Γράψε… λάθος, Κυριακή 29 Ιουνίου 2014

Γράφει ο Σπύρος Καρτσώνης

● Σφίγγουνε οι ζέστες, αρχίζει να θερμαίνεται ο εγκέφαλος και οι διάφοροι μικροφωνούχοι -και όχι μόνο- τα πετάνε τα μαργαριτάρια τους… βροχηδόν. Εμείς τα μαζεύουμε -όσα προλαβαίνουμε- και σας τα παρουσιάζουμε!

Καλή -πιστεύουμε ότι- είναι και η σημερινή ψαριά! Ενισχυμένη μάλιστα! Απολαύστε την, λοιπόν, για να δροσιστείτε! Γιατί το γέλιο είναι η καλύτερη δροσιά…

☺«Οργή προκάλεσε η σύλληψη τάφου… ».

Μόνον οργή; Πάλι καλά! Γιατί δεν είναι μικρό πράγμα να… συλλαμβάνεται ένας τάφος!

Ποιο όμως να ήταν το… έγκλημά του; Μήπως δεν είχε πληρώσει το χαράτσι στη ΔΕΗ; Μήπως τον λογαριασμό του ρεύματος; Μήπως κατέλαβε αυθαιρέτως το χώρο; Ή μήπως ο εντός αυτού μακαρίτης ήταν καταζητούμενος, οπότε ίσχυσε το γνωστό ‘‘καταζητείται ζωντανός ή νεκρός’’;

Όπως και να ‘χει το πράγμα, ένα είναι το συμπέρασμα: η… σύλληψη τάφου προκαλεί οργή, η ‘‘σύληση’’ όμως της γλώσσας όχι!

☺«Για το θέμα αυτό έχω τις προφυλάξεις μου».

Κι εμείς τις επιφυλάξεις μας!

☺«Η μουσική παιωνίζει».

Ευχόμαστε -και ελπίζουμε- τη λέξη να την έχει -ο φίλος που την είπε- καταγεγραμμένη στο μυαλό του με (αι). Αλλιώς δεν τη βλέπουμε καλά τη μουσική! Θα παιανίζει από το κακό που τη βρήκε! Ακριβώς, γιατί είναι γένους θηλυκού…

☺ «‘‘Καρμανιόλες’’ οι εθνικοί οδοί».

Καλό, ε; ο δρόμος, … ο λεωφόρος, ο αρτηρία, ο μονοπάτι, ο δημοσιά, ο στράτα, ο πλακόστρωτο, ο άσφαλτος, ο σοκάκι, ο στενό, ο καντούνι, ο ρύμη, ο οδός, … ω θεοί!

Συμπέρασμα: ‘‘Καρμανιόλες’’ -για τους ταξιδιώτες- οι εθνικές οδοί, ‘‘καρμανιόλα’’ -για τη γλώσσα- ο… διαπράξας!

☺«Επί πρωθυπουργίας του Ξενοφών Ζολώτα».

Έτσι πάει; Όπως ο Αβραάμ του Αβραάμ, ο Γαβριήλ του Γαβριήλ, ο Δαβίδ του Δαβίδ, ο Σαμψών του Σαμψών, έτσι και ο Ξενοφών του Ξενοφών;

Τότε να πούμε και ο απών του απών, ο παρών του παρών, ο εκλιπών του εκλιπών, ο επιλαχών του επιλαχών, ο επιτυχών του επιτυχών, ο παθών… βρε τι πάθαμε!

(Ας είναι αιωνία η μνήμη τού Ξενοφώντος Ζολώτα και ας συγχωρεί από εκεί που βρίσκεται τους… απαίδευτους!)

☺«Αποφασίσαμε να προβούμε σε ανύποπτους ελέγχους των προϊόντων διατροφής και…».

Οι έλεγχοι είναι έκτακτοι, ξαφνικοί, απρογραμμάτιστοι, αιφνιδιαστικοί, απρόοπτοι, απροειδοποίητοι, συνεχείς, συχνοί, συστηματικοί, προγραμματισμένοι, επαναλαμβανόμενοι κ.λπ. Ούτε ύποπτοι όμως είναι ούτε ανύποπτοι. Και η έκφραση ‘‘σε ανύποπτο χρόνο’’, αν και έχει επικρατήσει, είναι και αυτή αδόκιμη. Γιατί ο χρόνος δεν είναι ούτε ύποπτος ούτε ανύποπτος. Είναι τυχαίος, αόριστος, απροσδιόριστος κ.λπ.

Κάτι παραπλήσιο ακούστηκε τις προάλλες: «Πιάστηκαν ύποπτα κοτόπουλα»! Για το αν οδηγήθηκαν ή όχι στη φυλακή θα σας γελάσουμε!

● «Στο συντριβάνι του Συντάγματος αναζήτησαν δροσιά κάτοικοι και τουρίστες».

Η ορθή γραφή της λέξης είναι σιντριβάνι, με -ι-, γιατί προέρχεται από την τουρκική λέξη sadirvan (=πίδακας), και ως δάνειο ορθογραφείται με τον απλούστερο τρόπο.

Η εσφαλμένη γραφή με -υ- οφείλεται σε παρετυμολογική σύνδεση με το ρήμα συντρίβω, με το οποίο όμως δεν έχει καμία σχέση.

● «Ο Τομ Κρουζ και ο Ντέιβιντ Μπέκαμ το έριξαν στις μπύρες».

Η γραφή μπύρα, με -υ- δεν έχει ετυμολογική βάση. Τη λέξη την πήραμε από τους Ιταλούς (birra) και αυτοί από τους Γερμανούς (Bier). Ως ξένη δε λέξη που εισήλθε στην Ελληνική απλοποιείται σε μπίρα (με ένα -ρ-).

Η γραφή με -υ- δεν αποκλείεται να οφείλεται στην οπτική επίδραση από τη λόγια συνώνυμη λέξη ζύθος (θα θυμούνται οι παλαιότεροι: ζυθοπωλείο, ζυθεστιατόριο).

● «Δήμαρχος ο κ. (τάδε) εν χορδαίς και οργάνοις».

Αν θέλουμε να είμαστε σύμφωνοι με το κείμενο από το οποίο προέρχεται η φράση θα πρέπει να βάλουμε τις δοτικές σε διαφορετικό αριθμό, δηλαδή «εν χορδαίς και οργάνω». Η φράση προέρχεται από τον Ψαλμό 150, 4: «… αινείτε αυτόν (ενν. τον Θεόν) εν χορδαίς και οργάνω».

● «Η ανεξαρτοποίηση των δύο βουλευτών εξασθένισε την κοινοβουλευτική εκπροσώπηση του κόμματος».

Το σωστό: Ανεξαρτητοποίηση (όχι ανεξαρτοποίηση). Ανεξαρτητοποίηση είναι η απόκτηση ανεξαρτησίας. Ετυμ.: < ανεξαρτητοποιούμαι < ανεξάρτητος + ποιούμαι.

●  «Το 2ήμερο του Αγίου Πνεύματος στην Ανδριανούπολη».

Πρόκειται για τη γνωστή πόλη της Τουρκίας στην Ανατολική Θράκη, η οποία υπήρξε από τις σημαντικότερες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η ονομασία προέρχεται από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Αδριανό, ο οποίος την εξωράισε. Άρα η σωστή ονομασία είναι Αδριανούπολη (χωρίς -ν-) < Αδριανός + πόλις.

● «μετά από τις ευρωεκλογές, μετά από τη λήξη της θητείας, μετά από τρεις μήνες, μετά από την πλατεία, μετά από τη στάση του λεωφορείου».

Σε όλα τα παραπάνω παραδείγματα περισσεύει η πρόθεση από. Τα σωστά: «μετά τις ευρωεκλογές, μετά τη λήξη της θητείας, μετά τρεις μήνες, μετά την πλατεία, μετά τη στάση του λεωφορείου».

Ενώ το πριν όταν λειτουργεί ως πρόθεση πρέπει να συνοδεύεται από την πρόθεση από (και συνήθως την παραλείπουμε!), η πρόθεση μετά δε χρειάζεται τη συνοδεία της πρόθεσης από (και συνήθως τη βάζουμε!).

Η πρόθεση μετά συντάσσεται με έναρθρο όνομα σε πτώση αιτιατική, εφόσον δηλώνει χρόνο ή ακολουθία, βρίσκεται όμως και πριν από αριθμητικό απόλυτο (και, όπως είπαμε, είναι αυτάρκης, δε χρειάζεται το από),: «Έγινε ανασχηματισμός μετά τις εκλογές» - « Μετά τη βάπτιση είστε προσκεκλημένοι στη δεξίωση» - «Μετά τρία χρόνια πήρα τη σύνταξή μου».

Ωστόσο, και η πρόθεση αυτή, όταν δεν συνοδεύεται από άρθρο, επίθετο ή αριθμητικό, μπορεί να ενισχυθεί από την πρόθεση από (όπως και το πριν), προτιμότερο όμως στις περιπτώσεις αυτές θα ήταν να επιστρατεύουμε ένα από τα χρονικά επιρρήματα έπειτα ή ύστερα και να το χρησιμοποιούμε μαζί με την πρόθεση από: «Μετά από προσπάθειες πολλών ετών βρήκα τη λύση» - «Μετά από μακρές συζητήσεις κατέληξαν σε συμφωνία» - «Μετά από διακοπές δύο εβδομάδων ξανάρχισαν τα μαθήματα». Προτιμότερο όμως: «Έπειτα από προσπάθειες… » - «Ύστερα από μακρές συζητήσεις… » - «Έπειτα από διακοπές δύο εβδομάδων… ».

Για να δηλωθεί η προθεσμία χρησιμοποιείται κανονικά και η πρόθεση σε (=ύστερα από): «Σε δύο ώρες έρχεται το αεροπλάνο» - «Θα γυρίσω σε πέντε λεπτά».

Η μόνη περίπτωση κατά την οποία γίνεται δεκτό το μετά από είναι όταν ακολουθεί αντωνυμία: «Μετά από σένα θα συναντήσω και άλλους» - «Μετά από μας ήρθαν κι άλλοι». Αλλά και πάλι μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα αντίστοιχα επιρρήματα: «Έπειτα από σένα… » - «Ύστερα από μας… ».

Σημειώσεις: - Το μετά  γίνεται μετ΄ όταν παθαίνει έκθλιψη και γίνεται μεθ΄  (τρέπει το -τ- σε -θ-) μπροστά από λέξη που παλαιότερα δασυνόταν.

- Το μετά χρησιμοποιείται με γενική σε στερεότυπες εκφράσεις της καθαρεύουσας: μόλις και μετά βίας - το τερπνόν μετά του ωφελίμου - άδεια μετ΄ αποδοχών - δρόμος μετ΄ εμποδίων - μετά φόβου Θεού - μετά φανών και λαμπάδων - μετά χαράς - μεθ΄ ημών κ.λπ.

Ενημερωτικά, να αναφέρουμε ότι η λέξη μετά, εκτός από πρόθεση, χρησιμοποιείται σήμερα και

Ι. ως επίρρημα (χρονικό ή τοπικό ή για να προσδιορίσει αυτό που έρχεται ιεραρχικά ή [προφ.] για να δηλώσει συμπερασματικά με έμφαση ειρωνεία, απορία κ.λπ. αυτό που θα επακολουθήσει ή σε ονοματική χρήση [ως ουσ. ή ως επίθ.]): «Πρώτα θα διαβάσεις και μετά θα παίξεις» - «Από το Πάσχα και μετά δεν τον ξανασυνάντησα» - «Πρώτα είναι το φαρμακείο και μετά το καφενείο» - «Πρώτα το πτυχίο και μετά όλα τα άλλα» - «Και μετά σου λένε να είσαι ευγενικός!» - «Μη σε ενδιαφέρει το μετά» - «Το μετά διάστημα».

ΙΙ. ως σύνδεσμος (συμπερασματικός ή χρονικός): «Είναι πάντα καλοσυνάτος. Μετά, πώς να μην αγαπάς έναν τέτοιο άνθρωπο!» - «Τηλεφώνησε μετά που έφυγες» - «Κοιμόσουν πριν φύγω και μετά που έφυγα».

● Με το -αρκετά μεγάλο- σημερινό σημείωμα κλείνει ο πρώτος κύκλος τού ‘‘Γράψε… λάθος!’’, φίλες και φίλοι! Αν θέλει ο Θεός, θα συνεχίσουμε μετά το καλοκαίρι.

Σας εύχομαι να περάσετε καλά, όπου κι αν πάτε, ό,τι κι αν κάνετε!

kartswnhs@gmail.com