόμα προβλέπανε βαρειές ποινές, μέχρι θάνατο, «δια τους ακροωμένους εχθρικούς ραδιοσταθμούς». Στον Εμφύλιο το ραδιόφωνο μετατράπηκε σε προπαγανδιστικό όπλο των αντιμαχόμενων πλευρών: από τη πλευρά ο «Ραδιοφωνικός Σταθμός των Ενόπλων Δυνάμεων» και από την άλλη η «Φωνή της Αλήθειας».

Μεταπολεμικά νέοι ισχυρότεροι πομποί εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα και την επαρχία και το ραδιοφωνικό δίκτυο του Ε.Ι.Ρ. κάλυψε όλη τη χώρα και με τις υπερπόντιες εκπομπές τους απόδημους Έλληνες. Ο ρυθμός πώλησης των ραδιοφωνικών συσκευών αύξανε μέρα με την ημέρα με τέτοιο τρόπο ώστε το ενδιαφέρον για τη ραδιοφωνία χαρακτηρίσθηκε ως «ραδιοφωνική επιδημία». Έτσι τα ραδιόφωνα άρχισαν να καταλαμβάνουν περίοπτη θέση στη διακόσμηση των σπιτιών, τοποθετημένα στους τοίχους πάνω σε αυτοσχέδιες εταζέρες και σκεπασμένα με υφασμάτινο κάλυμμα για να προστατεύονται από την σκόνη όταν δεν ήταν σε λειτουργία. 

Ένα χάλκινο σύρμα αποτελούσε την εξωτερική κεραία για τον καλύτερο συντονισμό, που όταν επιτυγχανόταν δυνάμωνε το πράσινο φως από το λαμπάκι που είχαν αυτές οι παλιές συσκευές της Φίλιπς ή της Τελεφούνκεν.
Το ραδιόφωνο συντρόφευε τις νοικοκυρές την ώρα που έκαναν τις δουλειές του σπιτιού, με τραγούδια ή αγαπημένες εκπομπές όπως το «Σπίτι των ανέμων», που θυμάμαι τη μάνα μου να το παρακολουθεί ανελλιπώς καθώς μαγείρευε, χωρίς να χάνει λέξη από τους διαλόγους του Ορέστη Λαμπίρη με τη Τζοβάνα Δεπάστα, με τις απαραίτητες βέβαια παρεμβάσεις της γιαγιάς Αννούσκας. 

Λαϊκά τραγούδια στα μεσαία, τα μακρά ή τα βραχέα κύματα, γιατί τότε δεν υπήρχαν fm, συντρόφευαν τις πολυμελείς ομάδες στις γειτονιές που έκαναν την επίπονη εργασία του βελονιάσματος των καπνών. Και φυσικά το ραδιόφωνο ήταν το βασικό μέσο αναμετάδοσης της μουσικής μέχρι τα εμφανιστούν τα πικ-απ, ηλεκτρόφωνα τα έλεγαν τότε, απολύτως απαραίτητο για τις χορευτικές συναντήσεις ή άλλως «πάρτυ» στη νεοελληνική. Μέσα από τις ραδιοφωνικές συχνότητες ακούστηκαν για πρώτη φορά στη μικρή μας πόλη μουσικοί ήχοι πρωτόγνωροι από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού με τις φωνές του Έλβις Πρίσλει, του Νατ Κιγκ Κόουλ, του Λούις Άμστρογκ.

Στη δεκαετία του 1960 εμφανίστηκαν οι «ραδιοπειρατές» που εξέπεμπαν παράνομα με τους ερασιτεχνικούς ραδιοσταθμούς τους. Οι περισσότεροι από τους μουσικούς ραδιοπειρατές ήταν μαθητές που εξέπεμπαν ξένα ροκ και λαϊκά ελληνικά τραγούδια, προσπαθώντας με επιμονή να φτιάξουν το δικό τους επικοινωνιακό χώρο με τις τηλεφωνικές αφιερώσεις των ακροατών τους, συνήθως σε πρόσωπα για τα οποία υπήρχε ένα ερωτικό ενδιαφέρον. Από τους πρώτους ραδιοπειρατές, που μάλλον δεν τους κυνηγούσε η αστυνομία με τα ραδιογωνιόμετρα, ήταν ο Γρηγόρης Σαλτσίδης και ο Γιώργος Χατζηγεωργιάδης. Θυμάμαι και το γείτονά μου τον Τάσο τον Βουτριαρίδη.

Στη συνέχεια οι λυχνίες των παλιών ραδιοφώνων αντικαταστάθηκαν με τρανζίστορ και έτσι εμφανίσθηκαν τα φορητά ραδιόφωνα. Τοστιέρες μπορεί να μην υπήρχαν τότε αλλά υπήρχαν πλέον τα τρανζιστοράκια να μας συνοδεύουν στις βόλτες μας στο πάρκο, στο δασάκι, στην αυλή του 2ου Δημοτικού, που αμάν και πώς λέγαμε να ξεφύγουμε από εκεί αλλά όλο εκεί ξαναγυρνούσαμε. 

Και μπορεί να μην χορταίναμε με φέτες τοστ - μόνο κάτι φέτες ψωμιού πασπαλισμένες με ζάχαρη και καφέ μας έκανε η μάνα μας - αλλά τουλάχιστον χορταίναμε με μουσική, κρατώντας σφιχτά το τρανζιστοράκι στο πτερύγιο του αυτιού μας. Και πιο πολύ χόρταινε η φαντασία μας με φάσεις και γκολ από τους ποδοσφαιρικούς αγώνες που με αγωνία ακούγαμε σε απευθείας ραδιοφωνική μετάδοση κάθε απόγευμα Κυριακής.

Καλό μήνα να έχουμε!